Weinig onderwerpen verdelen Spanje meer dan stierenvechten. Rechts noemt het cultureel erfgoed van de mensheid, nieuw-links vindt het regelrechte barbarij. Knack trok net voor de parlementsverkiezingen van 20 december naar de bedreigde Escuela Taurina de Madrid, de school waar jongens nog altijd dromen van eeuwige roem als matador. ‘Als stierenvechter geniet je nog altijd veel aanzien.’
José Luis Bote (47) is flink op dreef, we krijgen er geen speld tussen. Dat stierengevechten helemaal geen barbarij zijn, zoals tegenstanders hardnekkig beweren. Een eerlijk gevecht is het, tussen twee heel verschillende maar evenwaardige partijen. Onze opgetrokken wenkbrauw wakkert zijn betoog nog aan. ‘In welke sport riskeert de beoefenaar bij elk optreden letterlijk zijn leven? Of dachten we misschien dat de toro bravo, de speciaal voor stierengevechten gefokte kolos van 500 kilo, machteloos staat in zijn duel met de matador? Om onze laatste scepsis weg te werken, staat hij op uit zijn bureaustoel en trekt hij zijn trui op. ‘Wat denkt u hiervan?’ Toegegeven, zelden hebben we zulke collectie littekens gezien. Lies, buik en borst: ziedaar het resultaat van twintig jaar professioneel stierenvechten. Elf keer werd hij op de hoorns genomen, drie keer met bijna fatale afloop. Bij een van die cornadas werd een nier geraakt, maar de zwaarste averij liep hij in 1992 op, toen de hoorn zijn ruggengraat bijna doorboorde. ‘Ik was verlamd aan beide benen’, vertelt hij. ‘Het heeft een jaar geduurd voordat ik weer kon lopen. Na dat ongeluk kwam ik in Spanje niet meer aan de bak, impresario’s wilden me niet meer boeken voor hun fiestas. Ik ben dan naar Mexico getrokken om mijn carrière nieuw leven in te blazen. Met succes, ik heb in alle grote arena’s van Latijns-Amerika gestaan en kon daardoor via de grote poort terugkeren. Daarna heb ik nog vier mooie jaren gekend, maar uiteindelijk moest ik stoppen door slijtage aan mijn knieën.’ Hij laat zijn trui zakken, steekt een sigaret op. ‘Ik heb nooit wrok gekoesterd tegenover een stier’, zegt hij. ‘Risico’s horen erbij, een goed stierengevecht is altijd op leven en dood.’
School voor het leven
We zitten in een bescheiden kantoor van de Escuela Taurina Marcial Lalanda in Madrid, de oudste school voor stierenvechters van Spanje. Sinds de oprichting in 1976 hebben 2500 jongens en een paar meisjes hier de knepen van het vak geleerd. 125 van hen hebben het tot matador geschopt, de hoogste rang binnen de eeuwenoude traditie van de tauromaquia. Andere alumni komen aan de kost als picador of banderillero, disciplines die vaak worden verward. De eerste is een ruiter die de stier vanaf zijn geharnaste paard met een puntige lans kwelt – een tactiek om het dier in de aanloop naar het finale duel met de matador op te naaien en tegelijk door bloedverlies te verzwakken. De banderillero mikt op hetzelfde effect, maar dan dansend rond de stier, met als werktuig een stel van weerhaken en vlaggen voorziene spiesen. Andere leerlingen vonden werk als mozo de espada, het hulpje van de matador. Geen bekende titel, maar wel goed voor een derde van de 6060 beroepsvergunningen die het Spaanse ministerie van Cultuur in 2013 heeft verleend. ‘Sommigen hebben buiten de arena hun weg gevonden’, zegt directeur Bote. ‘Ze verdienen hun kost als impresario of werken in een van de ganaderias, fokkerijen voor vechtstieren. We hebben zelfs een oud-leerling die als journalist over stierengevechten schrijft. Maar het is nu ook weer niet zo dat alle leerlingen er later hun beroep van willen maken. Stierenvechten is vooral een school voor het leven. Eigenlijk is het geen sport, je moet het zien als een kunstvorm waarin elegantie en moed samenkomen.’
