De wilde wilde weg, een stuk van Steve Tesich, stond al ruim drie jaar op het verlanglijstje van de theatermakers Peter Missotten en Peter Vandemeulebroecke. ‘En nu blijkt dat de Belgische politici deze voorstelling al aan het spelen zijn, zónder onze toestemming.’
‘Het land is in diepe crisis’, zegt de intellectuele Al tegen de sullige Angel. Met een kar vol kunstwerken trekken ze dan maar naar het Beloofde Land. Onderweg doorkruisen ze het door conflicten verscheurde landschap. Wie er tegen wie vecht, weet niemand nog. Hoe het conflict begon, is iedereen vergeten. En zelfs Jezus is de weg kwijt. Dat is de stof voor De wilde wilde weg, de eerste grote zaalproductie van Peter Missotten en zijn wisselende collectief De Filmfabriek sinds hij drie jaar geleden, met de aanstelling van Guy Cassiers als artistiek leider van Het Toneelhuis, een van de zes ‘satellietmakers’ werd bij het Antwerpse stadstheater. Het decor van De wilde wilde weg is indrukwekkend. Robuuste houten balken en ijzeren staken vormen een weg die vanaf de scène de zaal ingaat en reikt tot aan het eerste balkon, het Beloofde Land waarnaar Al (Dries Vanhegen) en Angel (Benny Claessens) smachten. Of zoals Missotten het omschrijft: ‘We hebben een paar handgranaten de Bourla binnengegooid en zijn de dag erna gaan kijken naar ons decor.’
‘In het tweede jaar aan de toneelacademie van Maastricht kreeg ik de opdracht om een performance te maken’, vertelt Peter Vandemeulebroecke. ‘Ik wou eerst iets met eigenaardige spreekwoorden doen, maar echt ver kwam ik niet met dat idee. Uiteindelijk vroeg ik Henri, de bibliothecaris van de toneelacademie, om een stuk dat over van alles en nog wat gaat, de grote thema’s niet omzeilt, maar toch niet te concreet was zodat ik er mijn eigen ding mee kon doen. Hij heeft me op het werk van Steve Tesich gewezen. Dat is toen uitgemond in een performance waarbij twee naakte vrouwen aardappelen schillen boven op een luidspreker en ondertussen via een stemvervormer een fragment debiteren uit On the Open Road van Tesich.’
Missotten zag de performance, en was bijzonder onder de indruk. ‘Peter durfde risico te nemen. Hij vertrok vanuit creativiteit en niet vanuit voorzichtigheid, wat haaks stond op veel theater dat ik in Vlaanderen zag en nog steeds zie.’
CONFLICTMARKETING
‘Veel contrast en weinig poespas, zo heb ik het graag’, zegt Vandemeulebroecke. ‘Tesich heeft vooral filmscenario’s geschreven – hij kreeg een Oscar voor Breaking Away in 1979 – en dat merk je aan de snedige dialogen. On the Open Road is een ongelooflijk grappig, witty geschreven stuk. Eigenlijk is het een genre op zich: het is scherpe parodie, apocalyptische fabel en mythisch abstract verhaal ineen, en het vermengt thema’s als cultuur, religie en politiek.’
Tesich, van Servische afkomst maar op zijn veertiende geëmigreerd naar de Verenigde Staten, schreef On the Open Road in 1992, vlak na het uiteenvallen van Joegoslavië. ‘Je merkt bij hem heel duidelijk de Servische hunker naar eenheid, wat hem toen niet in dank werd afgenomen’, zegt Vandemeulebroecke. ‘Europa en de VS waren tijdens de Balkanoorlog namelijk voor het uiteenvallen van Joegoslavië. Maar als het over de afsplitsing van Baskenland van Spanje gaat, dan zijn we plots weer tegen. Waarom? Daar hebben we geen benul van. Dát is wat Tesich met zijn stuk aanklaagt: hoe politieke discours een bepaalde graad van abstractie bereiken, waardoor iedereen stelling inneemt maar niemand goed weet waarom. Brussel-Halle-Vilvoorde is daar zo’n typisch voorbeeld van.’
‘Het is nooit onze bedoeling geweest een stuk te maken over de Belgische politiek. Het zijn onze politici die de taal van dit stuk zijn gaan spreken. Conflict of crisis: het zijn pure marketingtermen geworden. Politici gaan een “probleem” upgraden to “conflict”, waardoor het totaal onoplosbaar wordt’, vindt Missotten. ‘B-H-V en vijf minuten politieke moed: dat is toch zever in pakjes? Dat is als beloven: als wij winnen, mogen jullie in het zwembad van de buren spelen, om dan achteraf wanneer je gewonnen hebt eens vriendelijk aan de buren te gaan vragen of ze dat wel fijn vinden. Je moet eerst je buren kennen en ermee overeenkomen om te weten wat mogelijk is.’
