Ondanks aanhoudende dreigementen lijkt het hoogst onwaarschijnlijk dat Noord-Korea écht ten oorlog wil trekken. Toch staan de zenuwen in de regio hooggespannen.

Een genie dat Duits, Engels, Frans en Italiaans spreekt. Expert in ‘de hightech van de 21e eeuw’. ‘Groot leider van partij en volk’. ‘Gerespecteerde kameraad’. De ‘documentaires’ die de Noord-Koreaanse staatstelevisie over Grote Leider Kim Jong-un uitzendt, laten weinig aan de verbeelding over. In een snel gemonteerde opeenvolging van beelden worden de ‘grootse daden’ van de leider bezongen, ondersteund door heroïsche muziek. Een pathetische, geëmotioneerde stem gidst de kijker door de weldaden van de grote roerganger. Kim Jong-un, galopperend over een niet nader genoemde steppe. Kim Jong-un, applaudisserend tijdens een militaire parade. Kim Jong-un, turend door een verrekijker. Kim Jong-un, toegejuicht door generaals, soldaten, piloten, mariniers. Kim Jong-un, nagenietend van een ritje op de achtbaan van een pretpark.

Ondanks ruime aandacht vanwege de Noord-Koreaanse staatstelevisie weten we eigenlijk relatief weinig over het jongste staatshoofd ter wereld, dat eind 2011 zijn vader Kim Jong-Il opvolgde. Hij is vermoedelijk negentwintig jaar oud, al is zelfs dat niet helemaal zeker. De enige bron over zijn vroege jeugd is Kenji Fujimoto, de Japanse kok van zijn vader. Fujimoto typeert de jonge Kim Jong-un als een driftkop, maar dan een met ontegensprekelijke leiderskwaliteiten. In zijn jeugd ging hij naar school in het Zwitserse Bern, in een internationale, Engelstalige school. Nadien studeerde hij aan de naar zijn grootvader vernoemde Kim Il-Sung-universiteit van Pyongyang, waar hij – uiteraard – uitstekende resultaten behaalde. Hij is getrouwd met de zangeres Ri Sol-ju, met wie hij – vermoedelijk – een kind heeft.

Sinds zijn aantreden als Opperste Leider van de Democratische Volks-republiek Korea op 29 december 2011 zijn de spanningen tussen het communistische Noord-Korea en het kapitalistische Zuiden in snel tempo opgelopen. Aanvankelijk bestond de hoop dat de nieuwe Kim door zijn langdurige verblijf in het Westen een nieuwe wind door het starre regime kon laten waaien. Die hoop lijkt ondertussen vervlogen. Net als zijn vader en grootvader ent Kim Jong-un zijn beleid op de principes van Juche en Songun. De Juche-filosofie staat voor absolute zelfbeschikking: Noord-Korea moet een sterke staat zijn, die weerstand kan bieden aan een externe vijand, in casu de Verenigde Staten. Zoals de Nederlandse sinoloog en japanoloog Ian Buruma het schrijft: ‘Doodsangst voor een externe vijand is essentieel voor de overleving van de Kim-dynastie.’ Ook het Songun-principe, waarbij de uitbouw van het militaire apparaat de absolute prioriteit geniet, ontleent Kim III aan zijn vader.

Vlot en enigmatisch

‘Qua communicatie is Kim Jong-un absoluut een stijlbreuk met zijn vader’, vindt Koreadeskundige Remco Breuker, van de Universiteit van Leiden. ‘Hij praat gemakkelijk, neemt zijn vrouw mee naar openbare gebeurtenissen: hij komt vlotter over. Maar eigenlijk wordt het beleid van zijn vader voortgezet. Kim Jong-un is slechts het gezicht van de macht, maar hij heeft zeker niet alle touwtjes in handen, zoals de Noord-Koreaanse media suggereren. De echte macht ligt bij het bureaucratische blok dat ook zijn vader ondersteunde. Hoeveel macht hij écht heeft, weet niemand.’

