De regeringûVerhofstadt is nu meer dan twee jaar onderweg. Ze moet de rest van de regeerperiode gebruiken om een aantal beloftes in te lossen.
De premier wil het niet gehoord hebben. De economie loopt al een hele tijd terug, de aanslagen van 11 september hebben die neergang verscherpt. De enige die dat slechts node toegeeft, is Verhofstadt. De eerste minister mag natuurlijk het vertrouwen van de bevolking niet ondermijnen. Maar het optimisme van de premier begint pathologische proporties aan te nemen. VLD-voorzitter Karel De Gucht vindt dat Verhofstadt niet om de zaak heen kan blijven praten. Hij moet toegeven dat er een ernstig economisch probleem is. ‘Hij moet ook ophouden dingen aan te kondigen die nog niet gerealiseerd zijn’, zegt een groene kabinetschef. ‘De eerste minister is niet altijd even wijs. Hij raast maar voort. Naderhand moet hij compromissen slikken. Dat tast zijn prestige aan.’ ‘Jean-Luc Dehaene was te voorzichtig, Verhofstadt is niet voorzichtig genoeg’, beaamt een socialistische collega.
Het Europese voorzitterschap neemt de agenda van de premier grotendeels in beslag. En net tijdens dat voorzitterschap raakt het geld op, maakt 11 september de crisis nog groter en gaat, tot overmaat van ramp, Sabena failliet. De regering lijkt het spoor bijster. In regeringskringen wordt dat gerelativeerd: ‘Een buitenstaander krijgt misschien de indruk dat de verstandhouding zoek is. Maar dat heeft vooral te maken met het Europese voorzitterschap en het begrotingsdebat’, aldus de groene kabinetschef, waarmee hij bedoelt dat de problemen wel zullen overwaaien.
Maar de begroting 2002 moet in januari helemaal herbekeken worden, zo blijkt na de ongunstige berichten over dalende inkomsten afgelopen week. Volgens insiders vormde de begrotingsdiscussie in oktober ‘de eerste grote aanvaring sinds de regeringsvorming’. Het kwam daarbij tot een breuk tussen de premier en de andere ministers. De premier wilde de begroting 2002 baseren op een heel optimistisch groeicijfer (tussen 1,6 en 1,8 procent), de andere partijen pleitten voor een realistische groei (1,3 procent). De eerste minister moest buigen. Dat heeft zijn positie verzwakt, wordt gezegd. Als de gesprekken in oktober al lastig waren, dan wordt het in januari, als de ware omvang van het begrotingstekort duidelijk wordt, extra moeilijk.
Ook het faillissement van Sabena, al was dat waarschijnlijk onvermijdelijk, heeft het aanzien van de regering-Verhofstadt een deuk gegeven. Toen Verhofstadt staatsbemoeienis aangaf als oorzaak voor de ondergang van de nationale luchtvaartmaatschappij, riep hij naast de woede van de bevolking ook nog eens de toorn van PS-voorzitter Elio Di Rupo over zich af. De paars-groene regering berust immers op een ongeschreven deal tussen PS en VLD over invloedssferen, over tot hier en niet verder. ‘Zo gaat dat elke keer: er wordt gesproken over grote hervormingen, uiteindelijk gooit de VLD het met de PS op een akkoordje’, klagen anderen in de regering.
Maar die godsvrede werd door de premier, met zijn boude uitspraken over Sabena, op de helling gezet.
Di Rupo: ‘Verhofstadt maakte mijn positie in mijn eigen partij onmogelijk. Nog zo’n uitschuiver en het is ermee gedaan.’ Een week later was de rust hersteld: Di Rupo krijgt een doorlichting van De Post en extra geld voor de Waalse gemeenten die de politiehervorming niet kunnen betalen. Of die laatste overeenkomst wordt gehonoreerd, is lang niet zeker. Want zowel Spirit-senator Patrik Vankrunkelsven als de Leuvense burgemeester Louis Tobback (SP.A) tekenen verzet aan bij de Raad van State.
