Bijna terloops vermeldt Patrick Dewael in zijn ‘manifest voor de toekomst van Vlaanderen’ dat zijn grootvader in een concentratiekamp is gestorven. Arthur Vanderpoorten bezweek in maart 1945 in Bergen-Belsen aan tyfus, enkele weken voor het kamp zou worden bevrijd. Arthur, grootvader van de minister-president maar ook van diens minister van Onderwijs Marleen Vanderpoorten, was er opgesloten als politiek gevangene.
Dewael vertelt het verhaal omdat hij in Vlaanderen een holocaust-museum wil oprichten, als een blijvende herinnering aan de uitwassen van elk totalitarisme. Maar ook omdat hij in Zuid-Afrika van de Waarheidscommissie heeft geleerd om te vergeven maar niet te vergeten. Het is een andere stijl dan die van wijlen André Cools, die ooit het spreekgestoelte van de Kamer van Volksvertegenwoordigers beklom toen er een wetsvoorstel over amnestie voorlag. ‘ Je vous parle, le sang à la bouche‘, begon Cools zijn interpellatie. ‘Als ik hierover spreek, komt het bloed me in de mond.’ Waarna hij beschreef hoe de Duitsers in de citadel van Hoei zijn vader vermoordden – met behulp, dixit Cools, van ‘een bot mes’. Er zijn nog mensen met zo’n litteken in hun leven: ze mogen er niet over zwijgen.
Het manifest dat Dewael voorstelt, is een tweede en dit keer meer geëlaboreerde poging om zijn beleid in een breder kader te plaatsen. De Kleurennota van vorig jaar viel mager uit, maar dit keer worden de contouren zichtbaar van wat een project zou kunnen worden. De minister-president ondergroef het effect van zijn Kleurennota overigens meteen door in zijn allereerste 21-julitoespraak op te roepen tot een vervaging van de netten in het Vlaamse onderwijs. Dat was voor sommigen genoeg om het spookbeeld van een nieuwe schoolstrijd op te roepen; het was, kortom, niet handig en het zette geen zoden aan de dijk.
Maar straks gaat dan toch die grote Vlaamse Conferentie van start, waarin alles wat in Vlaanderen zeggenschap heeft met elkaar over een zinvolle toekomst zal praten. Ze zullen daarbij worden aangevuurd door een Forum 21, een groep jonge wetenschappers en denkers onder de leiding van Karel van Miert die de werkgroepen van de Conferentie met ideeën moet voeden. Dewael hoopt dat het Vlaams parlement van zijn kant in zijn schoot een vaste commissie voor de toekomst zal oprichten om al dat intellectuele geweld te stroomlijnen en eventueel in decreten te gieten.
De tekst die Patrick Dewael voorlegt, is niet die van een bevlogen dromer. Het is ook misschien wel de eerste keer dat hij zo duidelijk en concreet onder de vleugels van zijn kompaan Guy Verhofstadt vandaan kruipt en voor zichzelf spreekt: dit is, schrijft hij, niet op alle punten de mening van de partij of van de regering – het is zijn mening. En zijn politieke voorbeeld is niet Margaret Thatcher maar wel William Gladstone. Niet de harde, rechtse tante die het bestaan zelf van zoiets als een ‘samenleving’ ontkende – ze zag alleen individuen -, maar de oude vader van het openbaar onderwijs die in zijn lange loopbaan in de 19de eeuw vaak de kant koos van verdrukten en minderheden. De pertinente vaststelling van Patrick Dewael dat de democratisering van het onderwijs opnieuw een strijdpunt moet worden, zou overigens niet misstaan in het boek dat SP-voorzitter Patrick Janssens voorbereidt.
Dezelfde bekommernis spreekt ook op andere plaatsen uit de tekst. Zo pleit Dewael voor de invoering van de zogenaamde Tobintaks – een heffing op speculatieve kapitaalbewegingen ten voordele van de armste landen. Hij toont zich voorstander van een vierdaagse werkweek om de mensen meer tijd te geven voor hun gezin en hun sociale leven. Hij kant zich radicaal tegen de voorstellen van de werkgevers om de grenzen open te zetten voor de goedkope werkkracht van nieuwe gastarbeiders. Hij twijfelt eraan of de miljarden van het Sociaal Impulsfonds wel goed zijn gebruikt en het leven in achtergestelde buurten echt hebben verbeterd.
Een Vlaamse Conferentie, Forum 21, een Belgisch Wassenaar, Davos aan de Zenne. Politici houden van dat soort vloeiende vergelijkingen en ze laten graag hun sporen na. In Frankrijk bouwen presidenten une grande bibliothèque voor het nageslacht. Het manifest van Dewael en de operatie die erdoor op gang wordt getrokken, is nog grotendeels een werk in wording. De tekst is niet op alle bladzijden even sterk en hij mist nog een rode draad om de soms uiteenlopende denksporen bij elkaar te houden. Maar er staan interessante gedachten in, die de minister-president trouwens bij een deel van zijn traditionele achterban niet in dank zullen worden afgenomen. Als het over de samenleving gaat, telt de VLD nog veel aanhangers van Margaret Thatcher. Maar Arthur Vanderpoorten zou de woorden van zijn kleinzoon zeker met instemming hebben gelezen.
Hubert van Humbeeck
