De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Vermeersch, we zijn drie maanden voor de verkiezingen en de partijen slaan elkaar met veiligheidsplannen om de oren.
Etienne Vermeersch: We beleven een vreemde geschiedenis. De Waalse partijen vinden dat de Vlaamse ten onrechte de communautaire toer op gaan, maar ze profileren zich allemaal zelf, ook op hun affiches, als onwrikbaar Waal of francofoon. De Vlaamse partijen, die via het Vlaams Parlement een toch verregaande communautaire ronde wensen, dragen dat naar hun kiespubliek niet uit. Ze leggen de nadruk op andere thema’s zoals sociale zekerheid of veiligheid. Er zijn de naweeën van de Dutroux-crisis, maar ook het Vlaams Blok probeert die veiligheid centraal te stellen en een verband te leggen met de migrantenaanwezigheid. Men zou er beter rekening mee houden dat de georganiseerde misdaad, bijvoorbeeld autodiefstallen, weinig met Turkse of Marokkaanse migranten te maken heeft.
De samensmelting van rijkswacht en politie zorgt voor onrust bij de betrokkenen.
Vermeersch: Ik stond van bij het begin zeer sceptisch tegenover de manier waarop de politiek die hervorming heeft aangepakt. Met het Octopus-akkoord is men mijns inziens te snel willen gaan in het samenbrengen van twee of drie zo verschillende korpsen. Men had eerst een interne reorganisatie moeten doorvoeren om structuur, statuut en opleiding van politie, rijkswacht en gerechtelijke politie meer op elkaar af te stemmen, om pas daarna over te gaan tot fusies.
Als de rechtbank in Leuven het advies van Stedenbouw volgt, moet binnenkort een jong gezin uit Hoeleden zijn woning afbreken. Kan Steve Stevaert dat strenge beleid verderzetten?
Vermeersch: Intrinsiek heeft hij gelijk: de wet moet gevolgd en afgedwongen worden. Zoniet gaat een samenleving haar ondergang tegemoet. Een wijs man die de situatie ter plekke goed kent, heeft mij eens gezegd dat bijvoorbeeld de teleurgang van Rusland een gevolg is van het feit dat het recht er niet afdwingbaar is. Maar aan de wantoestand met illegale woningen hebben ook nationale en plaatselijke overheden schuld. Die maakten de mensen eraan gewoon dat er aan de voorschriften wel een mouw te passen viel. En van een verantwoorde ruimtelijke ordening was evenmin sprake. Neem het prachtige landschap aan de Leie in Sint-Martens-Latem. Dat wordt vernield door één afschuwelijk gebouw er middenin. Mogelijk met de nodige vergunningen gebouwd, dat weet ik niet, maar het had er nooit mogen staan. Hetzelfde in Opgrimbie. De vraag is niet of de Vlaamse overheid de bouwtoelating al dan niet mocht verlenen. De vraag is of het aanvaardbaar is om midden in een prachtig bos een klooster te bouwen, terwijl elders in het land talloze kloosters leegstaan. Maar kan men een bouwheer straffen met afbraak, omdat de overheid een verkeerde beslissing heeft genomen? Het grote probleem van de politiek van Stevaert is dat er nu druppelsgewijs woningen worden afgebroken. Ieder afzonderlijk geval wordt dan als schrijnend ervaren, en dat schokt het vertrouwen in de staat.
Het comité voor bio-ethiek, waarvan u voorzitter bent, heeft zijn advies over levensbeëindiging van wilsonbekwamen bezorgd aan de voorzitters van Kamer en Senaat.
Vermeersch: Het gaat, net als bij de levensbeëindiging van wilsbekwamen, niet om één eensluidend advies. Het comité geeft aan welke opvattingen er dienaangaande bij de bevolking en bij de ethici leven, als leidraad voor de wetgever die de wettelijke regels wil vastleggen. Het is het parlement dat beslist. Ik denk dat het voorstel Lallemand-Erdman dat nu aan de Kamer wordt voorgelegd, goed gebruik heeft gemaakt van dat vorige advies.
