Iedereen heeft het voorbije jaar zijn zeg gedaan over de economische crisis: bankiers, bedrijfsleiders, vakbondsafgevaardigden, economen, analisten, professoren en politici. Iedereen, behalve u. Hoeveel last hebt ú van de crisis? Knack vroeg het aan honderd gewone Vlamingen.

Wim Boudewyns (32), productontwikkelaar: ‘De crisis bestond lange tijd vooral op tv en in de kranten. Plots blijkt dat ik misschien zelf een slachtoffer word van de crisis. Ik heb een kind op komst en een huis af te betalen. De kans dat ik mijn inkomen kwijtspeel, wijst me ineens op mijn verantwoordelijkheden. En dat weegt zwaarder dan ik dacht.’ Steven Richard (39), kapper: ‘Ik stel alle investeringen uit waarvoor ik mijn spaargeld moet aanspreken of moet lenen. De verbouwing van de keuken kan nog een jaartje wachten, en we doen verder met onze auto zolang die rijdt. Verhuizen? Nu even niet. We wachten liever tot de situatie weer wat stabieler wordt.’ Geert Cools (46), politie-commissaris: ‘Vorig jaar was het in mijn ogen pas crisis. Toen zag ik de prijs van mijn huisbrandolie verschrikkelijk stijgen. Dankzij de economische crisis werd de prijs weer menselijk.’ Liesbet Gijbels (44), huismoeder: ‘We leren weer bewuster te genieten van kleine en eenvoudige dingen, zoals een mooie fietstocht maken, gezellig tafelen met de kinderen. Door de crisis komen de juiste waarden weer meer naar boven, die vaak verdrongen werden door ons streven naar meer en beter.’ Anja Temmerman (38), uitbaatster dienstenchequebedrijf: ‘Voor het eerst heb ik gekeken of ik subsidies kon krijgen voor energie, voor ons buurtfeest… Wat we nog van de staat kunnen krijgen, moeten we meepikken. Jammer dat ik dat nu pas besef.’ Veronique Misseghers (38), zaakvoerster vastgoedkantoor: ‘We werken nu veel harder, we zijn voorzichtiger met onze uitgaven en trachten te sparen waar we kunnen. Het maakt ons realistischer en telkens als we een goede zaak doen, genieten we er veel meer van. The kick is back!‘ Els Artoos (58), kleuterleidster: ‘Op dit moment maak ik me geen zorgen over mijn portemonnee. Maar zal ik wel genoeg pensioen krijgen als ik lang leef? Zelfs spaarcenten bieden geen zekerheid meer voor de toekomst.’ Rob Philipsen (53), maatschappelijk assistent: ‘De economische crisis bewijst dat een gezond wantrouwen tegenover grote bankinstellingen gewettigd is. De spreiding van mijn zuurverdiende spaarcentjes over diverse banken en beleggingsformules bleek een juiste keuze.’ Michel Ruttens (46), terminal manager bij Antwerp Gas Terminal: ‘Op mijn werk is de crisis voelbaar. Met gezond boerenverstand en creativiteit moeten we oplossingen zoeken voor belangrijke investeringsvraagstukken.’ Tine Augustyns (28), verpleegkundige: ‘In de verzorgingssector is er al langer een tekort aan personeel, en daar verandert niets aan in tijden van crisis. Maar zelf ondervind ik dezer dagen geen extra druk in mijn werk.’ Bilal Ouaazizi (28), taxichauffeur: ‘Door de economische crisis heb ik 40 procent minder omzet. Om de eindjes aan elkaar te knopen, klop ik langere dagen. Mijn vrouw en ik zouden graag aan kinderen beginnen, maar ik moet toegeven dat ik de toekomst heel somber inzie.’ Dirk Gossens (35), zelfstandig IT-consultant: ‘Overal zie ik dat contracten niet worden verlengd, en daarnaast staan de consultancytarieven onder druk. Zelf heb ik wel veel werk, maar de onzekerheid is toch toegenomen. Daarom ben ik haast verplicht om mijn reserves te vergroten en uitgaven uit te stellen.’ Bart Bogaert (41), cultuurfunctio-naris: ‘Ik ben wat blij dat we net voor het uitbreken van de crisis onze spaarcenten in een nieuw huis gestoken hebben. Jammer genoeg heb je alleen bij vastgoed nog enige vorm van kapitaalgarantie.’ Gerda Janssens (53), secretaresse in het UZ Leuven: ‘Wat mij opvalt, is dat er veel minder studentenjobs aangeboden worden. Twee van mijn kinderen hebben het veel moeilijker om een vakantiejob te vinden dan vroeger.’ Piet Peters (54), zelfstandig vertaler-copywriter: ‘Plots mag het niets meer kosten: mensen knoeien zelf wat, vertalen teksten via Google of schakelen een handige Harry in. Het resultaat is dan ook om bij te janken. Mijn grootste vrees is dat die trend zich ook ná de crisis zal doorzetten.’ Thibault Thevissen (21), student handelsingenieur: ‘Ik moet nog twee jaar studeren, tegen die tijd zou het toch al beter moeten gaan op de jobmarkt. Grote bedrijven blijven trouwens ook nu aankloppen bij afgestudeerde economiestudenten.’ Annemie Govaert (37), docent volwassenenonderwijs: ‘Ik ben blij dat ik een paar jaar geleden al een huis heb kunnen kopen. Als ik vandaag de prijzen van woningen en leningen zie, zou ik dat als alleenstaande niet meer kunnen bekostigen.’ Julien Driesen (84), gepensioneerd inspecteur directe belastingen: ‘Ik heb in ’40-’45 een harde leerschool gehad en ik weet dus met hoe weinig je kunt rondkomen. We zijn altijd zeer consumptiebewust geweest en als het nu met wat minder moet, dan is dat maar zo.’ Jos Zurings (58), handelsvertegenwoordiger: ‘Ik heb de indruk dat alles nogal sterk overdreven wordt. Als ik om me heen kijk, merk ik maar weinig van de crisis. Natuurlijk zijn er veel afdankingen, maar volgens mij gebruiken veel bedrijven deze crisis om hun personeelsbestand op te ruimen.’ Dolor Seño (54), huisvrouw, geboren op de Filipijnen: ‘Op de Filipijnen heb ik de mensen écht zien lijden tijdens een economische crisis. Hier in België heeft iedereen het nog steeds beter. Maar sommigen weten niet wat sparen is, ze kopen de nieuwste gadgets, gaan op café, en kopen dingen die ze niet nodig hebben.’ Stefan Luyck (44), boswachter: ‘Er zijn geen zekere manieren meer om je geld te beleggen. Zelfs een spaarrekening blijkt plots niet meer veilig te zijn.’ Jos Dujardin (47), bediende bij een koerierbedrijf: ‘Ik weet nu dat een rustig pensioen vanaf mijn zestigste niet meer tot de mogelijkheden behoort. Dat komt doordat veel activa, die me de mogelijkheid zouden hebben geboden om een prepensioen te financieren, er niet meer zijn.’Johnny Vermeiren (80), gepensioneerd technisch ingenieur : ‘Mijn pensioen ligt vast en de index blijft, ondanks kleine schommelingen, de laatste maanden toch redelijk stabiel.’ Lydia Leys (47), maatschappelijk assistente OCMW-thuiszorg: ‘Oudere mensen beginnen stilaan anders met hun centen om te gaan. Zo bestellen sommigen nu maar drie keer per week een warme maaltijd aan huis in plaats van elke dag. Daarnaast worden er meer premies aangevraagd. Vroeger zagen mensen tegen die papierwinkel op, maar nu doen ze wel de moeite om die aanvragen in te vullen.’ Helena Smits (74), gepensioneerd directrice: ‘Mijn grootste zorg is dat onze kinderen vandaag of morgen door de crisis ontslagen zouden worden op hun werk.’ Christine Menten (46), leerkracht: ‘Ik ben benieuwd naar de geboortecijfers voor dit jaar en de volgende jaren. Het zou me niet verbazen als de economische onzekerheid mensen weer deed terugplooien op hun eigen, vertrouwde omgeving en als familiaal geluk met kinderen weer meer gewaardeerd werd.’ Geert Meeschaert (47), zaakvoerder outplacementkantoor: ‘Tegenwoordig worden meer en meer werknemers ontslagen. Dat is meteen een goed moment om stil te staan bij je loopbaan en naar de toekomst te kijken. Tijd voor bezinning en reflectie.’ Chris Nemegheer (42), verpleegkundige: ‘Het leven is duur geworden. Wil je een zekere levensstandaard behouden, dan ben je verplicht om voltijds met twee te blijven werken. Daardoor rest er minder tijd voor gezin en vrije tijd.’ Kim Duchateau (40), cartoonist-striptekenaar: ‘Als het bij een krant of tijdschrift niet goed gaat is de cartoonist, columnist of fotograaf de eerste die moet gaan. Ik ben er dus al een beetje aan gewend. Maar liever onregelmatig werk dat ik graag doe, dan saai werk.’ Bruno Jansseune (27), interieurconsulent: ‘In onzekere tijden denkt een consument langer na voor hij een grotere aankoop doet. Maar als je om budgettaire redenen een foute keuze maakt in het interieur van je woning, blijft dat je lang achtervolgen.’ Luc Bracke (50), bankbediende: ‘We kijken toch meer en meer in ons bord. Ook omdat we dit jaar, uit solidariteit, een deel van ons loon hebben ingeleverd. Een aantal uitgaven stellen we uit. Wij hebben al een beetje financiële zekerheid kunnen opbouwen, maar ik vind het minder evident voor mijn kinderen.’ Lodewijk Schapman (33), bediende in de voedingssector: ‘Ik ben er nog steeds van overtuigd dat we deze crisis met hard werken de baas moeten kunnen. Ik kijk hoopvol uit naar de eerste berichten dat de economie zich herpakt.’ Peter Labens (43), actief in digitale televisie: ‘De crisis heeft me enerzijds tot waakzaamheid aangezet maar anderzijds ook tot alertheid. Want een crisis zorgt ook voor economische opportuniteiten.’ Carola Strobl (41), docente: ‘Een crisis zet ons ertoe aan onze normen en waarden ter discussie te stellen. Al besef ik wel dat ik gemakkelijk praten heb omdat ikzelf geen rechtstreekse gevolgen ondervind.’Thierry Rayée (42), algemeen directeur touroperator: ‘Terwijl iedereen neerslachtig is door de crisis, prijs ik me gelukkig dat ik nog steeds een mooi inkomen heb en me niet tekort hoef te doen.’ Salid Tefik (30), eigenaar pitabar: ‘Steeds vaker bestellen klanten één portie friet of één pita, om die dan met twee of drie te delen. En terwijl mijn leveranciers hun prijzen verhogen, durf ik dat niet aan de klanten door te rekenen. Voor mij geen vakantie in Turkije dit jaar – helemaal géén vakantie, eigenlijk.’ Lise Danen (19), studeert voor opvoedster: ‘Ik woon pas een jaar alleen. Elke maand krijg ik een vast bedrag van mijn vader, en daarmee betaal ik de huur van mijn kot en mijn telefoonrekening. Last van de crisis heb ik dus niet.’ Sabine Claeys (44), bedrijfsleider sanitairgroothandel: ‘Vroeger konden mijn kinderen gemakkelijk een vakantiejob vinden die hen in een maand tijd zo’n 1500 euro netto opleverde. Bij Daikin Oostende, bijvoorbeeld, of bij Philips in Brugge. Nu kan dat niet meer en moeten ze harder werken om een cent te verdienen.’ Dirk Brugge (47), bediende bij Volvo Europa Truck: ‘Allerlei premies voor werkvermindering en extra werkloosheid zijn mooi, maar wie zal de regering helpen om die kosten terug te betalen? En hoe zal de automotive-branche deze crisis overleven in een land als België dat geen eigen automerk heeft?’ Karen Van de Velde (40), cultuurbeleidscoördinator: ‘Dit kan een periode zijn om de dingen op een andere manier te leren aanpakken, omdat we nu eenmaal minder middelen hebben.’ Maaike Berckmoes (38), in-genieur: ‘Net toen de crisis losbarstte, vond ik een nieuwe baan en kon ik een stap vooruitzetten in mijn carrière. Ingenieur is een knelpuntberoep. Nu ik zelf ingenieurs moet aanwerven, merk ik hoe moeilijk het is om geschikte mensen te vinden.’ Evert Windels (20), student: ‘Vroeger kon ik al wat sneller geld opzijzetten om later iets mee te kopen. Dat kan ik nu niet meer. Als ik geld heb, spendeer ik het graag aan een avondje uit, in plaats van het te sparen.’ Veerle Deley (27), stadsambtenaar: ‘Mijn vriend en ik werken allebei bij de overheid en zijn dus zeker van onze job. Toch proberen we wat meer te sparen, om wat reserves te hebben. Je weet maar nooit.’ Herman Van Dijck (57), zelfstandig aannemer: ‘Ik krijg minder opdrachten. Maar omdat ik zonder gast werk, heb ik nog genoeg werk. Wel staat het geld tegenwoordig niet meer op mijn rekening de dag nadat ik een werk heb afgemaakt.’ Stefaan Maeckelbergh (33), adjunct shift supervisor bij een olie- en gasbedrijf: ‘Je moet tegenwoordig naar het journaal kijken om te weten hoe de toekomst van het bedrijf waar je werkt eruitziet, of om te begrijpen wat er aan de hand is als je je spaargeld ziet krimpen na het tweede kwartaal van 2008.’ Patrick De Witte (50), televisiemaker: ‘Voor de zaakvoerder van een productiehuis bestaat er niet zoiets als zekerheid. In deze branche is het regelmatig crisis voor sommigen en hoogconjunctuur voor anderen. Ons gaat het gelukkig al een aantal jaren voor de wind.’ Reda Benabid (29), werkloos: ‘Ik krijg meer stempelgeld dan vorig jaar: ongeveer 60 euro meer per maand. Ook voor mijn hypothecair krediet is de crisis een geschenk uit de hemel. Doordat de interesten gedaald zijn, hoef ik 28 maanden minder af te betalen.’ Lucie Clauwaert (64), gepensioneerd onderwijzeres: ‘Ik heb de nieuwe lente- en zomercollectie aan mij laten voorbijgaan. Voor de aankopen van voeding gaan we meer naar een warenhuis dan naar de buurtwinkel. Daar zie je trouwens de crisis: hun klantenbestand is gehalveerd.’ Sven Dekoster (32), verkoopdirecteur bij een mediabedrijf: ‘Op de werkvloer is de stress koning. Concreet zit er niets anders op dan de concurrentie te lijf te gaan met torenhoge kortingen, en voor elk budget te blijven vechten.’ Jean Blaute (57), muzikant: ‘In de muzieksector wordt de crisis steeds nijpender. Van lowbudgetproducties zitten we stilaan op het niveau van no budget. Je neemt zoveel mogelijk thuis op en dan nog wordt het vaak te duur bevonden. Gelukkig kan ik muziek maken combineren met tv-werk, anders zou het krabben zijn.’ Stijn Poot (29), brandweerman stad Antwerpen: ‘Ik ben vastbenoemd en daardoor ben ik beschermd tegen ontslag. Maar het boezemt me wel angst in dat de crisis om me heen steeds meer slachtoffers maakt.’ André De Roovere (61), gepensioneerd bediende telecomsector: ‘De index is nu al een paar keer gezakt, waardoor sommige producten goedkoper lijken te worden. Groenten, bijvoorbeeld.’ Nick Vermeiren (21), student en barman: ‘Het is voor het eerst dat een wereldwijd probleem in mijn privésfeer doordringt en ik er echt mee geconfronteerd word. Ik merk in mijn omgeving dat mensen ontslagen worden en budgettair moeten inkrimpen.’ Bert Lemmens (27), startte net een bedrijf in hernieuwbare energie op: ‘De gevolgen van de crisis voelen wij uiteraard ook: terughoudendheid ten opzichte van investeren in duurzame energie, en tijdelijke of definitieve opschorting van lopende projecten. Maar de meer dan globale stijging van energieprijzen biedt ons ook grote troeven.’ Karen Dierckx (29), bediende bij internationaal tradingbedrijf: ‘Hoe meer klaagzangen en trieste verhalen ik hoor, hoe meer ik inzie dat mijn gezin en ik goed kunnen leven.’ Peter Van Aelst (35), docent: ‘Wie bij ons aan de universiteit werkt, is in tijden van crisis relatief veilig. In de VS is dat wel anders. Tijdens mijn verblijf aan de University of Wash-ington moest er drastisch bespaard worden omdat de toelage van de staat plots werd verlaagd en omdat sommige beleggingen in rook waren opgegaan.’ Patrick Geuens (52), bediende in de transportsector: ‘Op het werk verliezen we geen klanten, maar de zaken gaan toch minder goed. Daardoor hebben we al een eerste afvloeiing van personeel meegemaakt. Nu moeten we met minder mensen harder werken.’ Marc Borghgraef (61), bedrijfsleider kmo: ‘Misschien ligt het aan mijn leeftijd, maar ik kan deze crisis erg relativeren. Op zakelijk vlak verhoogt de druk wel: elke potentiële bestelling wordt nu belangrijk. De crisis betekent dus meer stress.’ Dirk Dequidt (47), kaderlid in een bank: ‘De welvaart die we tot vorig jaar altijd maar zagen toenemen, was toch niet houdbaar. Hopelijk duurt de crisis niet te lang, maar op korte termijn brengt ze de mensen weer met beide voeten op de grond.’ Dominique Claerhout (35), zaakvoerder loonwerkbedrijf: ‘Ik wil mijn personeel een goede boterham laten verdienen. Maar dat is moeilijk met die hoge loonlasten. Ik zou dat geld liever aan de persoon in kwestie zelf geven.’ Julie Mahieu (25), videoreporter: ‘Mijn aanpak als videoreporter, of eenmansploeg, is een interessante oplossing voor productiehuizen die moeten besparen. Als de media me niet om de oren zouden slaan met nieuws over de crisis, had ik er waarschijnlijk niets van gemerkt.’ Nico Dukony (31), havenarbeider: ‘Het werkaanbod in ’t kot is gedaald. Ik denk wel dat er nu een onderscheid wordt gemaakt tussen de mensen die hun stiel kennen en de zeveraars. De meerderheid zit er niet mee in om te doppen. Integendeel.’ Lea Willems (60), zaakvoerster reisbureau: ‘De crisis heeft me niet onzeker gemaakt, als zelfstandige moet je altijd op elke euro letten. Sommige klanten boeken kortere reizen, maar anderen gaan nog altijd drie keer per jaar met vakantie. Blijkbaar heeft niet iedereen last van de crisis.’ Alfons Brion (78), gepensioneerd verzekeringsagent: ‘Zij die de geldhongerige personen niet volgden, zijn de gelukkigen. Mijn principe is altijd geweest: voorzichtig beleggen.’ Rudi Voet (40), hulpverlener, startte net een consultancybedrijf op: ‘Als je luistert naar beursexperts en mensen die rijk zijn geworden, merk je dat je het tegenovergestelde moet doen van wat iedereen doet. Dus hebben wij ons huis verkocht zonder er alle winst uit te persen. Met de opbrengst hebben we op de ingestorte botenmarkt een tweedehands buitenkansje kunnen kopen, waarop we gaan wonen. Zo hebben we toch winst gemaakt.’ Frans Gorissen (71), kloosteroverste: ‘Wij leven in gemeenschap van goederen en ondervinden de crisis niet persoonlijk. Onze financiële verantwoordelijke heeft wel sterk onder de crisis geleden. Maar de grootste slachtoffers zijn weer de mensen in de derde wereld. Wat we opzij kunnen zetten, gaat normaal naar hen. Maar dat is nu een stuk minder dan voor de crisis.’ Isabelle Liefferinckx (33), bediende in de medische sector: ‘Mijn spaargedrag is veranderd, want ik beleg mijn geld nu niet meer. Maar mijn koopgedrag is hetzelfde gebleven: in tijden van crisis blijven de noden gelijk.’ Bram Carlier (30), verzekeringsadviseur: ‘Ik heb niets verloren omdat ik geen beleggingen heb. En anderen zullen het meeste op lange termijn wel recupereren, zeker?’ Gert Lathouwers (31), zaakvoerder communicatiebureau: ‘Waarom pompt de overheid zoveel geld in het redden van autobedrijven? Ik ben benieuwd of ik, als kleine ondernemer, ook zo makkelijk overheidssteun krijg als het water mij aan de lippen staat.’ Stijn Goris (31), programmeur: ‘Ik heb het geluk te werken in een afdeling waar minimaal bespaard wordt op personeel. En mocht het toch zover komen, dan heb ik veel vertrouwen dat ik snel weer werk zou vinden in de informaticasector.’ Gilbert Deley (54), algemeen directeur bouwbedrijf: ‘Bedrijven die werkelijk last hebben van de crisis moeten even onderzoeken of ze zich in het verleden niet te ver gewaagd hebben. Meestal gebeurde dat onder impuls van marktopportuniteiten en de banken. De echte schuldigen van de crisis moeten we daar en nergens anders zoeken.’ Pieter Soetewey (30), bediende in de publieke sector: ‘De vraag is of we het nu ongeveer gehad hebben, of dat we nog maar in het oog van de storm zitten. Als ik kijk naar de ontsporende begrotingen en de crisisplannen van grote bedrijven die na de zomer moeten worden uitgevoerd, vrees ik voor het laatste.’ Sonja Mylemans (50), secretaresse: ‘Als je op zaterdag naar de stad gaat, kun je over de koppen lopen en zie je iedereen dingen kopen. Moet de weerslag nog komen, misschien?’ Joris Grootjans (30), technisch tekenaar: ‘Hebben de media de crisis niet groter gemaakt dan ze is? Mensen worden bang gemaakt, waardoor ze niet meer durven te investeren. Terwijl consumeren net het ideale middel is om uit dit dal te komen.’ Ferre Van Beek (48), commercieel bediende groothandel in ijzerwaren: ‘Als je wilt en als het moet, kun je ook met minder een leuke toekomst nastreven. Zeker in dit landje van melk en honing.’

M.m.v. Bart Cornand, Jan Jagers, Ann Peuteman, Ewald Pironet en Han Renard. Foto’s Nick Hannes

Simonne Sophie (63), leeft van een invaliditeitsuitkering: ‘Ik ben een echte vleesboer, maar nu eet ik maar één keer per week meer vlees. Als het nog slechter wordt, zal ik alle vlees moeten afschaffen. Niets aan te doen.’

Ann Lagae (45), leerkracht: ‘Ik weiger van een crisis te spreken zolang iedereen zich laat meeslepen door overtollige toeters en bellen, zoals de laatste nieuwe gps, gsm, mp3-speler of Nintendo, en zolang we allemaal de auto nemen om honderd meter verder naar de bakker te gaan.’

Michel Samson (49), fiscalist-boekhouder: ‘Ik koop nu meer aandelen omdat ze laag staan. Sparen op een spaarrekening doe ik helemaal niet meer. Dat brengt niets op en ik heb geen vertrouwen in de grootbanken.’

Patrick Feyens (45), buschauffeur: ‘Volgens mij is alles begonnen met de euro. Sindsdien is alles duurder geworden.’

Lucien Van Laere (69), gepensioneerd onderwijzer: ‘Overvolle terrassen, veel reizen… Dat wijst niet meteen op een crisis. Komen daarbij nog de schandalig hoge lonen van topmensen, de sporttransfers, bedrijven als Electrabel die belastingen ontlopen. Dat geeft de man in de straat, die wél last heeft van de crisis, alvast een heel vertekend beeld.’