De populaire Italiaanse komiek Beppe Grillo wil in Italië een democratische revolutie tot stand brengen. Bij de recente gemeenteraadsverkiezingen, waarin de partij van de Italiaanse premier Silvio Berlusconi een smadelijke nederlaag leed, behaalde Grillo’s burgerbeweging MoVimento 5 Stelle fraaie scores in Noord-Italiaanse steden zoals Bologna, Turijn en Milaan.

Beppe Grillo (63) is niet voor een gat te vangen. Hij wordt weleens de Italiaanse Michael Moore genoemd, deze uit Genua afkomstige humorist die sinds zijn verbanning van de Italiaanse staatstelevisie in 1987 leeft van zijn theatershows en de verkoop van dvd’s en boeken. Een grap over de toenmalige socialistische premier Bettino Craxi, die op staatsbezoek naar China ging, deed hem toen de das om. ‘Als daar alleen maar socialisten zijn,’ vroeg Grillo zich af, ‘van wie jatten ze dan?’ In de jaren 1990 zou de door en door corrupte Craxi, die goed bevriend was met Silvio Berlusconi, naar Tunesië vluchten om uit de handen van de Italiaanse justitie te blijven. Maar toen was Giuseppe ‘Beppe’ Grillo al jaren van het scherm verwijderd.

Grillo vocht terug met onemanshows en trok al snel volle zalen. Tijdens zijn optredens roept en vloekt de charismatische Grillo aan één stuk door. Badend in het zweet verontschuldigt hij zich geregeld bij de eerste rijen voor de speekseldouche die hun richting uit komt.

De corruptie, de hypocrisie, de zelfverrijking en de vriendjespolitiek bij Italiës politieke en economische machthebbers vormen een dankbare inspiratiebron voor de bijtende satire van de humorist. Voeg daarbij de straffeloosheid, de banden van sommige politici met de maffia, en het gebrek aan persvrijheid in een land waar de premier onder meer eigenaar is van drie nationale commerciële televisiestations, een krant en het grootste uitgeversbedrijf. Grillo steekt er genadeloos de draak mee. Maar hoewel er tijdens zijn shows veel te lachen valt, neemt na verloop van tijd een gevoel van verontwaardiging de bovenhand. En dat is precies waar Grillo op uit is.

Linkse of rechtse politici, ze krijgen er even hard van langs. Ook aan journalisten heeft Grillo de pest. Hij beschouwt ze als lafaards en hielenlikkers die de onbenullen van de Italiaanse politiek met hun publicaties en talkshows in leven houden. Italiaanse politici zijn nu eenmaal boeven in de wereld van Beppe Grillo. De politiek uit hun corrupte greep bevrijden en teruggeven aan de burgers, is zijn voornaamste betrachting.

Grillo wil de Italianen uit hun ‘ Berluscoma‘ van onwetendheid doen ontwaken. Via zijn succesvolle blog en zonder enige hulp van de massamedia, die hem pontificaal doodzwijgen, verzamelde hij honderdduizenden Italianen op pleinen van grote Italiaanse steden voor zijn V-days (van Vaffanculo of ‘rot op’) – nationale protestdagen tegen corruptie en belangenconflicten in de politiek. De eerste V-day in 2005 was een massaprotest tegen de aanwezigheid van veroordeelde criminelen in het Italiaanse parlement. Om zijn actie kracht bij te zetten, kocht Grillo een volledige pagina in de International Herald Tribune. In sheriffachtige ‘wanted’-stijl publiceerde hij de namen van 24 veroordeelde Italiaanse parlementsleden en de feiten waaraan ze schuldig waren bevonden. Dat ging van het bezit van explosieven via belastingfraude tot zelfs doodslag.

Zijn Europese tournee – BeppeGrillo is back – bracht hem twee weken geleden ook naar ons land. Voor een enthousiast publiek van Belgische Italianen bespeelde hij zijn bekende stokpaardjes: de misstanden in de Italiaanse politiek, de capriolen van de dwerg Berlusconi, het gebrek aan toekomstperspectief bij Italiaanse jongeren, de mogelijkheden van het internet op het vlak van burgerjournalistiek en burgeractivisme, en de milieu- en energiekwesties, waar hij erg aan hecht.

