157 vermoedelijke kandidaten voor Syrië of Irak 69 % tieners of twintigers 25 Russen en 4 met Belgisch-Russische nationaliteit Sinds vier jaar verzamelen Belgische veiligheidsdiensten informatie over Syriëstrijders en kandidaat-vertrekkers. Knack kreeg een exclusieve inzage in de beruchte databank van Syriëstrijders en sprokkelde ook nieuw cijfermateriaal over de strijd tegen terrorisme in België. Een overzicht in tien vragen.
Dit najaar zijn alle ogen gericht op de parlementaire onderzoekscommissie die onder leiding van Patrick Dewael (Open VLD) de omstandigheden onder de loep neemt die hebben geleid tot de terreuraanslagen in Brussel. Voor het zomerreces lag de focus op hulpverlening. In september zet de commissie haar werkzaamheden voort en komen de Belgische veiligheidsspelers – politie, parket, inlichtingendiensten, OCAD – aan bod. De opvolging van Syriëstrijders wordt een van de hete hangijzers van de parlementaire onderzoekscommissie. Knack dook in de databank van de overheid en lijst de belangrijkste conclusies op.
1 Hoeveel Syriëstrijders zitten er in de databank?
Sinds mei 2012 houdt het Coördinatieorgaan voor de Dreigingsanalyse (OCAD) informatie bij over Belgische Syriëstrijders. In de databank met foreign terrorist fighters staan vandaag 614 namen: 457 Syriëstrijders en 157 kandidaat-Syriëstrijders.
Categorie 1 vermoedelijk in Syrië/Irak 266
Categorie 2 vermoedelijk op weg naar Syrië/Irak 4
Categorie 3 vermoedelijk teruggekeerd uit Syrië/Irak 114
Categorie 4 vermoedelijk getracht om af te reizen 73
Subtotaal Syriëstrijders 457
Categorie 5 vermoedelijk kandidaat voor Syrië/Irak 157
Totaal 614
‘Aanvankelijk werkte het OCAD met een ‘platte’ namenlijst’, zegt Olivier Van Raemdonck, woordvoerder van minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA). ‘De info vanuit de verschillende steundiensten van het OCAD – Staatsveiligheid, militaire inlichtingendienst, politie, parket, enzovoorts – werd evenwel niet systematisch samengebracht. Bovendien was het om vertrouwelijkheidsredenen onmogelijk om die lijst zomaar te laten circuleren onder bestuurlijke overheden en politie- en veiligheidsdiensten. Die euvels zijn intussen opgelost, aangezien de lijst is geëvolueerd tot een databank. Telkens wanneer er nieuwe info over een Syriëstrijder beschikbaar komt, wordt die in de databank aangevuld door de betreffende steundiensten. Daardoor is alle info systematisch up-to-date. Verder is naadloos geregeld wie toegang mag hebben tot welke info.’
De databank draait sinds begin 2016 in een testfase binnen het OCAD. Van Raemdonck: ‘Vergelijk het met een auto die nog niet op de openbare weg mag rijden. Een en ander moest nog wettelijk afgestemd worden. Op 21 juli heeft de koning het KB ondertekend dat alles regelt. Eerstdaags verschijnt het in het Staatsblad, en dan kan de databank volledig operationeel gebruikt worden door iedereen voor wie ze bedoeld is. Burgemeesters krijgen zelf geen directe toegang tot de databank, maar hun korpschefs kunnen wel informatie opvragen.’
Ten tijde van de aanslagen in Parijs stonden er zowat 800 namen op de OCAD-lijst. ‘Een aantal namen zijn geschrapt omdat ze niet voldeden aan de criteria’, zegt OCAD-topman Paul Van Tigchelt. ‘Bijvoorbeeld omdat over hen geen ‘geconsolideerde’ informatie beschikbaar was: info afkomstig van meerdere bronnen. Het is belangrijk dat we die criteria strikt naleven, want als je naam op de lijst staat, kan dat tot maatregelen leiden.’
Van de 614 personen in de databank zijn er intussen 109 overleden. Van Tigchelt: ‘Maar omdat hun dood niet officieel is vastgesteld, wordt hun naam niet geschrapt.’