Je had toen grosso modo drie grote strekkingen in verband met euthanasie, zijnde de levensbeëindiging van wilsbekwamen. De eerste strekking bestond uit mensen die radicaal tegen elke vorm van euthanasie waren. Een tweede was in principe tegenstander van legalisering, maar liet een opening voor uitzonderingen op voorwaarde dat vooraf een omstandige procedure werd gevolgd. Een derde strekking, waartoe ikzelf behoorde, was voorstander van legalisering met een strikte procedure van aangifte nadien, waarbij de arts zijn ingreep moet kunnen verantwoorden. Men heeft het verkeerdelijk voorgesteld alsof het comité voor bio-ethiek de tweede stelling aanbeval.
Ook in verband met levensbeëindiging van wilsonbekwamen, geven wij niet één advies maar opnieuw een overzicht. Generaliserend blijven drie strekkingen bestaan, maar de voorstanders van elk ervan zijn niet volledig dezelfden als in het eerste advies. De groep van de radicale tegenstanders is iets groter. Een deel van de voorstanders van de “procedure vooraf” aanvaardt ook de mogelijkheid van levensbeëindiging van wilsonbekwamen, maar alleen indien er “voorafgaande instructies” door de patiënt zijn opgesteld. Een soort “levenstestament” zeg maar. De voorstanders van de “procedure achteraf” houden eveneens rekening met die “voorafgaande instructies”, maar in gevallen waarin de patiënt die instructies onmogelijk kon opstellen, bijvoorbeeld omdat hij zwaar mentaal gehandicapt is, laten zij ook hier onder strenge voorwaarden een mogelijkheid open.
De afgelopen week zijn in uiteenlopende sectoren een paar grote sterren overleden. Naast Joe DiMaggio waren er ook Stanley Kubrick en Yehudi Menuhin.
Vermeersch: Ik beschouw Kubrick als een van de grote drie uit de naoorlogse geschiedenis van de film, samen met Fellini en Kurosawa. Dit zijn kunstenaars over wie men over honderden jaren nog zal spreken. Kubrick kon als geen ander diverse thema’s doorgronden, met verrassende gezichtspunten uitdiepen, en in een beklijvende filmtaal omzetten. Zoals in de weergaloze openingsscène van Space Odyssey, waarin de beginnende mens een kaaksbeen grijpt en doorheen de hele geschiedenis gooit, tot het een ruimtetuig wordt dat rond de aarde en om zichzelf draait. Dat begint met de muziek van Also sprach Zaratustra, en gaat over in An der schöhnen blauen Donau. Meesterlijk. In die film portretteert hij een computer die gaandeweg zelfbewustzijn verwerft en zijn eigen plannen begint uit te voeren, tot hij uiteindelijk zijn eigen doodsstrijd beleeft, net zoals een mens. In A Clockwork Orange heeft Kubrick dan weer op een geniale manier de problematiek van de gedragscontrole en haar beperkingen uitgebeeld. Hij was geen filosoof, maar zijn films tonen met beelden wat filosofen met moeite kunnen verwoorden.
Met Yehudi Menuhin verdwijnt een innemende en tolerante persoonlijkheid, die zich met een oprechte belangstelling kon inleven in andere culturen en muziekvormen. Ik heb ooit een fascinerend door hem samengesteld concert van zigeunermuziek en -dans uit alle hoeken van de wereld gehoord. Menuhin is ook, net als Mozart, een voorbeeld van hoe een wonderkind kan uitgroeien tot een evenwichtige volwassene, iets wat voor superbegaafde kinderen vaak een probleem is.
In Duitsland neemt Oskar Lafontaine ontslag als minister van Financiën en SPD-voorzitter. Na het groene verdwijnt nu ook het linkse accent uit de Duitse regering.
Vermeersch: De Duitse groenen hebben een lange interne strijd gekend tussen de fundi’s, die de onverbiddelijke toepassing van de groene principes eisen, en de realo’s, die streven naar wat politiek haalbaar is. Het zijn de realo’s die de regeringsdeelname hebben doorgedrukt, maar nu blijken ook de meer gematigde groene programmapunten moeilijk in de praktijk om te zetten. Het essentiële milieuprobleem spruit voort uit ons consumptiepatroon, en als je dat wil veranderen stuit je op weerstand bij de bevolking. De socialisten kennen een gelijkaardig probleem, want zij staan voor de opdracht om de werkloosheid terug te dringen en worden geconfronteerd met de angst van vele Duitsers dat de welstand, die ze de voorbije dertig jaar hebben verworven, wordt aangetast. Die angst wordt onder meer gevoed door de kosten van de inpassing van de DDR, en door de hoge bijdragen aan de Europese Unie. In een dergelijke context is het niet makkelijk om een principiële politiek te voeren.
