Het Forum : plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Eyskens, de gemeenteraadsverkiezingen leveren in de binnen- en buitenlandse pers maar één kop op : de verdere opmars van het Vlaams Blok.
Mark Eyskens : Dat vergt een nuance. Het algemeen gemiddelde van het Blok in gemeente- en provincieraadsverkiezingen ligt rond de tien procent. Dat is vergelijkbaar met, of zelfs minder dan wat extreem-rechts in Frankrijk, Italië of Oostenrijk haalt. Een echte vloedgolf is dat nog altijd niet. Maar het Blok breekt steeds sterker door in een paar grote steden of gemeenten, waar het probleem van de veiligheid en het samenleven met mensen van andere culturen zich het scherpst stelt. Heel opvallend is het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië, waar extreem-rechts bijna volledig geëlimineerd is. Een grote paradox, want in Wallonië leven proportioneel meer vreemdelingen, is de armoede groter, ligt de werkloosheid twee of drie keer hoger dan in Vlaanderen, en in de grote Waalse steden is er minstens evenveel criminaliteit als in de Vlaamse. Toch is er geen extreem-rechts. Men moet in Vlaanderen, onder meer in het Vlaamse parlement, absoluut een verklaring voor dit verschijnsel zoeken.
Heeft u er een ?
Eyskens : Ik denk dat het fenomeen van leven met de ‘vreemdeling’ in Vlaanderen recenter is, behalve in Limburg rond de koolmijnen. En een slogan als ‘Eigen volk eerst’ sluit aan bij de nationalistische traditie van de Vlaamse Beweging uit de heroïsche tijden. Wij komen uit een verleden van onderdrukking en dat heeft reflexen en gevoelens losgewrikt die van generatie tot generatie worden doorgegeven, en die haaks staan op de huidige filosofie van open grenzen en multiculturaliteit. Daar heeft men in Vlaanderen moeite mee, en het Vlaams Blok teert op die onderbewuste gevoelens. Het is de taak van intellectuelen en opvoeders om die analyse scherp te maken en de jeugd op een echt multiculturele samenleving voor te bereiden. Het is een onvermijdelijk proces, dat op een verstandige manier en met begeleidende maatregelen moet worden gevoerd.
Wordt het cordon sanitaire niet gevaarlijk als je daarmee zoals in Antwerpen één op drie kiezers tegen de schenen trapt ?
Eyskens : Als je het doorbreekt, trap je twee op drie kiezers tegen de schenen. In Frankrijk heeft men het cordon rond Jean-Marie Le Pen meer dan vijfentwintig jaar gehandhaafd, zij het met een paar barsten. Het Front National is eraan ten onder gegaan. Sommigen zeggen : de beste manier om de opmars van het Blok te stuiten, is het aan de macht te laten deelnemen. Ze verwijzen naar Oostenrijk waar de partij van Haider volgens de opiniepeilingen al vijf tot zes procent kwijt is. Maar in deze principiële kwestie heiligt het doel de middelen niet. Je regeert niet met een partij die ondemocratisch, anti-humanistisch, anti-christelijk en objectief gezien ook anti-Vlaams is. Want voor het imago van Vlaanderen is het schabouwelijk wat er in Antwerpen, Gent en Mechelen gebeurt.
Voor uw eigen partij, de CVP, valt de uitslag van de verkiezingen globaal gezien mee.
Eyskens : We wisten dat we de prachtige score van ’94 niet konden evenaren, maar in vergelijking met de dioxine-uitslag van vorig jaar gaan we erop vooruit. We halen in Vlaanderen gemiddeld dertig procent, in juni vorig jaar was dat voor het parlement tweeëntwintig. Professor Deschouwer heeft een interessante extrapolatie gemaakt : als je de uitslag van zondag doortrekt naar het Vlaams parlement zou de CVP tegenover vorig jaar zes zetels bijwinnen en het Vlaams Blok vier zetels verliezen. Die vergelijking gaat niet helemaal op, maar mag voor de CVP toch een kleine opsteker zijn. Al mogen we de ogen niet sluiten voor het fundamentele probleem van de christen-democratie, niet alleen bij ons maar in heel Europa. Wij moeten ons over de toekomst beraden. De christelijke levensbeschouwing en de kerkelijke structuren sluiten onvoldoende aan bij wat in de maatschappij leeft en bij de ontdekkingen en conclusies van de moderne wetenschap. Dat verwekt een geloofscrisis waarvan de christen-democratische partijen de gevolgen dragen. Nochtans blijft onze boodschap van vitaal belang in deze technocratische wereld. Wij bevinden ons niet tussen liberalen en socialisten, wij zeggen graag dat we aan de overkant staan. Maar dat blijkt onvoldoende. We moeten veel sterker de nadruk op onze originaliteit durven leggen.
