Mathilde d’Udekem d’Acoz gaat de laatste rechte lijn in naar de troon. Maar wat is haar achtergrond eigenlijk? In het boek Mathilde & co. – De Familie d’Ambras belichten Valerie Lempereur en Jan van den Berghe de afkomst, de drama’s en de intriges van een woelige familie.
Tot een tweede moord in de familie d’Udekem d’Acoz is het niet gekomen, maar de achterneven van ‘Tuterken’, de hooggeboren heren Henri, Raoul en Patrick, stonden bijna een kwarteeuw met getrokken messen tegenover elkaar en bestookten elkaar met scheldkanonnades en zelfs doodsbedreigingen. In TV-Familie onthulde Patrick dat zijn broer Henri ‘een man is die fysiek geweld niet schuwt als hij zijn zin niet krijgt’. Henri zou volgens Patrick woordelijk gezegd hebben: ‘Als ik nu een revolver had, schoot ik u ter plekke dood.’ Het was de sterkste cliffhanger uit een soms hilarische, soms beschamende familiesoap rond de erfenis van hun moeder, die nog altijd geen happy end heeft gekregen.
Sinds Suzanne van Outryve d’Ydewalle in 1983 overleed, leefden Henri en Raoul in onmin met Patrick. Patrick, in 1958 uitgeweken naar Wallonië, drong aan op de verdeling van de 60 hectare bossen die tot de erfenis behoren. De andere twee wilden dat alles onverdeeld zou blijven. Een botsing van opvattingen die op alle fronten uitgevochten werd en escaleerde toen Patrick in Proven voor zijn dochter Hélène een landhuisje kocht vlak bij het voorvaderlijk domein en de begraafplaats van zijn dochter Marie-Alix. Prompt liet Henri, als burgemeester van de gemeente, het huis onbewoonbaar verklaren door een ambtenaar van Stedenbouw en verzette zich tegen de aanleg van nutsvoorzieningen.
Patrick maakte de zaak aanhangig bij het gerecht. ‘Het komt vermoedelijk nooit meer helemaal goed in onze familie’, verzuchtte Raoul bij de aanvang van het proces. ‘We hebben geprobeerd om de zaak in der minne te regelen. Helaas, op gemaakte boedelbeschrijvingen kwam Patrick telkens weer terug. Vandaag wil hij dit, morgen weer iets anders. Hij heeft het huisje veel te vlug willen kopen. Hij had zich beter eerst grondig geïnformeerd over de staat van het huis en de diverse beperkingen. Ik ben schepen van Ruimtelijke Ordening in Herne. Welnu, ik kan zeggen dat mijn oudste broer (Henri) niks te verwijten valt.’ Dat was niet de mening van de rechters. Zowel de burgerlijke rechtbank in Ieper als het hof van beroep stelde Henri in het ongelijk. Na veel uitstel en juridische scherpslijperij sprak de rechtbank in Ieper zich eind oktober 2006 uit over de interesten op de schenkingen die Suzanne van Outryve tijdens haar leven heeft gedaan aan haar drie zonen. Het Couthof in Proven van Henri is op 1,5 miljoen euro geraamd, de eigendommen van Raoul op 1,1 miljoen euro en het domein Losange van Patrick op 0,8 miljoen euro. Wat Patrick kreeg, was duidelijk minder dan zijn broers. De jongste van de d’Udekems betoogde dat er op de waarde van de schenkingen interesten moesten worden betaald, waardoor zijn broers meer zouden moeten inbrengen in de onverdeeldheid. De rechter volgde die stelling.
Daarnaast was er de klacht tegen Henri wegens belangenvermenging. Het Openbaar Ministerie vond de klacht van Mathildes vader gegrond. ‘Burgemeester Henri d’Udekem d’Acoz wist perfect dat zijn broer de eigenaar was van die woning’, betoogde de advocaat-generaal. ‘Hij wist dat hij door de woning onbewoonbaar te verklaren ook een bouwvergunning onmogelijk maakte. Hij heeft dat alleen gedaan om zijn broer een hak te zetten en heeft zo op een geniepige en kinderachtige manier zijn bevoegdheden misbruikt.’ Het was soms pijnlijk om te horen hoe de betrokkenen in de rechtbank – en vooral daarbuiten – de vuile was van de familie buiten hingen. De regels van de adellijke etiquette en het savoir-vivre werden daarbij schaamteloos met de voeten getreden. De rechter noemde het dossier ‘een bloemlezing van de weinig flatterende bewoordingen waarin de broers elkaar beschimpen’. Graaf Patrick woonde de zittingen niet persoonlijk bij, maar had zijn advocaat, Clive Van Aerde, voldoende munitie bezorgd om zijn twee broers onderuit te halen. Vooral Henri werd geviseerd. ‘Het beheer van de eigendommen in Vlaanderen liet Patrick in alle vertrouwen aan zijn oudste broer over. Pas toen hij vragen stelde over de inkomsten begin jaren negentig begonnen de problemen. In 1996 daagde mijn cliënt zijn broers voor de rechter om de verdeling te krijgen van de nalatenschap. Henri en Raoul probeerden Patrick onder druk te zetten om toegevingen te doen bij de vereffening. Ze gebruiken daarvoor alle mogelijke gerechtelijke procedures. Zo begon een ware terreur van vorderingen en pesterijen’, aldus de advocaat. ‘Tachtig hectare bos rond ’t Couthof, 248 hectare bos in Losange, de schatting van de geschonken domeinen, het zilverwerk, de juwelen, over alles en nog wat werd geruzied.’ Dat de twee oudste broers de familiejuwelen en het zilverwerk in hun kluis hielden, was volgens Patricks raadsman moeilijk te verteren voor de jongste broer. Die juwelen waren beloofd aan de dochters van Raoul en Patrick, maar in tegenstelling tot hun nichtjes kregen Mathilde en haar zussen Elisabeth en Hélène de juwelen pas na lang aandringen.