Politieke inzet
Het stadsbestuur van Madrid ziet het anders. Eind september besliste burgemeester Manuela Carmena, pas verkozen voor de progressieve stadslijst Ahora Madrid, de jaarlijkse subsidie van 61.000 euro voor de Escuela niet te verlengen. ‘Geen belastinggeld meer voor dierenmishandeling’, was de motivatie. In één adem plaatste het stadsbestuur vraagtekens bij het verdere gebruik van de Venta del Batan, een kleine arena met aanpalende gebouwen in het immense stadspark Casa del Campo. Een grote verrassing was dat niet. Ahora Madrid is een burgerplatform dat gedomineerd wordt door de nieuw-linkse beweging Podemos. Respect voor dierenrechten was een belangrijk programmapunt in de campagne die Ahora Madrid in de gemeenteraadsverkiezingen van 24 mei een klinkende overwinning opleverde. Carmena, een 71-jarige oud-rechter en mensenrechtenactiviste, liet ook al weten dat ze niet op de eretribune gaat zitten tijdens de wereldberoemde ferias de San Isidro. Daarmee raakte ze een gevoelige snaar. San Isidro is de hoogmis van het stierenvechten. Drie weken lang, van half mei tot begin juni, komen liefhebbers en toeristen uit de hele wereld zich aan corridas vergapen in de legendarische Monumental de Las Ventas.
Bote zucht diep. De geschrapte subsidie, moeten we begrijpen, is maar een zoveelste wapenfeit in een sluipende oorlog. ‘Ze willen het stierenvechten kapotmaken. Niet alleen hier, maar in heel Spanje. Partijen zoals Podemos en Ahora Madrid krijgen de steun van fanatieke dierenrechtenorganisaties zoals PACMA en PETA, die over grote budgetten beschikken, vaak van buitenlandse donoren. Ze bespelen de publieke opinie via de sociale media.’ Dan komen de klassieke argumenten. Dat de tegenstanders hypocrieten zijn: ze maken een drama van het bloed in de arena, maar ze sluiten de ogen voor de massaslachtingen in de vleesindustrie. Wisten we trouwens dat de toro bravo een uniek specimen is dat zijn bestaan louter en alleen aan de corridas te danken heeft? Een totaalverbod op stierenvechten zou dus niets minder dan een aanslag op de biodiversiteit betekenen. En we hoeven de vechtstieren echt niet te beklagen: ze worden verzorgd als koningen, alleen het beste voer is goed genoeg. En geef toe, sterven in de arena is veel eervoller dan een anonieme dood als vleesrund in het slachthuis.
Een klassiek betoog, maar de argumenten van de tegenstanders krijgen tegenwoordig steeds meer weerklank. Op de Canarische Eilanden geldt al sinds 2001 een algemeen verbod. In 2010 besliste ook het Catalaanse parlement per 1 januari 2012 alle corridas te verbieden, een maatregel die vaak als een naar Madrid opgestoken middenvinger van Catalaanse nationalisten wordt gerelativeerd. Maar wat te denken van de recente golf van anti-initiatieven? De autonome regio Valencia heeft alle subsidies voor corridas geschrapt, de doodsteek voor organisatoren van kleinere fiestas die geld toeleggen als ze een partij stieren laten aanvoeren voor een avondje volksvertier in een gelegenheidsarena. Palma de Mallorca heeft zich officieel antitaurina verklaard, La Coruña en Alicante zullen de komende jaren geen ferias meer organiseren, en andere steden plannen referenda over de toekomst van het stierenvechten.