LIBERALE DOGMA’S
Het optimisme van Verhofstadt lijkt onder dit alles niet sterk te lijden. De begroting 2002 zal in evenwicht zijn, kondigde de premier vorige week aan, en daarbij wordt niet geraakt aan symbolen als de belastingverlaging en de verhoging van de sociale uitkeringen. Om dat doel te bereiken, zal er evenwel moeten worden geschrapt in minder politiek geladen uitgaven en moeten de inkomsten omhoog. Dan nog zit de regering waarschijnlijk met een belangrijk tekort. Begrotingstekorten vloeken met de liberale budgettaire dogma’s, maar voor VLD-senator en professor economie Paul De Grauwe kan een relatief deficit worden getolereerd. Verhofstadt wilde in een vorig leven toch een verplichting tot sluitende begrotingen in de grondwet laten opnemen? ‘De liberalen zijn wat geraffineerder gaan denken over die zaken. Het budget mag best wat oplopen, al kunnen we ons gezien de hoge staatsschuld natuurlijk geen gekkigheden veroorloven’, zegt De Grauwe. Uit de verklaringen van de premier blijkt toch dat hij het moeilijk heeft met die nieuwe denkbeelden.
Het beloven dus moeilijke discussies te worden in januari en op veel steun van de sociale partners hoeft de regering niet te rekenen. Tony Vandeputte, gedelegeerd bestuurder van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO), vindt dat de regering de voorbije jaren de hand wat meer op de knip had moeten houden: ‘Er is te veel beloofd en te veel uitgegeven. De regering rekende erop dat de sterke economische groei jaren zou aanhouden. Dat was een politieke vergissing. Na 11 september moest de regering natuurlijk hard op de budgettaire rem gaan staan. Met als gevolg dat iedereen boos is, zowel de vakbonden als de werkgevers. De sfeer is plotseling een stuk grimmiger geworden.’
De uitgaven in de ziekteverzekering onder controle houden, is ook een permanente kopzorg van paars-groen. In twee jaar tijd is het budget voor de ziekteverzekering gestegen van 500 naar 581 miljard (12,39 naar 14,40 miljard euro). Minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (SP.A) heeft belangrijke nieuwe maatregelen genomen, zoals aangepaste programma’s voor chronische zieken en de invoering van de medische maximumfactuur voor mensen met een laag inkomen, maar slaagde er niet in de uitgaven in de ziekteverzekering te beheersen. Iedereen beseft dat het zo niet verder kan. Dus krijgen artsen, ziekenhuizen en ziekenfondsen tot half december de tijd om voorstellen te doen om de medische kosten te drukken. Anders grijpt Vandenbroucke zelf in.
GROTE PLANNEN
De regering heeft een stuk van het beschikbare geld gebruikt om het land in een ‘modelstaat’ te veranderen. Met dat doel voor ogen werden een aantal grote hervormingen gestart. Die lopen niet allemaal van een leien dakje.
Er is de belastinghervorming van minister van Financiën Didier Reynders (PRL), gespreid over zes jaar, ten bedrage van 135 miljard (3,34 miljard euro), die in augustus door het parlement werd goedgekeurd. Met die belastingverlagingen moet België qua fiscale druk op gelijke hoogte komen met de buurlanden. Het is voor de liberalen uitgesloten dat daaraan nog wordt geprutst. VLD-senator De Grauwe: ‘De belastinghervorming is essentieel voor de economische groei: blijf daar dus af. Om nog iets te veranderen, is trouwens een nieuw wetsontwerp nodig. Als dat gebeurt, is het hek van de dam. Dan kan elk goedgekeurd wetsontwerp opnieuw in twijfel worden getrokken en wordt regeren onmogelijk.’ Een tweede lastenverlaging voor de bedrijven heeft de regering voorlopig uitgesteld, tot groot ongenoegen van de werkgevers. ‘Wij zitten daar zwaar mee in de maag. De houding van onze mensen, die aanvankelijk heel positief was voor deze regering, is helemaal omgeslagen. Dat heeft ook te maken met dossiers die blijven aanslepen en de autoritaire manier waarop beslissingen worden genomen’, zegt VBO-topman Vandeputte.