De volgende ochtend ontmoet ik de enigszins vermoeide komiek bij een kopje sterke koffie in Piola Libri, de Italiaanse boekenwinkel annex wijnbar in het centrum van Brussel. Hij steekt gelijk van wal over de bezetting van pleinen – een fenomeen dat de laatste tijd in trek is van Caïro tot Barcelona. ‘Dat doen wij in Italië al járen’, zegt Grillo. ”In 2005 hebben wij onze eerste V-day georganiseerd. En hoewel we nooit met elkaar in contact zijn getreden, voeren Spaanse jongeren hetzelfde gevecht als wij. Ook zij willen de politieke partijen weg. Het verschil is dat wij al een stap verder zijn. De Spaanse jongeren manifesteren, maar gaan niet stemmen en blijven buiten het politieke systeem. Met onze burgerlijst MoVimento 5 Stelle (‘de vijfsterrenbeweging’, nvdr.) hebben wij een eigen politiek project waarmee we het systeem van binnenuit proberen te ontmantelen. Dat zal in Spanje ook de volgende stap zijn. Er waait een nieuwe wind door Europa. Miljoenen jongeren komen in opstand, en zullen alles veranderen.’

Het Volk van de Vrijheid, de partij van premier Silvio Berlusconi, leed bij de lokale verkiezingen een zware verkiezingsnederlaag. Zelfs in Milaan, het kloppende hart van Berlusconi’s machtsimperium, hield het Volk van de Vrijheid niet stand. Daarmee lijkt de zwanenzang van de door omkoop- en seksschandalen geplaagde Italiaanse premier te zijn ingezet. Maar Berlusconi, lange tijd het geliefde mikpunt van zijn spot, interesseert Grillo steeds minder. ‘Ach, Berlusconi is al lang dood’, aldus Grillo. ‘Als ik naar Berlusconi kijk, zie ik een oude zwart-witfilm. Berlusconi behoort tot het verleden. (wijst boos naar de Italiaanse kwaliteitskranten voor hem op de koffietafel) Deze kranten leren je niets. Ze gaan maar door over bunga bunga(Berlusconi’s seksfeestjes met escortmeisjes, nvdr.), maar vallen Berlusconi niet of nauwelijks aan over echt belangrijke dingen, zoals zijn banden met de maffia of de dubieuze herkomst van zijn fortuin. Natuurlijk zou een psychodwerg van 74 geen jonge meisjes moeten neuken, maar wat kan het ons schelen? Jaarlijks gaan 80.000 Italianen naar Thailand om seks te hebben met minderjarigen. Kijk, de publieke opinie wordt gevormd door kranten die worden vetgemest met publieke middelen – met geld van de staat, ja, want zo werken de media in Italië – en door een paar televisiezenders. En dus hebben de mensen een vertekend beeld. In de kranten is het voor of tegen Berlusconi. Maar dat is naast de kwestie. Het probleem is niet Berlusconi. Het probleem is het systeem. Daar moeten we ons tegen verzetten. Berlusconi is maar een symptoom.’

Weliswaar een symptoom met verregaande gevolgen. Door de politieke instabiliteit, de stagnerende economie en de torenhoge staatsschuld zou ook Italië een makkelijke prooi voor financiële speculanten kunnen worden. ‘Het is een ramp. Er staat geen rem op de groei van onze schuldenberg’, zegt Grillo. ‘Dat komt allemaal terecht op de schouders van toekomstige generaties. In Griekenland kan de drachme niet worden heringevoerd omdat anders Franse, Duitse en Italiaanse banken dreigen om te vallen. En dus vernietigt men er het sociale weefsel. Zoiets staat Italië ook te wachten. Maar onze politici gedragen zich zoals het stadsbestuur van Marseille in 1720 bij het uitbreken van de pest: doen alsof er niets aan de hand is. Renato Brunetta, econoom en minister in de regering-Berlusconi, bestond het om op een persconferentie te verklaren dat “de graad van economische verslechtering van het land aan het verbeteren is”. Nou moe. Wat een klootzak. Weg ermee! De politiek doet er niet meer toe. De economie bepaalt vandaag de loop van de geschiedenis. En de economie van Italië is vergelijkbaar met die van Griekenland. Wie ook gaat regeren, zal met dat probleem geconfronteerd worden. We moeten dus het hele systeem veranderen. Maar daar zullen de zittende politici nooit aan meewerken. Ze zijn allemaal betrokken partij. Het enige alternatief is de MoVimento.’

Jonge sprinkhanen

De vorig jaar door Grillo opgerichte burgerbeweging MoVimento 5 Stelle – ‘niet links of rechts maar daarvoorbij’ – nam in heel wat Noord-Italiaanse steden met vooral jonge kandidaten aan de recente lokale verkiezingen deel. Wie geen strafblad heeft, geen lid is van een politieke partij en het programma onderschrijft, kon in zijn gemeente een lijst indienen. MoVimento 5 Stelle is tegen de plannen van de Italiaanse regering om de watervoorziening te privatiseren, tegen kernenergie en afvalverbrandingsovens, en is voor schone energie, duurzame mobiliteit en gratis internet. Maar de Grilini (letterlijk ‘sprinkhanen’), zoals de jonge aanhangers van Grillo worden genoemd, verbinden hun steun ook geregeld aan andere vormen van burgeractivisme, zoals plaatselijke protesten tegen hogesnelheidstreinen of tegen megalomane vastgoedprojecten.