De doorbraak van nieuw-linkse burgerlijsten is daar niet vreemd aan, maar er is meer aan de hand. De populariteit van stierenvechten was nooit kleiner. Het aantal corridas is de voorbije tien jaar met een derde verminderd, ook al door de economische crisis die Spanje treft. Recente peilingen tonen een diepe verdeeldheid onder Spanjaarden. Een kleine meerderheid zou nog altijd tegen een verbod zijn, maar uit andere cijfers spreekt vooral onverschilligheid. Bij een peiling in 2013 verklaarde 75 procent van de ondervraagden dat ze in geen vijf jaar een corrida hadden bijgewoond.
Toch blijft de symboolwaarde van stierenvechten bijzonder groot, zoals blijkt uit de politieke verdeeldheid over het thema. De regeringspartij Partido Popular is hevig voorstander, net zoals de rechtse burgerpartij Ciuadadanos. De regering van premier Mariano Rajoy ijvert bij de Unesco om tauromaquia als cultureel erfgoed van de mensheid te laten erkennen. Intussen buigt het Spaanse parlement zich over een wetsontwerp dat de bevoegdheid voor het reguleren van stierenvechten wegtrekt bij de autonome regio’s en naar het nationale niveau tilt – een initiatief dat liefhebbers doet hopen op een spoedige terugkeer van de stierengevechten in Catalonië. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 20 december werd het voluntarisme benadrukt met een opvallend initiatief. Het ministerie van Onderwijs en Cultuur geeft middelbare scholen groen licht om een basismodule stierenvechten aan te bieden als keuzevak. De zowat vijftig privé-initiatieven zoals de Escuela Taurina Marcial Lalanda zullen officieel erkende getuigschriften kunnen afleveren.
In het antikamp zit nieuw-links in al zijn gedaanten, samen met Catalaanse en Galicische nationalisten. De Basken zijn dan weer verdeeld: Bildu, de opvolger van de aan de ETA gelinkte partij Batasuna, is tegen; de rechts-nationalistische PNV is voor. De nieuwe PNV-burgemeester van San Sebastian hief na de verkiezingen meteen het verbod op dat zijn Bildu-voorganger had ingesteld. De socialisten van de PSOE varen dan weer een troebele koers. In Catalonië steunen ze het verbod, in Andalusië, nog altijd de bakermat van het stierenvechten, steunen ze een riante subsidiëring.
Picasso, Hemingway en Che
Plaza de Toros de las Ventas, een verplichte halte voor toeristen in Madrid. Sinds de opening in 1931 is dit met 25.000 zitplaatsen de grootste arena in Europa. Een audiogids leidt de bezoekers rond in de gewelven waar toreros zich met hun assistenten klaarmaken voor het gevecht, zonder de ziekenboeg te vergeten waar een medisch team paraat. Tijdens San Isidro 2014 hadden ze hier de handen vol. Een van de corridas werd zelfs stopgezet nadat drie matadors na evenveel gevechten zwaargewond waren afgevoerd. Goede reclame voor de fokkerij, trouwens: een stier die een matador of banderillero op de hoorns neemt, haalt nog altijd de krant. Ook kwaliteitsmedia zoals El Pais en El Mundo, al hebben die niet langer een specialist stierenvechten in vaste loondienst. Wisten we, vervolgt de audiogids, dat coryfeeën zoals Pablo Picasso, Orson Welles, Ernest Hemingway en zelfs Che Guevara dol waren op stierenvechten? Je kunt je zo voorstellen hoe die macho’s zich lieten meeslepen door het vertoon van doodsverachting. De matador knielend in het zand, de blik strak gericht op de poort waaruit de briesende stier zal losbreken. Als we er passeren, speelt er een geluidsbandje met amechtig gesnuif, een knullige poging om de toeristen de hoogspanning te laten voelen.