‘We zijn zelf verbaasd hoe de politici zich inspannen om promotie te maken voor dit stuk’, lacht Missotten. ‘Maar tegelijk is het bijzonder verontrustend. Een of andere vertegenwoordiger van de Europese Unie hoeft maar iets onvriendelijks te zeggen over ons taalbeleid en meteen hangen alle Vlaamse politici in de gordijnen. Maar zo klein beginnen grote oorlogen. Kijk naar het voormalige Joegoslavië of naar Noord-Ierland. Wat is initieel de kern van het conflict in Noord-Ierland? Een detail: het al dan niet geloven in de transsubstantiatie van Jezus’ lichaam in de hostie verdeelt katholieken en protestanten. Dat is een extreem futiel verschil, maar als je de verschillen maar genoeg benadrukt, is elk detail belangrijk genoeg om ervoor te vechten. Daarom is een topic als B-H-V ook zo gevaarlijk.’
PUBLIEKSTONEEL
De kar op de scène van De wilde wilde weg is volgeladen met kunstwerken: een ballon geknoopt tot zwart poedelhondje als verwijzing naar het werk Jeff Koons, een referentie aan Gilbert & George, zelfs een piano. ‘De hoofdpersonages, Angel en Al, hopen dat ze dankzij de kunstwerken, die bewijzen hoe welopgevoed en intelligent ze wel zijn, de grens met het Beloofde Land over mogen’, zegt Missotten. ‘Maar de volksmens Angel moet eigenlijk niks van kunst weten. Hij is ooit eens gratis met “het andere vuil van de straat” naar een museum gemogen. Toen bleek dat ze daar prentjes over het vuil van de straat te zien kregen en de elite die kunst van de straat ook nog eens heel ontroerend vond, heeft hij de boel kort en klein geslagen. Daarin kun je kritiek op ons idee van democratisering van de kunst lezen.’
Is het toeval dat er de laatste tijd bijzonder veel voorstellingen het over de kunst zelf hebben: van Lazarus’ Kunstwerk via Kunstminnende heren van Olympique dramatique tot L’origine du Monde voor dummies van De Enthousiasten en René van Campo? ‘Ik denk dat heel wat theatermakers de kunstbashing , waarbij het hip is om anti-intellectueel en antikunst te zijn, kotsbeu zijn. Ze willen de kunst legitimeren door de kunst letterlijk op de scène te brengen. Als je sommige stemmen mag geloven, is geen hond nog geïnteresseerd in ons hedendaagse theater en moet er dringend meer klassiek repertoire gespeeld worden want dat trekt meer publiek’, zegt Missotten met een onverholen sneer naar minister van Cultuur Bert Anciaux (Vl.Pro). Die verkondigde onlangs de aandacht voor repertoire als een belangrijk beoordelingspunt te zullen beschouwen bij de komende subsidieverdeling. ‘Dat staat zo haaks op de feiten. De zalen zijn écht niet leeg, ga kijken! Er wordt veelvuldig repertoire gespeeld: STAN en De Roovers doen al jaren niets anders. Piet Arfeuille heeft bij jeugdtheater HETPALEIS met veel succes Shakespeares De Storm en Hamlet geregisseerd. Ja maar, dat is niet de Hamlet zoals Shakespeare die bedoeld had, zeggen criticasters dan. Wat willen we dan: museumtheater? Patisseriekunst?’
Eerder maakte Missotten kleinschalige locatieprojecten zoals Serre (in het Stadspark), De zingende vergeetput (op het plein voor de Bourla) of Kwartet (op de zolder van de Bourla). Ook De wilde wilde weg was eerst gepland als een klein project, tot bleek dat de grote zaal van de Bourla tijdens de speelreeks niet gebruikt werd. ‘Met De Filmfabriek werk ik al heel lang en vaak mee aan grote zaalproducties, zoals operavoorstellingen’, aldus Missotten. ‘Ik hou enorm van de machinerie die erbij komt kijken. Hoe werkt een grote zaal op het publiek, wat doet het met de acteur? Dit stuk is de perfecte gelegenheid om dat uit te testen. Als je het over politiek wilt hebben en het publiek wilt mobiliseren, dan moet je dat niet spelen voor twee man en een paardenkop. Het moet ingrijpender zijn dan “daar staan zij toneel te spelen en hier zitten wij veilig te kijken”. Dat heeft de cinema al voor ons opgelost. Ik wil dat thea-ter fysiek ingrijpt op de acteur en op het publiek. De wilde wilde weg wordt een extreem heftig spektakel.’
DE WILDE WILDE WEG, VAN 27 NOVEMBER TOT EN MET 13 DECEMBER IN BOURLA, ANTWERPEN. www.toneelhuis.be
DOOR LIV LAVEYNE