IDEAAL VAN DE MODELSTAAT
De hervorming van justitie en politie vormt een belangrijke voorwaarde om het ideaal van de modelstaat enigszins te benaderen. De politiehervorming is tot nu toe echter vooral een grote geldverspilling gebleken. Kostprijs: 10 miljard (247 miljoen euro), zonder één extra politieman op het terrein. Minister van Binnenlandse Zaken Antoine Duquesne (PRL) zal nu opnieuw onderhandelen om het door hem zo royaal toegekende nieuwe politiestatuut betaalbaar te houden. Desalniettemin zal de regering voor flink wat extra kosten moeten opdraaien, ook in die (hoofdzakelijk Waalse) gemeenten, die jarenlang niet in de lokale politie hebben geïnvesteerd. Op het vlak van justitie heeft Marc Verwilghen de grootste moeite om ook maar een fractie van zijn beloftes in te lossen. Van zijn veiligheidsplan is in de praktijk nog maar weinig vernomen. Sinds het najaar ligt ook een stappenplan op tafel om de gerechtelijke achterstand weg te werken en de parketten op een modernere manier te besturen. Maar het wantrouwen van de magistraten jegens zijn persoon maakt zijn taak niet lichter. Net zo min als het feit dat hij door de regering zowat financieel wordt drooggelegd.
Op de modernisering van het openbaar ambt valt ook een en ander aan te merken. Het Copernicusplan van minister van Ambtenarenzaken Luc Van den Bossche (SP.A) heeft tot nu toe precies twee benoemingen opgeleverd: Luc Coene, de kabinetschef van premier Verhofstadt, als voorzitter van het directiecomité van de administratie Kanselarij en Algemene Diensten en Frank Robben als voorzitter van de nieuwe federale overheidsdienst Informatie en Communicatietechnologie. Die laatste heeft, officieel wegens ziekte, alweer ontslag genomen. Op 7 september schorste de Raad van State het Koninklijk Besluit (KB) betreffende de selectieprocedure voor de managementfuncties in de nieuwe ambtenarij. Daardoor moeten alle selecties worden overgedaan. Eind oktober diende minister Van den Bossche een nieuw KB in dat het geschorste KB op een aantal punten wijzigt. De kans is echter groot dat tegen dat KB opnieuw beroep zal worden aangetekend door hoge ambtenaren die het niet eens zijn met de gang van zaken. De hoogst noodzakelijke modernisering van het openbaar ambt dreigt dus te verzanden in een juridische veldslag. Van den Bossche lijkt vergeten te zijn dat zijn hervormingsplannen alleen maar kunnen slagen als het overheidspersoneel erbij betrokken wordt.
Het uitbouwen van de actieve welvaartsstaat _ meer mensen aan het werk zetten, en liefst ook langer _ is het paarse recept om het financiële draagvlak van de sociale zekerheid te vergroten. Die actieve welvaartsstaat lijkt in deze barre economische tijden veraf. Ook neemt de regering soms maatregelen die de eigen principes ondergraven. Professor De Grauwe: ‘Er wordt aan gewerkt. Het belastingkrediet, een belastingkorting voor de laagste inkomens uit arbeid, is een goede stimulans om de werkloosheidsval te omzeilen. Anderzijds staan sommige maatregelen in de sociale zekerheid haaks op het concept van de actieve welvaartsstaat, denk aan de medische maximumfactuur. Wie een baan heeft, raakt dat voordeel kwijt. De regering zou de afstand tussen inkomen uit arbeid en inkomen uit steun nog groter moeten maken. Maar het is natuurlijk een delicate evenwichtsoefening: hoe ver mag je daarin gaan?’ Mensen langer laten werken, het andere aspect van de actieve welvaartsstaat, ligt zo mogelijk nog gevoeliger. Bovendien geeft de regering zelf het slechte voorbeeld, zoals bij het toekennen van brugpensioen op 48 aan het personeel van Sabena.