Meer dan 70 procent van de Belgen die als strijder aanwezig zijn in Syrië of Irak, is naar inschatting van de Staatsveiligheid actief bij de IS. ‘Heel wat waren aangesloten bij de Kattibat Al Battar-sectie van de IS, maar sinds die niet langer actief is, zijn ze geïntegreerd in andere IS-gevechtseenheden’, zegt de Staatsveiligheid.
In totaal staan er 104 vrouwen in de databank: 50 zijn ter plekke, 1 is onderweg, 18 zijn teruggekeerd, 19 probeerden te vertrekken en 16 zijn kandidaat-Syriëstrijders.
2 Wanneer vertrokken de strijders naar Syrië?
Nabil Kasmi van Sharia4Belgium vertrok in augustus 2012 definitief vanuit Antwerpen naar Syrië. Paul Van Tigchelt: ‘Hij is bij ons weten de allereerste vertrekker. In het voorjaar van 2012 was hij al in de regio geweest, onder meer in Libanon. Mogelijk is hij een soort voorverkenning gaan doen: contacten leggen en routes verkennen. Nadat hij in augustus 2012 definitief was vertrokken, volgden andere leden van Sharia4Belgium.’ Kasmi werd tijdens het Sharia4Belgium-proces bij verstek veroordeeld tot een gevangenisstraf van 15 jaar. Het OCAD vermoedt dat hij nog steeds bij de IS in Syrië of Irak verblijft.
Ook Said M’Nari, Abdel Rahman Ayachi en Rafaël Gendron behoorden tot de eerste vertrekkers. M’Nari, een voormalig kopstuk van Sharia4Belgium, werd eind juni in Antwerpen aangehouden. Ayachi, zoon van de beruchte Molenbeekse sjeik Bassam Ayachi, en zijn boezemvriend Gendron kwamen al in 2013 om in Syrië.
2012 gemiddeld 12 personen per maand probeerden naar Syrië af te reizen
2013 12
2014 11
2015 6
2016 nog geen geconsolideerde info beschikbaar
De laatst geregistreerde vertrekker is een Bulgaarse dertiger uit Koersel. Hij vertrok op 28 december 2015 naar Syrië en keerde op 3 maart 2016 terug.
‘In 2016 zijn vooralsnog geen nieuwe vertrekkers toegevoegd aan de databank’, zegt Paul Van Tigchelt. ‘We hebben wel al informatie ontvangen over mensen die vertrekken of willen vertrekken, maar die info is niet bevestigd. Enige voorzichtigheid blijft dus geboden, al is het wel zo dat de grote stroom van vertrekkers achter ons lijkt te liggen. Daar zijn verschillende redenen voor, onder meer de afgenomen aantrekkingskracht van het kalifaat, nu de IS zwaar in het defensief is op haar zelfgeclaimde grondgebied.’ Is dat dan goed nieuws? Van Tigchelt: ‘De IS blijft wel een grote invloed hebben, onder meer via haar propagandamachine. Ik verwijs naar de oproep in de videoboodschap van 21 mei, waarin de IS haar volgelingen oproept om niet langer naar het kalifaat te trekken, maar thuis te blijven en daar toe te slaan. Dat maakt ons werk er niet makkelijker op, al hebben de veiligheidsdiensten deze nieuwe focus goed begrepen.’
3 Hoe jong zijn de Syriëstrijders?
De jonge leeftijd van de 614 personen in de databank springt meteen in het oog. Zeventig procent is tiener of twintiger. Paul Van Tigchelt: ‘In veel van de recente onderzoeken zijn minderjarigen betrokken.’
Tieners 48 8 %
Twintigers 372 61 %
Dertigers 133 22 %
Veertigers 48 8 %
Vijftigers 7 1 %
Zestigers 3
Zeventiger 1
De oudste persoon in de databank is een 70-jarige Fransman uit Vorst die in augustus 2013 vertrok. De op een na oudste, een 69-jarige Belgische man uit Antwerpen, vertrok een maand eerder naar Syrië.
De jongsten zijn twee 15-jarige meisjes uit Antwerpen en Berchem, die vallen onder categorie 5 (‘vermoedelijk kandidaat voor Syrië’).
In totaal zijn 16 personen in de databank minderjarig (tussen de 12 en 18 jaar): 3 zijn ter plekke, 2 teruggekeerd en 4 probeerden te vertrekken. 7 zijn vermoedelijk kandidaat. Het gaat om 4 meisjes en 3 jongens uit Antwerpen, Berchem, Borgerhout, Bierghes en Tienen.