Lafontaine joeg bovendien het bedrijfsleven de schrik op het lijf.
Vermeersch: Lafontaine is een man met visie, maar hij had voorzichtiger moeten zijn in zijn uitspraken. Hij had sommige maatregelen misschien kunnen doorvoeren als hij er zelf niet zoveel trammelant rond gemaakt had. Het was een tactische fout om uit te pakken met lastenverhogingen, en herhaaldelijk in de aanval te gaan tegen de Europese Centrale Bank. Met dit laatste heeft hij nochtans principieel gelijk. Het is in een democratisch systeem onaanvaardbaar dat een centrale bank, waarvan de beslissingen enorme gevolgen hebben voor de economie en het sociale leven van de mensen, geen politieke verantwoording moet afleggen. We mogen ook niet vervallen in het andere uiterste, waarbij de monetaire politiek afhangt van tijdelijke meerderheden in het parlement, of wordt beïnvloed door op til zijnde verkiezingen, die de regering tot het geven van cadeaus zouden kunnen inspireren. Maar een minimale vorm van politieke controle is noodzakelijk. Alleen kon Lafontaine dat als Duitser niet gaan eisen van een Europese bank, die van de Europese Unie net onafhankelijkheid had verkregen. Hij zou dat doel moeten nastreven via het Europees Parlement. Door zijn eigengereide optreden heeft hij Gerhard Schröder verplicht om hem aan de kant te schuiven.
In Nederland heeft de Bijlmercommissie haar werkzaamheden afgesloten met een getuigenverhoor van de betrokken politici.
Vermeersch: Na de affaire-Dutroux leek het alsof vooral in België de zaken slecht geregeld waren. In Nederland was zoiets ondenkbaar. Wel, de Bijlmerramp heeft geleerd dat het in Nederland nóg slechter kan. Daar zijn bij een ongeluk met meer dan honderd doden, een hele resem fouten gemaakt. Ik herinner me uit de eerste hoorzitting van de Bijlmercommissie dat de man die als laatste dat vliegtuig technisch had nagekeken, en dus een van de belangrijkste getuigen was, gedurende maanden door geen enkele instantie is gehoord. Niet door politie en justitie, niet eens door de luchtvaartautoriteiten. Ook dat lijkt mij Absurdistan. Dat men voortdurend heeft geprobeerd om de klachten te sussen en het dossier toe te dekken, omwille van de lieve vriendschap met Israël, is stuitend. Het toont aan dat de meeste westerse landen ten overstaan van Israël een verkeerde houding aannemen. Israël is een staat als een andere, afgezien van het feit dat het als een van de weinige een bezettingsleger op vreemd gebied heeft.
In Oostenrijk wint de extreem-rechtse Jörg Haider de verkiezingen in Karinthië. Als de anderen het cordon sanitaire doorbreken, wordt hij mogelijk gouverneur.
Vermeersch: Oostenrijk is altijd nogal rechts geweest, misschien meer dan Duitsland. Toen de hele wereld de gewezen VN-baas Kurt Waldheim op zijn oorlogsverleden aansprak, werd hij in Oostenrijk “erst recht” (“juist nu”) tot kanselier verkozen. Het is vaak via regionale successen, zoals nu in Karinthië, dat rechtse partijen de deur naar de nationale politiek openbreken. Wij kunnen hetzelfde meemaken als het Vlaams Blok bij de komende verkiezingen in Brussel, met francofone stemmen, een blokkeringspercentage zou halen. Dan wordt niet alleen de vorming van een Brusselse regering onmogelijk, volgens mij moet men dan in de plaats van het cordon te doorbreken, opnieuw naar de stembus. Democratie hangt niet alleen van stemmenpercentages af, maar ook van basisprincipes die in de grondwet en de Rechten van de Mens zijn ingeschreven. Met een partij die op dat stuk tekortschiet, vormt men geen coalitie.
ETIENNE VERMEERSCH
Koen Meulenaere