De toestand van de overheidsbedrijven baart de regering op dit ogenblik de grootste zorgen. Sabena bestaat niet meer, De Post en het spoor zitten diep in de schulden. Dat legt een zware hypotheek op hun overlevingskansen in een geliberaliseerde Europese markt. Minister van overheidsbedrijven Rik Daems (VLD), de zelfbenoemde manager van de NV België, heeft er, gemeten naar de criteria uit de particuliere sector, een potje van gemaakt. Ook al kan hij natuurlijk niet als enige verantwoordelijk worden gesteld. Tony Vandeputte van het VBO vindt het beleid inzake overheidsbedrijven typerend voor het regeringsbeleid in het algemeen: ‘De dingen worden maar op hun beloop gelaten.’ Door niet vroeger in te grijpen, zijn de overheidsbedrijven in een ideologische impasse verzeild ‘en krijgt de PS een unieke kans om opnieuw de oude refreinen te zingen. Twee jaar geleden was de vraag alleen: hoe kunnen we de overheidsbedrijven omvormen tot moderne bedrijven. Een gemiste kans.’
Wat heeft de regering al wel gerealiseerd? Er zijn onder meer nieuwe stappen in de staatshervorming met de Lambermontakkoorden, er is de verhoging van het budget voor ontwikkelingssamenwerking en de nieuwe (controversiële) nationaliteitswet en er is ten slotte ook het Zilverfonds. Het is nu wachten op onder andere de maatregelen inzake verkeersveiligheid, de regularisatie van de illegalen, op verdere stappen in de legerhervorming, op nieuwe initiatieven voor administratieve vereenvoudiging, op het gelijkschakelen van het statuut van arbeiders en bedienden, op een betere sociale bescherming voor de zelfstandigen en op een referendum.
ACHTERKAMERPOLITIEK
Ook bij de manier waarop de regering haar werk organiseert, worden kritische kanttekeningen gemaakt. De coalitiepartners ergeren zich over de entourage van de eerste minister, die soms buiten haar boekje gaat en te veel macht naar zich toe trekt. Daarbij wordt niet op de eerste plaats gedacht aan de verbale blunders van communicatie-adviseur Noël Slangen. Het is vooral Luc Coene, de alomtegenwoordige kabinetschef van de premier, die de anderen op de zenuwen werkt. De invloed van Coene op het beleid is groot. ‘Coene is de dirigent en vaak de echte eerste minister’, vinden belangrijke politici. ‘Hij verdient ook meer dan de premier.’
Coene is in ieder geval een van de sterke figuren in de regering, zeker nu Verhofstadt de handen vol heeft met het Europese voorzitterschap. Wat niet betekent dat de organisatie van het regeringswerk steeds gesmeerd loopt. Het besluitvormingsproces is vaak warrig, zeggen ingewijden. Een voortdurende bron van ergernis is ook dat de ‘notificaties’, de schriftelijke neerslag van de beslissingen in de ministerraad, vaker niet dan wel overeenstemmen met de gemaakte afspraken. Ook de onderonsjes van VLD en PS zorgen voor wrevel.
De buitenwacht verwijt de regering een geringe belangstelling voor het sociale overleg. Vooral de liberalen hebben er geen kaas van gegeten, vinden de sociale partners. Tony Vandeputte merkt op dat vlak toch een kentering: ‘Geleidelijk groeit bij Verhofstadt het inzicht dat hij de sociale partners nodig heeft om over bepaalde dossiers een consensus te bereiken in de regering. Maar daar zit ook het probleem: het is niet uit overtuiging of omdat hij ons respecteert, maar omdat het hem op dat moment politiek goed uitkomt. Maar wij, en zeker de vakbonden, zijn het langzaamaan beu dat hij ons pas roept als het huis al in lichterlaaie staat, maar ons niet als volwaardige partners betrekt bij een aantal beslissingen. De regering lijkt niet te beseffen welke kwalijke gevolgen dit kan hebben.’