Herman Baron – what’s in a name -, de raadsman van Nonkel Henri, kaatste de bal terug. De erfenis raakte volgens hem nooit verdeeld door de halfslachtige houding van Patrick, die om de haverklap terugkwam op gemaakte overeenkomsten. ‘En wie pest nu eigenlijk wie? Kijk eens naar de chronologie van de klachten. Drie dagen voor Henri als burgemeester de eed moest afleggen bij de gouverneur diende zijn jongste broer een klacht in wegens belangenvermenging. Op diverse manieren heeft hij geprobeerd de politieke carrière van Henri d’Udekem d’Acoz te dwarsbomen. Telkens weer wilde mijn cliënt verzoenend optreden. De rechtbank moet maar eens een brief uit 1994 lezen. Toen al zei zijn jongste boer dat hij het leven van Henri onmogelijk zou maken.’
De verdediging van de graaf pleitte onschuldig en vroeg de vrijspraak. ‘Henri d’Udekem d’Acoz wist niet dat zijn broer die woning gekocht had, omdat de notariële akte nog niet officieel was. De klacht van Patrick kwam ook pas twee jaar na de feiten en alleen omdat Henri hem niet een andere hoeve wou verkopen tegen een belachelijke prijs. Bovendien was het optreden van mijn cliënt perfect legaal, omdat het huisje op instorten stond. Patrick zelf heeft daar nog een muur hersteld omdat hij geen ongelukken wilde.’
Het pleidooi van Baron maakte weinig indruk. Volgens de rechtbank had Henri bewust de belangen van Patrick willen schaden. Als jurist en specialist pachtrecht wist hij heel goed dat zijn broer door de onbewoonbaarheidsverklaring nooit een bouwvergunning voor renovatie kon krijgen. Dat hij niet wist dat zijn broer eigenaar was van het landhuisje werd tegengesproken door de faxen in het dossier waarin hij zijn jongste broer feliciteert met de aankoop. Op enige toegeeflijkheid hoefde de Poperingse burgemeester niet te rekenen. Hij werd veroordeeld tot een geldboete van 4957 euro. Aan zijn broer Patrick en zijn nichtje Hélène moest hij een schadevergoeding van 1 euro betalen.
Henri tekende meteen beroep aan, maar ook het Gentse hof van beroep vond de burgemeester schuldig aan belangenvermenging. Dankzij zijn maatschappelijke verdiensten en zijn leeftijd ontsnapte de graaf aan een gevangenisstraf. De geldboete en de morele schadevergoeding van 1 euro aan zijn broer en zijn nicht Hélène bleven gehandhaafd. De vordering van Patrick, die een half miljoen euro schadevergoeding had gevraagd, werd afgewezen. Henri liet meteen weten dat hij in cassatieberoep zou gaan.
Het huisje in Proven werd in de lente van 2007 gesloopt. Ruim twee jaar later is de erfenis van Suzanne van Outryve d’Ydewalle nog altijd niet verdeeld. Maar sinds de lente van 2009 schemert er een klein beetje licht in de tunnel.
IN HET TWEEDE DEEL VAN HET BOEK SPREKEN DE DRIE BROERS ZELF OVER HUN RUZIE, DE VERGEEFSE VERZOENINGSPOGINGEN VAN KONING ALBERT, EN DE JURIDISCHE SLIJTAGESLAG DIE DE RELATIE BINNEN DE FAMILIE GRONDIG HEEFT VERZIEKT. VALERIE LEMPEREUR EN JAN VAN DEN BERGHE, MATHILDE & CO. – DE FAMILIE D’AMBRAS, UITGEVERIJ LAMPEDAIRE, 208 BLZ., 18,95 EURO.
Dankzij zijn maatschappelijke verdiensten en zijn leeftijd ontsnapte graaf Henri aan een gevangenisstraf.