‘Ik ben buitengewoon tevreden over de lokale verkiezingen!’ zegt Grillo. ‘En dat zonder subsidie of media-aandacht. Onze verkiezingscampagne heeft 6000 euro gekost! Tegenover de regionale verkiezingen van vorig jaar is ons aantal verkozenen verzesvoudigd, van 6 naar 36. In Bologna behaalden we 10 procent, in Turijn meer dan 5 procent en in Milaan 3,5 procent. En dat is nog maar het begin.’

Zelf blijft hij bewust op de achtergrond. Het gaat hem om de ideeën. Een nieuwe leidersfiguur is wel het laatste waaraan Italië behoefte heeft, aldus Grillo, en bovendien vindt hij zichzelf te oud voor de actieve politiek. ‘Politiek is iets voor jonge mensen bij wie alle synapsen nog optimaal functioneren. Bij mij valt er al eens eentje uit. Ik wil alleen een helpende hand bieden. Ik probeer de omstandigheden te creëren waarin grote groepen mensen rondom een idee kunnen verzamelen. Op het internet of in burgervergaderingen wordt over die ideeën gepraat, en uit die discussies ontstaat iets moois.’

De wederopstanding van centrumlinks bij de Italiaanse gemeenteraadsverkiezingen maakt hem niet blij. In een reactie op zijn blog schrijft hij dat niet links maar ‘het systeem’ heeft gezegevierd. ‘Het systeem heeft Berlusconi geliquideerd en nieuwe gezichten naar voren geschoven. Verandering, maar verandering om alles bij het oude te laten. Toen links aan de macht was, heeft het niets ondernomen om wettelijk paal en perk te stellen aan de belangenverstrengeling van Berlusconi, en het heeft de man drie nationale televisiefrequenties cadeau gedaan, zonder zelfs maar iets in ruil te vragen.’

Basta!

Time Magazine schreef dat Beppe Grillo overheidsrevisor had moeten worden in plaats van komiek. Twee jaar voor het uitbreken van het megafraudeschandaal rond het zuivelconcern Parmalat voorspelde Grillo, boekhouder van opleiding, al de ondergang van het bedrijf. Het volstond de jaarrekeningen te bestuderen, zei hij naderhand tegen de Italiaanse onderzoeksrechters die hem in de Parmalataffaire als getuige hadden opgeroepen. Datzelfde Time Magazine verkoos Grillo in 2005 tot een van zijn Europese helden.

Volgens Grillo heeft geld het Italiaanse partijstelsel compleet verziekt. Italiaanse politici behoren tot de bestbetaalde in Europa. Een volksvertegenwoordiger verdient in Italië circa 20.000 euro per maand en heeft na drie jaar zitting in het parlement recht op een volwaardig pensioen. ‘Dat zijn dezelfde lui die zeggen dat de burgers offers moeten brengen’, zegt Grillo boos. De Italiaanse politieke partijen verdelen jaarlijks onder elkaar meer dan 1 miljard euro aan overheidssubsidies. Een regelrecht schandaal, vindt hij. Zijn MoVimento heeft de zogenaamde electorale vergoeding van 1.700.000 euro, waar de beweging op grond van haar verkiezingsresultaten recht op had, principieel geweigerd. En hij moedigt burgers aan om zich rechtstreeks, buiten de partijen om, met de publieke zaak te bemoeien. Grillo: ‘Laat burgers in gezamenlijk overleg beslissen hoe het belastinggeld moet worden besteed en op welke manier het algemeen belang het best wordt gediend. In volle transparantie. De burger hoeft zijn macht niet te delegeren. Basta, afgelopen daarmee. We hebben geen politieke vertegenwoordiging meer nodig. Partijen zijn apparaten die tussen de burger en het algemeen belang gaan staan en intussen hun zakken vullen. Wij laten zien dat je politiek kunt bedrijven zonder geld van de staat en vormen daarom een bedreiging voor het establishment.’