In het aanpalende museum ligt het dodenmasker van matador Manolete, in zijn tijd een superster die op zijn dertigste aan de gevolgen van een cornada overleed. Heel Spanje in tranen, dictator Franco kondigde drie dagen van nationale rouw af. Het waren de jaren veertig, de status van stierenvechten als volkssport was nog onaangetast. In de portrettengalerij hangen nog meer roemrijke matadores, picadores en banderilleros, sommigen zijn al meer dan 200 jaar dood. Hier en daar springt uit de rij een opgezette stierenkop, met een begeleidend woordje over de torero die hij te grazen nam. Het is een modern museum, royaal gefinancierd door de Comunidad de Madrid, een van de zeventien autonome regio’s van Spanje. De door de Partido Popular bestuurde Comunidad is ook de eigenaar van Las Ventas, en fungeert als hoofdorganisator van de Feria San Isidro. Manuela Carmena kan dus wel haar ereplaats in de loge vacant laten, maar verder heeft de nieuw-linkse burgemeester er niets in de melk te brokken.
Nieuw-links of dierenrechtenactivisten, Javier krijgt er het zuur van. ‘Het probleem is dat ze zo goed georganiseerd zijn’, klaagt hij. ‘Ze jutten het publiek op met slogans en bloedige filmpjes op het internet, en ze zijn niet vies van geweld. De voorbije jaren waren er tijdens San Isidro verscheidene incidenten met activisten.’ We ontmoetten Javier bij de balie van het museum, hij stond er te kletsen met de caissière. Zijn familienaam gaat ons niet aan, zegt hij, maar we mogen wel weten dat hij om den brode fiestas organiseert en contacten heeft met de beste fokkerijen van het land. ‘We hebben geen machtige lobby zoals onze vijanden’, zegt hij. ‘Onbegrijpelijk, want stierengevechten zijn na voetbal nog altijd de belangrijkste vorm van entertainment.’
Geen lobbykracht? Aan het aantal semiofficiële instanties, belangenorganisaties en taurino-websites kan het niet liggen. Op tal van forums wordt het economische gewicht van de sector in de verf gezet. 3,5 miljard omzet, 200.000 directe en indirecte banen, btw-opbrengsten die bijna het dubbele bedragen van de bioscopen. Tegenstanders betwisten de cijfers, volgens hen is de sector onleefbaar zonder de 500 miljoen euro belastinggeld die via allerlei overheidskanalen in het stierenvechten wordt gepompt. Feit is dat het voor Javier en co. slecht nieuws was toen het Europees Parlement eind oktober met een overweldigende meerderheid besliste dat landbouwsubsidies niet langer mogen worden gebruikt om vechtstieren te fokken. Geschat wordt dat via die weg zo’n 100 miljoen euro per jaar naar Spaanse ganaderias werd gesluisd. ‘Het zijn moeilijke tijden’, zucht Javier. ‘Vooral het verbod door Catalonië kwam hard aan. De beslissing was puur politiek, een manier om Spanje te tergen. Mijn vrouw is Catalaanse, ik ken de regio door en door. Stierenvechten hebben daar een rijke traditie en zijn er heel populair. Als er één zaak is die Spanjaarden en Catalanen gemeen hebben, dan is het deze passie. Fiestas nacionales, zo wordt het in heel Spanje genoemd. Daarom willen de nationalisten het kapot, omdat het een symbool van nationale eenheid is.’
Diervriendelijke stad
De neobarokke façade van het stadhuis aan de Plaza Cibeles straalt burgerlijke arrogantie uit, maar binnen regeert het antikapitalisme. Spandoeken heten vluchtelingen welkom, affiches roepen op tot verzet tegen het TTIP, het Europees-Amerikaanse vrijhandelsverdrag. We worden naar het kabinet van Celia Mayer Duque geleid, de schepen van Sport en Cultuur die de subsidiekraan voor de stierenvechtersschool heeft dichtgedraaid. ‘Die beslissing heeft een voorgeschiedenis’, legt ze uit. ‘De school viel onder een consortium waarin de stad en de comunidad participeerden. Door een recente wetswijziging is die juridische structuur ongeldig geworden, waardoor de stad nu alleen voor de school moet opdraaien, van de infrastructuur tot de loonkosten. Dat was nooit de bedoeling, het is niet onze taak om stierenvechters op te leiden. Maar het schrappen van de subsidie betekent niet dat we de school per se willen opdoeken. Als meneer Bote en zijn vrienden een aangepaste structuur vinden, mogen ze altijd een nieuwe subsidie aanvragen.’
