Amerikaanse tabaksproducenten zouden jarenlang sigaretten naar Irak gesmokkeld hebben. Daarmee ontdoken ze niet alleen een handelsembargo, maar hielpen ze terroristische organisaties bij het witwassen van geld. Dat staat in een klacht die de 15 lidstaten van de Europese Unie een maand geleden indienden bij een rechtbank in New York.

In de Antwerpse haven kunnen ze er alvast niet om lachen. De strijd van de Europese Unie tegen sigarettensmokkel wordt daar goed gevoeld. Tot enkele jaren geleden was Antwerpen de belangrijkste transithaven ter wereld voor Amerikaans rookwaar. In het midden van de jaren negentig bereikte de doorvoer vanuit de Verenigde Staten via Antwerpen een piek van ruim zeventig miljard sigaretten per jaar.

De jongste jaren doken steeds hardnekkigere aanwijzingen op dat de producenten zélf betrokken waren bij de smokkel van hun sigaretten. Door hun producten in Europa op de zwarte markt te brengen, zouden voor fabelachtige bedragen aan Europese accijnzen en belastingen vermeden zijn. Ze smokkelden hun rookwaar ook naar markten buiten Europa. Zo konden felbegeerde westerse merksigaretten relatief goedkoop worden aangeboden in Oost-Europa, Azië, Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en Afrika. Bedrijven verkochten die bijvoorbeeld aan tussenhandelaars van wie geweten was dat ze in de ‘zwarte handel’ zaten. Hoe goedkoper sigaretten zijn, hoe meer er gerookt wordt, zeggen deskundigen.

Luk Joossens, tabaksspecialist en consultant voor de Internationale Unie tegen Kanker: ‘Naar schatting belandt nu ongeveer eenvierde van de wereldhandel in sigaretten in smokkelcircuits. In totaal zouden 400 miljard sigaretten gesmokkeld worden.’ Die smokkelcircuits lopen dus niet meer zoveel over Antwerpen. Van 71,8 miljard sigaretten in 1994, daalde de export naar de Scheldestad in 2001 naar een povere 2,9 miljard. Joossens: ‘De smokkel, maar ook reguliere handel via Antwerpen is opgedroogd als rechtstreeks gevolg van de fraudeonderzoeken van Olaf, de anti-fraudedienst van de Europese Commissie, en van de rechtszaken die de EU sinds enige tijd tegen de grote Amerikaanse tabaksproducenten aanspant.’

De markt houdt immers niet van te veel pottenkijkers en controle. Joossens: ‘Dat de export van Amerikaanse sigaretten naar de EU is afgenomen, wil niet zeggen dat het probleem is afgenomen, laat staan opgelost. Ze hebben gewoon nieuwe routes gezocht en gevonden.’ Een van die routes maakt nu het onderwerp uit van een nieuwe klacht die de Europese Unie in New York tegen R.J. Reynolds (Camel) en Philip Morris (Marlboro) heeft ingediend. Via de Spaanse smokkelplaats Valencia, Limassol in Cyprus, over Mersin in Turkije of Beiroet in Libanon, belandden naar schatting ruim vijf miljard Amerikaanse sigaretten uiteindelijk in Irak. Tegen dat land geldt nochtans al sinds de invasie in Koeweit in 1990 een handelsembargo.

NOTOIR SMOKKELEILAND

Volgens de Europese aanklacht is het vooral Uday Hoessein, de zoon en toekomstige opvolger van Saddam Hoessein, die in Irak de smokkelnetwerken in handen heeft. De jonge Hoesseins persoonlijke medewerker Abbas Al-Janabi, die het land na een financieel meningsverschil verliet, heeft diens betrokkenheid tot in de details uit de doeken gedaan. Volgens die getuige verdient Uday ‘het meest van allemaal dankzij de handelsboycot omdat hij de meeste aspecten van de smokkel controleert’.

De EU beweert ook dat de Koerdische verzetsbeweging PKK actief bij de smokkel naar Irak is betrokken. En die staat op de lijst van terroristische organisaties, die de VS na 11 september hebben opgesteld.

De aanklacht legt minutieus uit hoe de smokkel ‘al sinds begin de jaren negentig’ verloopt. Containers met Winstonsigaretten worden vanuit Puerto Rico per schip naar Valencia verscheept door Japan Tobacco, dat onder licentie van R.J. Reynolds produceert. Daar worden ze overgeladen en naar Cyprus gestuurd. Op dat notoire smokkeleiland worden de sloffen herverpakt en zogenaamd met bestemming Rusland getransporteerd. Waarop ze uiteindelijk in Libanon en daarna in Turkije opduiken.

