De Mexicaanse economie is in hoog tempo aan het ‘verdrugsen’. Door de enorme opleving van de vraag naar heroïne in de VS zullen de inkomsten uit de export van drugs dit jaar voor het eerst die van de olie-export overtreffen. En de Mexicaanse kartels werken ongetwijfeld al aan een strategie om ook de Europese markt met heroïne te bestoken.
Wat is de relatie tussen de dood van de Amerikaanse acteur Philip Seymour Hoffman op 2 februari 2014 in New York en de verdwijning van 43 Mexicaanse studenten op 26 september van datzelfde jaar in Iguala, duizenden kilometers zuidelijker?
Antwoord: heroïne.
Seymour Hoffman was zwaar verslaafd aan allerhande verdovende middelen maar gaf de laatste maanden van zijn leven de voorkeur aan heroïne. In zijn flat in Manhattan vond de politie plastic zakjes met meer dan 50 doses. De naald waarmee hij zich de fatale overdosis had geïnjecteerd, stak nog in zijn arm.
Wat er bijna acht maanden later gebeurde met de studenten van de onderwijzersopleiding in Ayotzinapa weten we nog steeds niet, vooral doordat het onderzoek door de officiële Mexicaanse instanties zelf onverminderd wordt gedwarsboomd. De versie die echter met de dag meer aan gewicht wint, is die van ‘de vijfde bus’.
De internationale commissie van deskundigen die namens de Organisatie van Amerikaanse Staten het onderzoek naar de verdwijning overdoet, meldt als een zeer voor de hand liggende hypothese dat de studenten zonder het te weten een bus kaapten die gebruikt werd voor het smokkelen van drugs naar de Verenigde Staten: ‘Iguala is een belangrijk centrum van heroïnehandel en een deel van die handel voltrekt zich door middel van het gebruik van autobussen waarin de drugs verstopt worden.’ In het onderzoek van de Mexicaanse justitie was sprake van vier gekaapte bussen. De vijfde verdween even spoorloos als de 43 studenten, maar inmiddels zijn er videobeelden van de betrokken bus opgedoken. ‘De bezettingsactie van de bussen door de normalistas – opdat de studenten van verschillende scholen konden deelnemen aan een protestmars op 2 oktober in Mexico-Stad – kan zich gekruist hebben met de aanwezigheid van illegale drugs in een van de bussen, met name die vijfde.
De dood reist vandaag de dag per bus van het westen van Mexico naar de Verenigde Staten en nam daar Philip Seymour Hoffman tot zich. Maar de acteur is bepaald niet het enige slachtoffer van de lugubere reiziger: in de Verenigde Staten sterven jaarlijks weer duizenden mensen aan een overdosis heroïne. Heroïne die exclusief in Mexico wordt gefabriceerd.
Rode Berg
‘Vroeger noemden ze dit gebied De Rode Berg, omdat de guerrilla en het communisme hier zoveel aanhang hadden’, merkt de vader van een van de verdwenen studenten op tijdens een protestbijeenkomst in het mensenrechtencentrum in het stadje Tlalpa. Dit gebied is La Montaña, de ontoegankelijke bergstreek in het noordoosten van de staat Guerrero. ‘En La Montaña is nog altijd De Rode Berg, maar nu letterlijk omdat hij helemaal vol papavers staat.’
De Mexicaanse economie is in hoog tempo aan het ‘verdrugsen’. De olie begint op te raken, de prijzen zijn ingestort en de supercorrupte staatsoliemaatschappij Pemex ziet zijn miljardenschulden snel stijgen. De export van drugs daarentegen genereert met de dag meer profijt. Volgens sommige specialisten is de olie-economie van Mexico zelfs al vervangen door een drugseconomie. Waarschijnlijk wordt 2015 het eerste jaar dat de inkomsten uit de export van drugs die van de olie-export overtreffen.
De enorme opleving van de vraag naar heroïne in de Verenigde Staten heeft ertoe geleid dat de siërra’s in het westen van Mexico volgeplant zijn met papavers. Van het sap van de bollen van de plant brouwen ze ter plekke opiumpasta, de basis van heroïne. De ladrillos (bakstenen), in het jargon van de maffia, zijn handzaam en eenvoudig te smokkelen naar de klanten in de Verenigde Staten.
Je kunt natuurlijk ook zeggen dat het verhaal andersom is: omdat het westelijke berggebied van Mexico tjokvol staat met exemplaren van ‘de rode dame’ is de heroïnemarkt bij de noorderburen razendsnel weer opgebloeid. In de Sierra Madre ging Humprey Bogart ooit op zoek naar een schat, vandaag de dag zou hij er klaprozen gaan zoeken.