Of die aanvraag ook een kans maakt onder Ahora Madrid? Mayer-Duque zegt niet nee, maar veelt scheelt het niet. ‘Wij zijn principieel tegen stierenvechten. Ahora Madrid is een burgerplatform, ons verkiezingsprogramma is het resultaat van de inspraak van duizenden Madrilenen. Een van de belangrijke thema’s was dat Madrid een diervriendelijke stad moest worden, en dat valt onmogelijk te verzoenen met het promoten van dierenmishandeling. We moeten ook aan de kinderen denken. Volgens Unicef is het blootstellen aan een wreed spektakel zoals een corrida een schending van de kinderrechten.’
Salonstierengevechten
Zouden de leerlingen in de Venta del Batan dat beseffen? Er zitten er 15 in de groep van de gevorderden. In totaal telt de school 38 leerlingen tussen de 12 en de 18 jaar. Rafael Rodriguez Escribano, oud-leerling en gewezen matador, heeft zijn pupillen de arena in gejaagd. Oefenen met de capote, een capevormig stuk textiel in fuchsia en geel. Niet dat de tinten ertoe doen, het zijn de bewegingen die de kleurenblinde stier misleiden. Van dieren is hier geen spoor te bekennen. In de stierenvechtersschool leren de aspiranten droogzwemmen. Er wordt gewerkt aan soepelheid, snelheid en conditie, met een uitputtende sessie sit-ups, opdrukken en sprintjes. Ook de kruiwagen met de stierenkop in papier-maché komt in actie, een curieus accessoire dat wordt gebruikt om ontwijkende manoeuvres te oefenen. Toreo de salon, stierenvechten zonder stier, heet zoiets. Straks, na de arena, staat er theorie op het programma. Spelregels, rituelen, lexicon, zelfs de geschiedenis van de tauromaquia wordt behandeld. Een van de gastprofessoren is een specialist in ganaderias, hij kan haarfijn uitleggen welke eigenschappen vechtstieren van verschillende fokkerijen hebben. Voorkennis wordt van beginnende leerlingen niet gevraagd, motivatie des te meer. Ze oefenen elke weekdag van vijf tot negen, sommigen komen van ver buiten de hoofdstad. 21 euro per maand kost het schoolgeld, elitair kun je het niet noemen.
We kijken met Rafael naar de leerlingen en hun wapperende capotes. Het is als dansen op één tegel. Voeten stil, het zijn de heupen en de schouders die anticiperen op de denkbeeldige stier. Hoe ze hun gezicht in een plooi houden, dat hebben ze voor de spiegel ingestudeerd. ‘We werken ook met dieren’, zegt Rafael. ‘In het weekend gaan onze beste leerlingen naar een van de fokkerijen in de buurt. Eerst oefenen ze de passen met kalfjes, daarna met jonge stieren. Onze school legt alleen een basis, de echte stiel leren ze pas als ze meedraaien in het circuit van de fiestas of als ze gaan werken in een fokkerij.’