De grootste twee individuele winnaars van de verkiezingen zijn Johan Vande Lanotte en Steve Stevaert, zwaargewichten uit de federale en Vlaamse regering.
Eyskens : En merkwaardig genoeg twee socialisten, hoewel die partij in juni vorig jaar even zware klappen heeft gekregen als wij. Dat bewijst het nut van regeringsdeelname. Wie in de regering zit met goede mensen die een goed beleid voeren en populair zijn, kan enorm scoren in een ultragemediatiseerde campagne. De beeldbuis wordt een dwangbuis die de kiezer determineert. Wie vier of acht jaar in de oppositie zit, heeft geen vedetten meer.
De Vlaamse en de Waalse regering hebben in Terhulpen voor het eerst samen vergaderd.
Eyskens : Dat is een positieve evolutie en behoort tot de federale logica. In Duitsland zijn er tussen de Länder ook contacten, vergaderingen en afspraken. Er zijn bij ons in het verleden te veel verbale conflicten geweest, die het klimaat vergiftigd hebben. Voorlopig voelen de Brusselaars zich een beetje verweesd, maar niets belet om overleg te voeren tussen de drie gewesten. Welteverstaan : binnen een federaal kader, want dit mag niet tot het kortsluiten van de federale overheid leiden.
Vergemakkelijkt deze vorm van overleg de staatshervorming ?
Eyskens : Mogelijk, maar de grootste troef voor een nieuwe stap in de staatshervorming is de budgettaire marge. Je kan communautaire problemen in België niet oplossen door een ‘zero-somspel’ met winnaars en verliezers. Er mogen geen verliezers zijn in een communautaire ronde, en dat kan maar als er – zoals nu – geld is. Men zal dus het onderwijs herfinancieren, wat gunstig is voor Wallonië. Men zal wat fiscale autonomie aan de gewesten geven, wat gunstig is voor Vlaanderen. En men zal voor Wallonië, en waarschijnlijk ook een deel voor Brussel, de solidariteit tussen de gewesten en de federale overheid vergroten. Zo komt iedereen als winnaar uit de bus.
Heeft de Costa, de parlementaire conferentie voor de staatshervorming, nog zin ?
Eyskens : Die heeft nooit zin gehad. Dat was een psychologisch laxeermiddel, in afwachting dat de federale regering in samenspraak met de leiders van de gewesten de echte knopen zou doorhakken. Patrick Dewael, Jean-Claude Van Cauwenberghe en Jacques Simonet staan in permanent contact met de federale ministers, en vanaf deze week begint het kernkabinet te vergaderen om alle dossiers in elkaar te passen. De Costa heeft sommige parlementairen misschien de indruk gegeven dat het parlement nog iets te zeggen heeft in deze materie, maar dat is een illusie.
Zal de samenwerking tussen de gewestregeringen de communautaire conflicten laten verdwijnen ?
Eyskens : Nooit helemaal. Duitse Länder of Zwitserse kantons hebben ook vaak tegengestelde belangen. Maar de communautaire spanningen zijn in België lang niet meer zo passioneel als in ’50 met de koningskwestie, in ’68 met het ‘Walen buiten’ in Leuven, of later met het staaldossier. Uit dat soort explosieve conflicten heeft onze federale structuur de lont verwijderd. Een verwezenlijking die niet altijd naar waarde wordt geschat. Het belangrijkste voor de toekomst is dat Wallonië economisch weer op dreef komt, wat – mede dankzij de de huidige conjunctuur – inderdaad schijnt te gebeuren.
De West-Vlaamse provinciegouverneur Paul Breyne neemt in een oproep de verdediging van Lernout & Hauspie op zich.