Tot voor kort was Mexico hoofdzakelijk een doorvoerland van cocaïne uit Colombia en Peru naar de VS en bleef de lokale drugsproductie vrijwel beperkt tot marihuana. De legalisering van de marihuana in een aantal Amerikaanse staten heeft de kartels in hun financiële hart geraakt, een nieuw bewijs dat het opheffen van het verbod de poten onder de stoel van de maffia’s wegslaat. In ras tempo hebben ze hun aandacht verlegd naar een andere drug die wel verboden blijft.
De klaprozenindustrie is een vooraanstaande, zo niet de enige bron van werkgelegenheid in de streken waar de centrale overheid het volledig laat afweten. Om te beginnen voor de aan hun lot overgelaten kleine boeren in de ontoegankelijke bergen van de staten Guerrero, Michoacán, Sinaloa, Chihuahua en Durango. In de hele keten van productie, vervoer en distributie verdienen honderdduizenden mensen hun brood. Van het personeel van de clandestiene laboratoria en de leveranciers van de in het proces benodigde chemicaliën tot aan de transporteurs, de bewakers en de huurmoordenaars. En aan de ‘bovengrondse’ kant van de industrie de corrupte plaat-selijke en landelijke autoriteiten, politiemensen en witwassers.
De keuterboertjes worden er natuurlijk niet rijk van. Geen van hen haalt het in zijn hoofd te proberen zijn oogst aan de hoogste bieder te verkopen, dat komt neer op het tekenen van je eigen doodvonnis. Gemiddeld verdienen ze er zo’n 100.000 pesos per jaar aan, 6000 euro. Dat is geen vetpot, maar beter dan honger lijden. Het lijkt er dan ook op dat op tal van plaatsen de boeren vrijwillig en vol-gaarne meewerken met de drugsbendes en tevens de aan hen gelieerde politici uit eigen beweging kiezen. Om te overleven, hebben ze simpelweg geen alternatief.
Zestig procent van de papavers in Mexico staat in Guerrero. Dat is de reden van het onvoorstelbare geweld en de volledige rechteloosheid die deze staat teisteren. Alle ogen van Mexico zijn sinds de verdwijning van de 43 studenten op Guerrero gericht, en niettemin blijft de productie van heroïne stijgen. Guerrero is gemilitariseerd, wemelt letterlijk van de soldaten en federale politie. Iedereen weet dat de rode dame hier de dienst uitmaakt: leger, politie, politici, de Mexicaanse regering, de DEA. Maar niemand doet er echt iets aan, want de huidige situatie in een van de armste staten van Mexico is te lucratief voor grote groepen. Zoals de schrijver Jorge Zepeda zei: ‘De werkelijke verklaring van het drama van de studenten van Ayotzinapa ligt, in laatste instantie, bij een bloem.’
8000 doden per jaar
Vijf jaar geleden genereerde de verkoop van heroïne in de Verenigde Staten 27 miljard dollar, volgens officiële cijfers. Sindsdien is de consumptie volledig uit de klauwen gelopen. De economische waarde wordt nu geschat tussen de 60 en 90 miljard dollar per jaar. Voor de drugs de grens tussen Mexico en de VS overgaan, leveren ze de criminele organisaties tussen de 10 tot 12 miljard dollar op. De rest wordt verdiend aan de andere kant van de grens, en het grootste deel van dat geld verdwijnt in de legale Amerikaanse economie.
Philip Seymour Hoffman maakte deel uit van het krankzinnig snel groeiende legioen verslaafden in de Verenigde Staten die sterven aan een overdosis heroïne. Die doodsoorzaak heeft epidemische vormen aangenomen. Tussen 2001 en 2011 steeg het aantal doden van 1779 naar 3665 per jaar en in 2013 was het al opgelopen tot meer dan 8000.
Jarenlang bleven de heroïnevangsten van de Amerikaanse drugsbestrijdingsdienst DEA aan de Mexicaanse grens stabiel, zo rond de 500 kilo per jaar. Sinds 2013 legt de DEA beslag op meer dan 2000 kilo per jaar. Op grond van die vangsten, altijd maar een miniem gedeelte van de werkelijke smokkel, kun je concluderen dat de aanvoer ook is verviervoudigd. Bovendien is de prijs gedaald en de zuiverheid toegenomen.