Daarnaast heeft het OCAD ook nog weet van 32 kinderen onder de 12 jaar die zich vermoedelijk in Syrië of Irak bevinden. Zij zitten evenwel niet in de databank. Paul Van Tigchelt: ‘De min-12-jarigen zijn meestal met hun ouders vertrokken. Voor de min-18-jarigen is dat niet altijd het geval. Zij vergezellen soms vrienden of andere familieleden dan hun ouders.’ Zitten evenmin in de databank: de namen van kinderen die ter plaatse geboren zijn. Van Tigchelt: ‘Om evidente redenen is dat niet realistisch. Denk aan het gebrek aan officiële documenten of registratie. Maar het staat vast dat een aantal kinderen van Belgische strijders in Syrië of Irak zijn geboren.’
4 Vanwaar komen de Syriëstrijders?
De 614 personen uit de Syriëstrijders-databank zijn afkomstig uit 100 verschillende gemeenten. Een op de zes Belgische gemeenten heeft dus te maken met de problematiek van (kandidaat-) Syriëstrijders.
5 Welke nationaliteit hebben de Syriëstrijders?
23 verschillende nationaliteiten duiken op. 372 van de 614 personen in de databank hebben de Belgische nationaliteit. Onder hen ook heel wat strijders met de dubbele nationaliteit, maar die staat in de databank niet systematisch aangegeven omdat de gegevens niet altijd voorhanden zijn. Volgens het OCAD staat het wel vast dat meer dan de helft van de Belgen in de databank van Marokkaanse origine is.
Van Tigchelt: ‘Onder de 457 Syriëstrijders tellen we ook enkele tientallen bekeerlingen. Het is natuurlijk moeilijk om exact vast te stellen of te definiëren wie een bekeerling is. Denk aan kinderen uit gemengde huwelijken of met een verschillende etnische achtergrond.’
119 personen in de databank hebben de buitenlandse nationaliteit en van 123 personen staat de nationaliteit niet aangegeven. Ook bij de buitenlanders staan de Marokkanen bovenaan, opmerkelijk gevolgd door Russen.
6 Waarom zitten er zo veel Russen in de databank?
In de databank staan 25 Russen en 4 personen met de dubbele Belgisch-Russische nationaliteit. Van die 29 Russen verblijven er vermoedelijk 11 in Syrië of Irak, 13 zijn teruggekeerd, 1 werd onderweg onderschept en 4 willen vertrekken.
‘Het gaat in hoofdzaak om Tsjetsjenen en enkele individuen uit buurrepublieken zoals Dagestan en Ingoesjetië. Bij een deel van de diaspora uit de Noordelijke Kaukasus is sprake van radicalisering, die zijn kiemen vindt in de regio zelf. Daar strijdt een terreurorganisatie voor de totstandbrenging van een islamitisch kalifaat’, zegt Paul Van Tigchelt. ‘Aanvankelijk waren ze gericht op de strijd in de Noordelijke Kaukasus, maar sinds 2012 is die focus bijna volledig verschoven naar Syrië. Ook vanuit de Noord-Kaukasus zelf zijn heel wat jonge strijders vertrokken naar Syrië en Irak. Ze maken nu de dienst uit bij de IS maar ook bij andere groeperingen. Een van de belangrijkste commandanten van de IS was overigens een Tsjetsjeen uit Georgië.’
De 29 Russen in de databank zijn volgens het OCAD vaak oorspronkelijk aanhangers, sympathisanten of ex-strijders van het Emiraat van de Kaukasus. ‘In België maken ze propaganda en vergaren ze in sommige gevallen financiële steun voor het Emiraat. Soms stappen hun zonen en dochters hierin mee.’ Om naar Syrië te reizen, maken ze gebruik van een aparte filière. ‘Slechts een paar Russen stonden in contact met Sharia4Belgium en soortgelijke groepen. Maar het gros heeft eigen filières om naar Syrië te trekken. Ze belanden in groepen waar Kaukasiërs of Russisch-taligen de dienst uitmaken.’
7 Welke maatregelen zijn er tegen Syriëstrijders genomen?
– De regering blokkeerde zonder tussenkomst van een rechter de bezittingen van 12 terreurverdachten -volgens De Tijd gaat het voornamelijk om Syriëstrijders.