Een ander punt van kritiek is dat de Vlaamse liberalen in de regering een stuk van hun hervormingsgezindheid hebben opgeofferd. ‘Over de PS maakte niemand zich illusies. Die willen gewoon stukjes staat bezetten. Wij hoopten wel dat groen en blauw elkaar zouden vinden inzake de rol van de staat. Maar we zijn van een kale reis teruggekomen. We hebben nog steeds geen overheid die boven de pressiegroepen en de partijbelangen staat. Alles gebeurt nog evengoed in kapelletjes, alleen hebben ze nu een andere kleur’, aldus de groene kabinetschef. De premier heeft in een vorige functie veel gepubliceerd over de kwalen van de Belgische achterkamerpolitiek. De vraag is dus hoe recht in de leer de liberalen op dat vlak nog zijn. Leo Goovaerts, de in ongenade gevallen penningmeester van de VLD, herkent de Verhofstadt van de burgermanifesten soms niet meer. ‘De liberalen verdedigden een radicaal ander bestuursmodel.’ Politici zouden niet langer het geld en de macht onder elkaar verdelen, geen geheime afspraken meer maken om iedereen tevreden te houden. ‘De besluitvorming moest meer ethisch gefundeerd worden. Politici mochten de macht niet langer voor zichzelf gebruiken. Hoe vaak heeft Guy niet verontwaardigd uitgeroepen: in wat voor een land leven wij!’ Het moest ook sneller, efficiënter, transparanter. ‘Maar van die mooie principes is in de praktijk niet zo veel overgebleven’, vindt Goovaerts.
JONG EN SEXY
Misschien waren de verwachtingen te hooggespannen. De paars-groene regering deed ook weinig om die verwachtingen te temperen. Ze wilde een nieuwe wind door het land laten waaien en dat lukte aanvankelijk ook aardig. Ze leverde het bewijs dat er ook zonder christen-democraten kan worden bestuurd. Aan de regering kleefde een imago van jong, nieuw en sexy. Bovendien had ze geld en zat ze vol nieuwe plannen. Een uitgetelde CVP likte haar wonden. De meerderheid voerde met succes oppositie tegen de oppositie, in plaats van omgekeerd. Er waren ook doorbraken in ethische kwesties, zoals de drugsnota en het homohuwelijk. En er kwam een nieuw soort gesprek met de burger. Jawel, de opendebatcultuur. De burger mocht weten waar elke partij voor stond. Vooral de kleintjes in de regering voelen zich daar goed bij. Ze konden een tekort aan politiek gewicht compenseren door de publieke opinie te bespelen. Op het vlak van het buitenlands beleid gaf een bevlogen minister Louis Michel (PRL) de groten der aarde een lesje in mensenrechten. Maar verfrissend is niet alles. Er moet ook goed bestuurd worden, zeker als het economisch slecht gaat. ‘Het is niet zo dat deze regering niets gedaan heeft. Maar er is te weinig discipline, te weinig leiding, te weinig ernst en te weinig doorzettingsvermogen’, oordeelt Tony Vandeputte.
Het Europese voorzitterschap is nu bijna rond. Een geslaagde verklaring van Laken kan het voorzitterschap van Guy Verhofstadt de glans verlenen waarvan het tot nu toe verstoken was en zijn droom om de Italiaan Romano Prodi op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie levend houden. Maar na het Europese voorzitterschap moet de regering een nieuw elan vinden. Een regeringsherschikking is aangewezen, al is het in de gegeven omstandigheden wellicht geen goed idee om de subtiele machtsevenwichten door nieuwe onderhandelingen in gevaar te brengen. Vervroegde verkiezingen zijn in ieder geval geen aanlokkelijke optie. Verhofstadt moet juist nu zijn beroemde volharding gebruiken om de beloofde hervormingen af te maken. Alleen volstaat het niet iets hard genoeg te willen opdat het ook echt gebeurt.
Han Renard
Het beloven moeilijke discussies te worden in januari en op veel steun van de sociale partners hoeft de regering niet te rekenen.
‘Alles gebeurt nog evengoed in kapelletjes, alleen hebben ze nu een andere kleur.’
Na het Europese voorzitterschap moet de regering een nieuw elan vinden.