De Turkse functionaris Tugrul Ozsengul verklaarde dat hij aan de grens tussen Turkije en Irak zag hoe bijna dagelijks Amerikaanse sigaretten naar Irak werden getransporteerd. ‘Op 5 december 2001 ging ik naar de grensplaats Habur en zag ik dat Winstonsigaretten en ook merken van Philip Morris werden verscheept richting Irak’, zegt hij. ‘Ik ondervroeg mensen die er werkten over die scheepsladingen. Er werd me gezegd dat er bijna dagelijks vrachtwagenladingen naar Irak werden gestuurd en dat al enkele jaren lang. Ook begreep ik dat vanuit Irak weer een gedeelte van de sigaretten naar Iran gaat.’

‘Er is overtuigend bewijsmateriaal dat er een relatie is tussen smokkel van sigaretten en terrorisme’, luidt de aanklacht. Op dezelfde pagina wordt er fijntjes aan herinnerd dat het hoofd van de Amerikaans douane, Raymond W. Kelly, dat in tempore non suspecto ook al verklaarde. ‘De internationale smokkel van sigaretten is een multimiljardenbedrijvigheid geworden, die is verbonden met de georganiseerde misdaad en het internationaal terrorisme’, zei die in maart 2000. De Amerikaanse minister van Financiën Paul O’Neill zei dat die smokkel ‘een bron van financiering voor de fundamentalistische Hezbollah’ was.

Het mocht niet baten. Alle bewijslast die de EU aandroeg, werd al op 19 februari door rechter Nicholas Garaufis terzijde geschoven op basis van de tweehonderd jaar oude Revenu Act. Die bepaalt dat andere landen geen gederfde belastingen kunnen innen via een Amerikaanse rechtbank. Een eerdere vergelijkbare klacht van de EU werd door dezelfde rechter genegeerd met het argument dat de Europese Unie een vast budget heeft en dus geen verlies kan lijden door smokkel. Alleen de individuele lidstaten kunnen dat.

Garaufis stelde wel dat de aanklacht op basis van het witwassen van geld een kans maakte om ten gronde behandeld te worden. Sinds 26 oktober vorig jaar is de USA Patriot Act immers van kracht die steun aan terrorisme strafbaar maakt. Alleen is de initiële strafklacht van de EU van voor die datum. De Europese lidstaten hebben meteen aangekondigd dat ze een bijgestelde klacht zullen indienen. Net als Colombia en Canada. In Colombia is gebleken dat de georganiseerde misdaad narcodollars witwast door enorme hoeveelheden smokkelsigaretten op te kopen en die op de zwarte markt met winst te verkopen. Joossens: ‘Onderzoek heeft uitgewezen dat de georganiseerde misdaad in voormalig Joegoslavië ook in drugs- en mensenhandel zit en die opbrengsten in smokkelsigaretten investeert.’ Precies dezelfde logica zit achter het verhaal van de smokkel naar Irak, Irak en Iran, bekende landen op het vlak van heroïnesmokkel.

DUBBELZINNIG AMERIKA

‘Een van de frustraties van de EU is dat verzoeken tot informatie stukliepen op het Zwitsers bankgeheim’, zegt Joossens. ‘Bijna alle grote tabaksproducenten hebben het hoofdkantoor van hun internationale zetel in Zwitserland gevestigd.’

Een vermoedelijk nog veel grotere frustratie is dat steeds duidelijker wordt dat het Witte Huis de tabaksgiganten actief helpt bij het afwimpelen van de grote schadeclaims van Europese en andere landen. Joossens: ‘De Amerikaanse overheid speelt een zeer dubbelzinnige rol. Ze neemt de tabaksproducenten in bescherming omdat die de verkiezingskas hebben gevuld.’

De Amerikaanse organisatie Center for Public Integrity (CPI) onthulde eind november vorig jaar dat het Witte Huis sterke druk op het Congres heeft uitgeoefend om passages van de USA Patriot Act te wijzigen. Die voorzag immers in de uitbreiding van de anti-witwaswetgeving. Het CPI onderschepte een brief van Bruce Josten, vice-voorzitter van de Amerikaanse Kamer van Koophandel, aan minister van Financiën Paul O’Neill. De door hem voorgestelde wijzigingen staan zowat letterlijk in de uiteindelijk goedgekeurde wet.

De advocaten van betrokken bedrijven weigeren ondertussen te reageren op de ‘absurde en onverantwoordelijke’ beschuldigingen vanuit Europa. ‘In het onwaarschijnlijke geval dat dit nodig mocht worden, zullen we te gepasten tijde reageren’, aldus Irvin Nathan, de advocaat van Philip Morris.

Hans van Scharen

‘Er is overtuigend bewijsmateriaal dat er een relatie is tussen smokkel van sigaretten en terrorisme.’