De stijging van de heroïneverslaving is vooral zichtbaar onder groepen die tot dusver relatief minder gebruikten: vrouwen, mensen met hogere inkomens en mensen met een privé-ziektekostenverzekering, zei Thomas Frieden, directeur van de Centers for Disease Control and Prevention, deze zomer tegen CNN. Voor die stijging zijn twee hoofdredenen: ‘Steeds meer mensen komen in de verleiding heroïne te gaan gebruiken omdat zij verslaafd zijn aan door de arts voorgeschreven legale opiaten als OxyContin. En de tweede reden is dat heroïne goedkoper en makkelijker verkrijgbaar is dan die medicijnen.’
The Washington Post schreef in augustus dit jaar dat in de Verenigde Staten een dosis heroïne goedkoper is dan een pakje sigaretten. Een junkie in rehab vertelde dat ze op straat voor een dosis heroïne vijf dollar betaalde terwijl een pakje sigaretten in haar staat Maryland 7,75 dollar kost. In New York liggen de prijzen voor beide wat hoger: tien dollar voor een shot heroïne, meer dan twaalf dollar voor een pakje sigaretten.
Het grootste van het geld dat de consument betaalt voor sigaretten gaat naar de belastingen. Sommige staten zeggen dat ze een deel van dat geld gebruiken voor preventieprogramma’s. Dat zou dus, concludeerde de krant, een argument zijn voor het legaliseren van drugs: hef er accijns op en steek dat geld in preventie en afkicken.
Vele honderdduizenden Amerikanen zijn verslaafd aan medicijnen. Ze zijn verslaafd gemaakt door de farmaceutische industrie en artsen die zware pijnstillers voorschrijven voor gevallen waarin dit onnodig is, bijvoorbeeld medicijnen die bedoeld zijn voor kankerpatiënten. Opiaten zoals hydrocodone en OxyContin zijn voor geregelde gebruikers echter veel te duur, waardoor zij eenmaal verslaafd overstappen op heroïne. Die blijft goedkoop dankzij de niet te stoppen bevoorrading vanuit Mexico. De grote Mexicaanse kartels zijn bovendien zeer geavanceerde organisaties. Uit alles blijkt dat zij gedegen onderzoek hebben gedaan en hun expansiestrategie van heroïne vooral gericht hebben op de gebieden en steden in de Verenigde Staten die statistisch het hoogste medicijngebruik hebben.
Guerreros Unidos
Op 20 april 2012 bracht de 70-jarige generaal Mario Arturo Acosta Chaparro zijn auto voor een onderhoudsbeurt naar een garage in een van de betere buurten van Mexico-Stad. Hij werd er voor de deur opgewacht door een pistolero die hem met twee kogels in het hoofd en een in de borst om het leven bracht. Twee jaar eerder had hij een aanslag en vier kogels in zijn lichaam overleefd. Deze keer had hij minder geluk. Hij stierf als een hond op straat.
In 2002 was Acosta door de militaire justitie veroordeeld tot 16,5 jaar wegens genocide en drugshandel. In 2007 mocht hij de gevangenis verlaten en een jaar later werden de aanklachten tegen hem alsnog geseponeerd en kreeg hij eervol ontslag. President Felipe Calderón, die net de drugskartels de oorlog had verklaard, trok Acosta prompt aan als een soort freelancer vanwege zijn deskundigheid in het vervolgen van politieke tegenstanders.
Een van de eerste grote papavervelden in Guerrero was eigendom van generaal Acosta. De militair, een sleutelfiguur in de ‘vuile oorlog’ tegen de guerrilla in de jaren zeventig, verbouwde zijn illegale handel op zijn landgoed bij het dorp Corral de Piedra, dat vandaag de dag is uitgegroeid tot het hart van de Mexicaanse heroïneproductie. Het godverlaten oord is ook de geboorteplaats van Jesús Nava Romero, bijgenaamd De Rode. Nava werkte als kind op de plantages, maakte carrière in het criminele milieu en schopte het tot aanvoerder van het privéleger van een van de grote kartels. Toen dat door de dood van de leider uiteenviel, begon hij zijn eigen groep, de Guerreros Unidos (Verenigde Strijders). Dat is de bende die ervan verdacht wordt de 43 verdwenen studenten te hebben afgevoerd.