Ook het afmaken van stieren wordt in die fokkerijen geoefend, een praktijk die verklaart waarom in Spanje jaarlijks zo’n 40.000 vechtstieren worden gedood, veel meer dan het aantal fiestas laat vermoeden. De zeventienjarige Carlos Ochoa heeft het al meermaals gedaan. Niet alleen in een fokkerij, hij mocht in oktober zijn grote debuut maken in Las Ventas. In vol ornaat, de handgemaakte traje de luces (kostuum van lichtjes) van ettelijke duizenden euro’s zat hem als gegoten. Oké, hij stond er maar als novillero, een aspirant die alleen met eenjarige vechtstieren in de arena mag aantreden. De jonge Madrileen werd door zijn familie en vrienden bejubeld toen hij het beest had geveld en met het afgesneden oor kon pronken. ‘Een droom die uitkwam’, zegt Carlos, die op zijn elfde aan de opleiding begon. ‘Ik wil matador worden, maar ik moet nog veel leren. Samen vechten met picadores is de volgende stap.’ Voor de zekerheid heeft hij toch al een apoderado, een manager, in de arm genomen. ‘Als matador geniet je nog altijd veel aanzien’, zegt Carlos terwijl hij naar de andere leerlingen in de arena staart. ‘En je verdient hopen geld. Als je bij de elite raakt, tenminste.’
Kapotgestoken autobanden
Om matador te worden, moet hij een volwassen stier omleggen onder begeleiding van een peter, een ervaren stierenvechter die hem na het gevecht zijn adelbrieven geeft. Tomar la alternativa heet dat ritueel. Leraar Rafael (36) denkt er met een krop in de keel aan terug. Hij deed het in 2001, de foto’s zitten in zijn smartphone. Om dat gevoel te begrijpen, moeten we weten hoe hij als kind al gebeten was. Op zijn vierde stond hij al met een capote een stierenkalf te jennen, met de benen van zijn vader als refuge. Na zijn meesterproef heeft hij als Rafael de Julia alle grote fiestas van Spanje gedaan. Waarom is hij op zijn 35e gestopt? ‘Uit lijfsbehoud’, zegt hij. ‘Ik word elk jaar ouder, maar de stieren blijven even jong.’
Het was directeur Boté, ook een oud-leerling van de opleiding, die hem vroeg om zijn expertise als praktijkleraar te verzilveren. Dat was twee jaar geleden, toen de toekomst van de school er nog rooskleuring uitzag. Met de comunidad en het stadsbestuur, allebei nog stevig in handen van de Partido Popular, werden grootse plannen gesmeed. Venta del Batan zou worden opgewaardeerd tot een heus themapark. Naast de school zou er ook een belevingscentrum met horeca komen, zelfs het verloederde labyrint naast de arena zou worden hersteld. Rafael had er ons vol nostalgie over verteld. De kralen, ingesloten door een zeshoekige muur, werden vroeger door fokkerijen gebruikt. Enkele dagen voor een corrida kwamen ze er hun beesten stallen, zodat die goed uitgerust aan hun doodsstrijd in Las Ventas konden beginnen. Publiek was welkom, vooral tijdens San Isidro kwamen mensen elkaar verdringen om de verse aanvoer te keuren. De gewoonte raakte in onbruik, het bleek efficiënter om de stieren rechtstreeks naar Las Ventas te transporteren. Dat zal niet gauw veranderen, want het nieuwe stadsbestuur heeft het hele investeringsplan afgevoerd.
Rafael maakt zich zorgen. ‘Overal waar nieuw-links aan de macht is, hebben we problemen. We hebben enkele nieuwe leerlingen uit Moralzarzal, een gemeente vlak bij Madrid met een eigen stierenvechtersschool. Die werd intussen gesloten, met dank aan de nieuwe Podemos-burgemeester. De sfeer in Spanje wordt giftig. Wie zich voor stierenvechten durft uit te spreken, wordt op straat of op de sociale media uitgescholden. Na een optreden vinden collega’s hun auto terug met kapotgestoken banden of afgebroken buitenspiegels. Het ergste vind ik dat stierengevechten een politieke splijtzwam zijn geworden. Stierenvechten is niet links of rechts, het is van het volk. Zelfs de communisten luisterden hun 1 meifeesten op met corridas.’
DOOR ERIK RASPOET
Dankzij rechtse partijen mogen middelbare scholen een basismodule stierenvechten aanbieden als keuzevak.
Links wil de kinderen beschermen. ‘Volgens Unicef is het blootstellen aan wreedheden een schending van de kinderrechten.’