Om de jonge en onbekende kandidaten van MoVimento 5 Stelle een duwtje in de rug te geven, trok Grillo bij wijze van campagnestunt met een camper langs Italiaanse steden. ‘De mooiste ervaring van mijn leven!’ vindt de komiek. ‘Normaal komt het publiek, soms met tienduizenden tegelijk, naar mij toe. Hier ging ik voor het eerst zelf de mensen opzoeken. Het is één grote viering van affectie geworden. Jong en oud kwamen langs om me een knuffel of een aai over de bol te geven. Ze brachten hammen, worsten, olijfolie – liters! -, kazen en andere cadeaus mee. De camper puilde uit. (lacht) En ik voelde me veilig. Zonder politiebescherming durven politici zich niet meer tussen de mensen te begeven, maar ik had een enorm gevoel van veiligheid.’

Behalve op pleinen en in theaterzalen predikt Grillo de revolutie vooral via het internet. Dankzij zijn invloedrijke blog, een van de tien meest bezochte blogs ter wereld, heeft Grillo niet alleen vrienden in Italië maar in de hele wereld. Hij krijgt ook medewerking van verscheidene Nobelprijswinnaars, onder wie de Amerikaanse econoom Joseph Stiglitz en die andere wereldberoemde Italiaanse meesterprovocateur, toneelschrijver en acteur Dario Fo.

Critici zeggen dat Grillo zich dan wel koning van de blogosfeer mag wanen, maar dat hij verder weinig klaarspeelt. Met name linkse politici in Italië verwijten Grillo dat hij politiek irrelevant, en bovendien een schaamteloze populist is. Iemand die zijn komische talent misbruikt om de antipolitiek te voeden en zijn goedgevulde bankrekening te spijzen. Zijn Ferrari en zijn jacht heeft de grappenmakende multimiljonair na felle kritiek inmiddels van de hand gedaan. ‘Politici proberen de burgers te doen geloven dat politiek iets heel ingewikkelds is. Maar dat is niet zo. Het is juist heel simpel’, reageert Grillo, schouderophalend. ‘We moeten één allesbepalend referendum houden, waarmee we alle partijen naar huis sturen. Ofwel wordt Italië een democratie, ofwel blijft het een partitocratie. Worden we burgers, of blijven we onderdanen? Het is het een of het ander. Er valt niets meer te bespreken met de bestaande politieke partijen. Centrumlinks, centrumrechts, het maakt allemaal geen verschil. Het is zoals ten tijde van het fascisme: je kon niet een beetje antifascist zijn. Op dat punt zijn we vandaag ook aanbeland. Honderdduizenden handtekeningen hebben we met onze V-days verzameld om referenda af te dwingen over onder meer een wijziging van de kieswet en een verbod op kernenergie. Daar is tot dusver niets mee gebeurd.’

Grillo kon op het moment van ons gesprek nog niet weten dat het Italiaanse Hof van Cassatie een week later de weg zou vrijmaken om het referendum over kernenergie, de privatisering van de watervoorziening en de ‘legittimo impedimento’, de wet die Berlusconi ongrijpbaar moet maken voor zijn rechters, op 12 en 13 juni alsnog te laten doorgaan. Op zijn website toont Grillo zich daar intussen erg gelukkig over en roept hij op massaal te gaan stemmen, om het vereiste stemmenaantal voor een geldig referendum te bereiken. Alleen de wanhoopspoging van premier Berlusconi, die op de valreep het Italiaans Grondwettelijk Hof heeft gevat in de hoop dat het de rechters van Cassatie zal terugfluiten, kan het referendum nog tegenhouden.

Opstand, dat is wat er nodig is, meent Grillo. ‘Het is oorlog, zeg ik u. Wij, burgers, moeten ons grondgebied, ons water en onze lucht verdedigen tegen de cementmolens, de verbrandingsovens, de kerncentrales en de aan de maffia gelieerde vastgoedbonzen. Dat is ook de betekenis van een stem voor de MoVimento. Wie voor ons stemt, verbindt zich ergens toe. Hij of zij engageert zich om zich kosteloos in te zetten voor zijn dorp of stad. Alleen maar toekijken naar questa merda kan niet langer. Voor de eerste keer in mijn leven zie ik de zaken kristalhelder voor me en weet ik precies wat ik wil bereiken: een democratische revolutie van onderuit.’

Dan gaat zijn mobieltje.

‘Mijn advocaat’, zegt hij, als hij het nummer ziet opflitsen. ‘Het houdt niet op.’ Tegen Grillo worden in Italië aan de lopende band klachten wegens smaad ingediend. ‘Ze zoeken me in Italië, ze willen mijn hachje’, zucht hij, terwijl hij de telefoon onbeantwoord weer wegstopt. Zorgen voor later. Hij moet rennen om het vliegtuig te halen naar Zürich, de volgende halte van zijn Europese tournee.

DOOR HAN RENARD

‘Laat burgers in gezamenlijk overleg beslissen hoe het belastinggeld wordt besteed. Ze hoeven de macht niet te delegeren. Basta!’