– Twaalf identiteitskaarten zijn ingetrokken om te vermijden dat geradicaliseerde Belgen naar Syrië of Irak zouden vertrekken. De eerste beslissing dateert van 18 maart 2016.
– Van de 114 teruggekeerde Syriëstrijders zijn er – na woonstcontrole – 72 nog steeds ingeschreven in het bevolkingsregister. 37 werden uit het register geschrapt. Voor de anderen loopt het onderzoek naar hun hoofdverblijf nog. Olivier Van Raemdonck, woordvoerder van Jambon, benadrukt dat de 37 schrappingen uit het bevolkingsregister géén strafmaatregel zijn: ‘Van die 37 weten we niet zeker op welk adres ze wonen. Liefst van al willen we dat zo veel mogelijk teruggekeerde Syriëstrijders een domicilie hebben, want zo kun je hen makkelijker opvolgen. Voor de strijders die ter plekke zijn in Syrië of Irak geldt natuurlijk de omgekeerde logica: die proberen we zo veel mogelijk te schrappen.’
– Het OCAD benadrukt dat niet enkel repressieve maar ook preventieve en curatieve maatregelen worden genomen: ‘Denk aan sociale begeleiding, gezinsbegeleiding, een jobbegeleidingstraject via de VDAB… Er wordt werk gemaakt van de re-integratie van terugkeerders wanneer ze niet langer in een gerechtelijk dossier zitten, en ook voor kandidaat-vertrekkers worden maatregelen uitgewerkt. Een centrale rol daarin spelen Lokale Integrale Veiligheidscellen (LIVC’s), bestaande uit de burgemeester, de korpschef en de sociaal-preventieve diensten van de gemeente waar de strijders wonen. De lokale politie neemt een aanklampende houding aan en probeert in gesprek te gaan met de individuen om hun gemoedstoestand en beweegredenen in te schatten.’ Vooral bij de kandidaat-Syriëstrijders blijkt kort op de bal spelen een goede methode. ‘Soms liggen andere zaken aan de basis van de radicalisering, bijvoorbeeld een conflictueuze gezinssituatie. Wanneer men erin slaagt om dat onder controle te brengen, merken we dat het met de radicalisering ook de goede kant uitgaat.’
– Hoeveel Syriëstrijders krijgen een uitkering? Het kabinet van minister van Werk Kris Peeters (CD&V) laat weten dat in juli 2016 dertien bij de RVA bekende personen op de lijst van teruggekeerde Syriëstrijders staan. Woordvoerder Leo De Bock: ‘Acht van hen voldeden aan alle voorwaarden om in aanmerking te komen voor een uitkering. Zodra ze niet voldoen aan een van de voorwaarden – bijvoorbeeld wanneer ze niet in België verblijven – wordt hun uitkering onmiddellijk geschorst. De RVA volgt dit dagelijks op.’
8 Welke Syriëstrijders van op de OCAD-lijst pleegden aanslagen?
1. Bilal Hadfi blies zichzelf op 13 november 2015 op bij het Stade de France.
2. Brahim Abdeslam pleegde een zelfmoordaanslag in restaurant Comptoir Voltaire in Parijs.
3. Salah Abdeslam was betrokken bij de aanslagen in Parijs. Hij zit in voorarrest in de gevangenis van Fleury-Mérogis nabij Parijs.
4. Abdelhamid Abaaoud was betrokken bij de aanslagen in Parijs. Vijf dagen later kwam hij om in een vuurgevecht met de politie in Saint-Denis.
5. Akrouh Chakib blies zich op in Saint-Denis toen de politie binnenviel om Abaaoud te arresteren.
6. Najim Lachraoui pleegde op 22 maart 2016 de aanslag in de vertrekhal van Zaventem.
7. Mohamed ‘de man met het hoedje’ Abrini was een van de mededaders in Zaventem. Hij zit in voorarrest. Frankrijk vraagt zijn uitlevering voor zijn aandeel in de aanslagen in Parijs.
Alle zeven de terroristen stonden dus al op de OCAD-lijst. Ook Soufiane Amghar en Khalid Ben Larbi – die werden gedood tijdens de antiterreuractie in Verviers op 15 januari 2015 – stonden op de OCAD-lijst als ’teruggekeerde Syriëstrijders’.