Eyskens : Dat was voor een gouverneur een ongebruikelijke uitspraak. Maar iedereen weet dat Paul Breyne burgemeester van Ieper is geweest en zich heeft ingespannen om dat bedrijf in zijn stad te houden en Flanders Language Valley uit te bouwen. Ook de Vlaamse regering heeft daar prestige aan opgehangen. Over het management van Lernout & Hauspie kan ik niet oordelen, maar ik vermoed dat het bedrijf het slachtoffer van de onverbiddelijkheid van de Amerikaanse media is geworden. Als je begint te bloeden, duiken daar onmiddellijk honderden bloedhonden op om verder in je vlees te klauwen en te bijten. Amerika is daarenboven over-gejuridiseerd. Er zijn duizenden en duizenden advocaten die letterlijk op zoek gaan naar een hond om te slaan. Lernout & Hauspie hebben dat al meerdere malen ondervonden. Maar het product dat ze op de markt brengen is zo revolutionair, dat het doodjammer zou zijn, mocht aan dat avontuur een einde komen. Ook voor het imago van de Vlaamse onderneming.
De buitenlandse actualiteit is overheerst door de volksopstand in Servië, en het omverwerpen van het regime van Slobodan Milosevic.
Eyskens : Met tien jaar vertraging de tweede Ceaucescu die valt. Het toont aan dat de volkssoevereiniteit een lawine verwekt die ook een dictator niet kan keren, tenzij hij zijn eigen bevolking uitmoordt. Er is veel veranderd sinds Boedapest ’56 en Praag ’68. Toen werden de mensen neergeschoten of aangehouden. Het heeft in Servië lang geduurd, maar uiteindelijk is ook Milosevic door de knieën gegaan. Dat is positief voor de democratie en voor Europa. Het betekent dat de onafhankelijk geworden staten van ex-Joegoslavië grondig gedemocratiseerd kunnen worden en in aanmerking komen voor een intense samenwerking met de Europese Unie, mogelijk voor lidmaatschap. Het wordt financieel en institutioneel een zware opgave, maar de EU kan de komende halve eeuw uitgroeien tot een Europa met dertig of veertig lidstaten, zoals de VS van dertien naar vijftig zijn opgerukt.
Israël en de Palestijnen zijn weer in een bloedige oorlog verwikkeld.
Eyskens : Uitermate jammer, want Ehud Barak en Yasser Arafat waren niet zo ver van een akkoord verwijderd. Barak had heel wat concessies over het statuut van Jeruzalem gedaan en een Belgisch compromis leek in de maak. Tot dat op een onverantwoordelijke en schandalige manier in de war is gestuurd door Likoedleider Sharon, die aan kleinzielige binnenlandse politiek doet en met zijn wandeling op de Tempelberg Barak een hak heeft willen zetten. Terzijde : zulke gevaren loop je met een democratie, en Israël is de enige democratie van de streek. In de Arabische landen rondom is er van een oppositieleider niet eens sprake, laat staan dat hij zou gaan wandelen waar hij wil. Barak leidt een minderheidsregering en is daarin net als zijn voorganger de gegijzelde van de extremisten. Het moet ons ook waarschuwen voor de gevaren van een rechtstreeks verkozen premier. Men zal met diplomatiek overleg de brand proberen te blussen, maar ik vermoed dat Arafat na twee keer uitstel echt niet lang meer kan wachten met het uitroepen van de Palestijnse staat. Het Westen staat dan voor een delicaat probleem. Sommige regeringen zullen Palestina meteen erkennen, andere niet. En gezien de banden met Israël staan ook de Amerikanen dan voor een verscheurende keuze.
De voorbije week is de tiende verjaardag van de Duitse hereniging met vooral optimistische geluiden gevierd.
Eyskens : De recente economische cijfers in Oost-Duitsland zijn heel aanmoedigend, het herstel is volop aan de gang en van alle Centraal-Europese landen heeft de ex-DDR zich het snelst opgewerkt. De Duitse eenmaking is een mirakel. Wij dachten na het instorten van de Muur dat er jaren overheen zouden gaan, maar in negen maanden tijd was het beklonken. De DDR is opgeslokt door de Bondsrepubliek, en de Sovjet-Unie heeft dat zonder morren geslikt. Gorbatsjov heeft aanvaard dat een communistische broederstaat niet alleen lid werd van de EU, maar ook van de Navo. Dat blijft een huzarenstukje. Het heeft de West-Duitsers fortuinen gekost, maar dat is het waard en ze zullen er op termijn de vruchten van plukken.
Mark Eyskens is ex-premier en minister van staat.
MARK EYSKENS
Koen Meulenaere