Ondanks Kim Jong-uns enigma-tische voorkomen is zijn strategie vermoedelijk minder oorlogszuchtig. Als trouwe bondgenoot kan Zuid-Korea nog steeds rekenen op de steun van de Verenigde Staten, tegen wier nucleair arsenaal het communistische Noorden geen verhaal heeft. De dreigingen om het presidentiële paleis van de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoel in een ‘vuurzee’ te veranderen, lijken dan ook eerder bluf. Geen van de kibbelende partijen lijkt écht geneigd een gewapend conflict te starten. Ondanks de aanvankelijk forse reacties van zowel de Verenigde Staten als Zuid-Korea lijkt de lont ondertussen uit het vat. Zo beklemtoonde de Zuid-Koreaanse minister voor Hereniging Ryoo Kihl-jae dat zijn land bereid blijft om te onderhandelen over verdere economische samenwerking, zodra de spanningen weer gaan liggen. Ook de Amerikanen besloten een geplande test met een intercontinentale raket met minstens een maand uit de stellen, ‘om eventuele misverstanden te voorkomen’.

Propagandamachine

Naast de drang om zich internationaal te profileren, dient de escalatie vermoedelijk ook een binnenlands nut. Zo zou de nieuwbakken leider de polarisering vooral willen aanwenden om zijn macht te bestendigen. Ook kan het regime de wederzijdse dreigingen aangrijpen om de autoriteit in eigen land te behouden. ‘Je mag niet vergeten dat het economisch ontzettend slecht gaat met Noord-Korea’, verklaart Breuker. ‘De Noord-Koreaanse autoriteiten willen met hun acties tonen dat de bevolking hen nodig heeft om de ‘boze buitenwereld’ buiten te houden. Dankzij de propagandamachine ziet de bevolking hen als het enige antwoord op de ‘Amerikaanse dreiging’.’

Toch vermoedt Breuker dat het Noorden zijn hand wel eens overspeeld zou kunnen hebben. ‘Ik heb de indruk dat ze al een tijdje in de improvisatiefase zitten. Ik vermoed dat Noord-Korea nooit gedacht had dat het zover zou komen, maar het kan gewoon niet meer terug. Het land heeft zijn hele wezen gebouwd op antiamerikanisme. Een stap achteruit zou voor Noord-Korea compleet gezichtsverlies betekenen.’ Ook China, dat doorgaans als trouwe bondgenoot geldt, lijkt stilaan zijn geduld te verliezen. De Chinese president Xi Jinping waarschuwde zijn nukkige buur al dat zijn land ‘niemand zal toestaan Azië in chaos te storten’.

En dus betwijfelen internationale experts of de dreigementen ooit in de praktijk gebracht zullen worden. ‘Eigenlijk wil Noord-Korea vooral economische onderhandelingen afdwingen’, vermoedt Sico van der Meer, expert bij het Nederlandse Clingendael-instituut. De Noord-Koreaanse economie is dan ook hopeloos onderontwikkeld. Barre winters veroorzaken met de regelmaat van de klok hongersnoden. Zelfs in de hoofdstad Pyongyang volstaat de elektriciteitsvoorziening doorgaans niet om de straten te verlichten. Voorzieningen zoals openbaar vervoer blijven bij gebrek aan middelen beperkt tot een absoluut minimum.

De buurlanden lijken ook niet langer onder de indruk van de Noord-Koreaanse retoriek. Ondanks de aankondiging dat buitenlandse diplomaten vanaf woensdag niet meer veilig zijn, verkozen zowat alle vertegenwoordigde landen hun ambassadepersoneel ter plaatse te houden. Het is vermoedelijk wachten op 15 april, de dag waarop Noord-Korea zijn stichter en Eeuwige President Kim Il-sung herdenkt. Mét kern-wapens, de troef die de grootvader van Kim III nooit in handen kreeg. Maar ook met dezelfde bluf, waarvan de houdbaarheidsdatum ondertussen al even overschreden lijkt.

DOOR JEROEN ZUALLAERT, ILLUSTRATIE FRED

‘Eigenlijk wil Noord-Korea vooral economische onderhandelingen afdwingen.’