Mexicaanse kolonie
Dankzij figuren als Acosta en Nava heeft Mexico zich ontwikkeld tot de grootste heroïneproducent van het westelijk halfrond, en hoeft het op wereldschaal alleen Afghanistan nog voor zich te dulden. Zestig procent van de Mexicaanse heroïne komt uit het straatarme Guerrero, waar meer dan de helft van de inwoners onder de armoedegrens leeft. In alle 81 gemeenten van de staat, geen enkele uitgezonderd, worden papavers geteeld. En nergens in het elders ook niet bepaald onschuldige Mexico wordt zo hard gemoord als hier: vorig jaar 1514 moorden, dat komt neer op 42,7 moorden per 100.000 inwoners. Bijna het dubbele van het Mexicaanse gemiddelde, en veertig keer zo veel als in Nederland of België.
De Guerreros Unidos hebben een sterke band met Chicago, waar een grote kolonie Mexicanen woont. De DEA kent al een paar jaar de directe link tussen Guerrero en het vroegere bolwerk van Al Capone. De Amerikaanse drugsbestrijders wisten ook, zo blijkt uit een document van een rechtbank in Illinois, dat de organisatie heroïne smokkelt in passagiersbussen die direct van Guerrero naar Chicago rijden.
Drie busondernemingen onderhouden een geregelde dienst vanuit Iguala naar Chicago, een rit van 3500 kilometer, die rond de 250 euro kost. De ‘vijfde bus’, die net als de 43 studenten spoorloos verdween, was vertrokken van het busstation in Iguala.
In de stad biedt ook nog de reisorganisatie Tours & Charters Salgado trips aan naar Chicago, via de route Laredo, San Antonio, Austin, Dallas, Memphis, Chicago. Een perfecte route voor de bevoorrading van dealers. Sinds de ontvoering is het aantal klanten flink gedaald en zitten de meeste bussen niet meer vol. Van drugs in de bussen heeft het reisbureau geen weet. ‘We hebben uit de pers en van internet vernomen dat er gesproken wordt over bussen die naar Chicago reizen met verborgen drugs, maar wij hebben geen enkele tegenslag gehad’, aldus een medewerker van het bedrijf.’Geen van onze bussen is doorzocht door de autoriteiten.’
Chicago telt het hoogste aantal spoedopnamen wegens overdosis in de Verenigde Staten. De Amerikaanse media spreken van een epidemie die zich vanuit de stad ook heeft verbreid over het platteland. Volgens de autoriteiten opereren er Mexicaanse bendes in 1286 steden in de Verenigde Staten. En alle Mexicaanse bendes hebben cellen in Chicago.
Kartel van Sinaloa
De grote kartels van vandaag de dag zijn uitermate professionele organisaties met economen en marketingspecialisten in hun gelederen. Jarenlang produceerden de Mexicaanse criminelen alleen zwarte heroïne, black tar in het Amerikaanse jargon. Maar de verslaafden in de Verenigde Staten hebben liever de witte variant, de China White. Toen ze die boodschap begrepen hadden, haalden de capo’s Colombiaanse en Aziatische experts naar Guerrero om het laboratoriumpersoneel te leren hoe je witte heroïne maakt.
Inmiddels zijn de eerste papavervelden gesignaleerd in Honduras en Guatemala, twee Centraal-Amerikaanse landen waar de Mexicaanse kartels een stevige vinger in de pap hebben. Het is als met de recente geschiedenis van de boom van soja: de rijke landen schreeuwen erom en de arme landen haasten zich om hun velden ermee te vullen.
De productie van heroïne wordt aldus snel opgevoerd, en vervolgens moeten nieuwe afzetmarkten worden aangeboord. De internationale macht van de kartels is groot, met name dat van het kartel van Sinaloa van de onlangs weer ontsnapte El Chapo Guzmán. Die organisatie is op alle continenten actief en heeft de rol van de Colombianen bij de export van cocaïne naar Europa geheel overgenomen. Gezien het succes van hun ‘nieuwe’ product in de VS werkt het kartel ongetwijfeld al aan de strategie om ook de Europese markt met heroine te bestoken. Daarom mag het niemand verbazen als de junkies en hun spuiten die aan het eind van de vorige eeuw vrijwel geheel uit het straatbeeld verdwenen, binnen afzienbare tijd terug zijn in de straten van Amsterdam, Brussel, Parijs en Londen.
DOOR CEES ZOON
Alle ogen van Mexico zijn sinds de verdwijning van de 43 studenten op Guerrero gericht, en niettemin blijft de productie van heroïne stijgen.
Dankzij de niet te stoppen bevoorrading vanuit Mexico is een shot heroïne in New York goedkoper dan een pakje sigaretten.
Nergens in het elders ook niet bepaald onschuldige Mexico wordt zo hard gemoord als in ‘drugsstaat’ Guerrero.