Volgens Paul Van Tigchelt raakten ongeveer twee dozijn Belgische Syriëstrijders betrokken bij aanslagen. ‘Naast degenen die omkwamen in Parijs en Brussel gaat het om een vijftiental Belgische strijders die zelfmoordaanslagen pleegden in Syrië en Irak.’
9 Hoeveel terreuronderzoeken lopen er in België?
België kent een lange geschiedenis van terreuronderzoeken, maar sinds de Syrië-problematiek vier jaar geleden de kop opstak, is het aantal dossiers geëxplodeerd. ‘In de eerste acht maanden van 2016 heeft het federaal parket 175 nieuwe terrorismedossiers overgenomen’, zegt federaal procureur Frédéric Van Leeuw. ’30 daarvan maken momenteel het voorwerp uit van een gerechtelijk onderzoek.’
2014 195 nieuwe terrorismedossiers
2015 313 nieuwe terrorismedossiers
2016 175 nieuwe terrorismedossiers
Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) maakte in juni al bekend dat ‘in alle terrorismedossiers samen iets minder dan vierhonderd personen het voorwerp uitmaken van een onderzoek’. Van Leeuw voegt daaraan toe dat ‘momenteel 45 personen in voorhechtenis zitten op verdenking van terroristische misdrijven. Acht daarvan zijn gelinkt aan het dossier van de aanslagen in Brussel en Zaventem. Verder zitten er in totaal 145 personen in de gevangenis in verband met terrorisme.’
Sinds 2013 werden maar liefst 279 veroordelingen uitgesproken in terrorismezaken. In 2016 gaat het, aldus het federaal parket, tot nu toe al om 101 veroordelingen. Van Leeuw: ‘Opgelet: het gaat om brutocijfers. Dat wil zeggen dat iemand verschillende keren veroordeeld kan worden (in beroep gaan of opnieuw veroordeeld worden na een verstek bijvoorbeeld). Het weerspiegelt echter de reële werklast van mijn ambt. Sinds Sharia4Belgium in februari 2015 zijn er liefst 41 terrorismeprocessen geweest, verspreid over België.’
2013 7 veroordelingen
2014 55 veroordelingen, 5 keer vrijspraak
2015 116 veroordelingen, 1 internering, 4 keer vrijspraak
2016 101 veroordelingen, 1 onontvankelijkheid, 5 keer vrijspraak
In totaal werden 32 teruggekeerde Syriëstrijders veroordeeld wegens terrorisme. Van 6 werd het dossier afgesloten zonder dat ze voor de rechter kwamen. Bij alle anderen loopt het onderzoek nog.
10 Hoeveel haatpredikers en ronselaars worden door de overheid opgevolgd?
Naast de dynamische databank over foreign terrorist fighters zal het OCAD in de toekomst ook een nieuwe databank gaan beheren met informatie over haatpredikers, ronselaars en mogelijk ook eenzame wolven. Die nieuwe databank wordt de opvolger van de reeds bestaande Joint Information Box (JIB). Paul Van Tigchelt: ‘Voor opname in de JIB gelden drie criteria: de democratie schade berokkenen, aanzetten tot haat en propaganda voeren via concrete kanalen of acties. Wie thuis in zijn eentje zit te radicaliseren, komt dus niet in de JIB. In de JIB zitten vandaag iets minder dan honderd namen. Tel daarbij de 614 namen van de databank foreign fighters, en je ziet dat we een 700-tal personen opvolgen. Bovendien wordt in de Local Task Forces ook nog over andere individuen gesproken.’ In die lokale teams plegen de Staatsveiligheid, de militaire inlichtingendienst, de politie en het OCAD – soms met een lokaal parket erbij – overleg over allerhande extremismedossiers, al ligt de focus de voorbije jaren op de Syriëstrijders.
Sinds 1 augustus is ook een nieuwe omzendbrief van kracht die de opvolging van haatpredikers verder wil optimaliseren. Van Tigchelt: ‘Alle overheidsdiensten die informatie hebben over de mogelijke aanwezigheid van een haatprediker, van diens intentie om naar België te komen of die vermoeden dat iemand een haatprediker is, zullen die informatie met het OCAD delen.’
DOOR KRISTOF CLERIX
‘Burgemeesters krijgen zelf geen directe toegang tot de databank, maar hun korpschefs kunnen wel informatie opvragen.’
Volgens het OCAD staat het vast dat meer dan de helft van de Belgen in de databank van Marokkaanse origine is.
