Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Een andere wereld in het Museum Dr. Guislain in Gent.
De halve mensheid droomt al eeuwenlang van een andere wereld, een betere, ‘zonder haat en zonder streven’, zoals het klonk bij Walter De Buck. Het zijn uitzonderingen die het niet goed bedoelen wanneer ze iemand ‘naar de andere wereld willen helpen’. De werken van kunstenaars, uitvinders, psychologen en psychiatrische patiënten op de expo Een andere wereld zetten niet aan tot het kwade. Wel blijven ze, op één na, een beetje in het vage. Hun ‘andere’ wereld berust op speculatie en spielerei. Alleen The Great Dictator (1940) – waarin Charles Chaplin als Adolf Hitler een paringsdans met de globe uitvoert, tot die in zijn gezicht ontploft – wist precies hoe zijn duizendjarige rijk eruit moest zien. Dat hij daarvoor de wereld zoals ze was in de fik moest steken, nam hij er maar bij. Chaplin ontpopte zich met zijn film als een visionair. Voorzichtigheid is dus geboden eer we de exposanten in de artistieke afdeling van het Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain onschuldige gekken noemen.
Vijf hoofdfiguren leiden de dans en doen anderen draaien, als satellieten rond een planeet. De Franse karikaturist J.J. Grandville (1803-1847) is de oudste, zij het niet van geest. Hij maakte zich vrolijk over de maatschappij van zijn tijd, meestal door haar op haar kop te zetten. De vissen worden niet gevist maar houden zelf de lijntjes in het water. Dan wordt er al eens een ijdele juffrouw gevangen met een diamanten sierspeld als lokaas (Les poissons d’avril). En het klootjesvolk, verstoken van het jachtprivilege, gaat op de elite jagen: ‘Onderschat het belang van konijnen en patrijzen voor de revolutie niet’, gekscheert Grandville.
De koene cartoonist, die de nieuwe stoommachines concerten liet geven, de draak stak met ‘kruisvaarders’ tegen de vrijheid en zelfs de dood een trap onder de kont verkocht, was weliswaar nog geen nieuwe man: ‘Treurig het huis waar de kip kraait en de haan er het zwijgen toe doet’, luidt het bij een van zijn tekeningen. Marcel Broodthaers, een fan, maakte een dia-installatie met 80 karikaturen van Grandville, maar smokkelde er nieuwsfoto’s tussen: de revolutionairen van mei 68, bezig met het opbreken van kasseien in de straten van Parijs.
Op de door uitvinder Jean Perdrizet en kunstenaar Matthew Kneebone gedeelde planeet gaat het er veel technischer toe,
maar niet erg praktisch. Een kind kan aan de tekeningen zien dat hun onderzoek naar een andere wereld veeleer gepaard gaat met het opwekken van onzichtbare energieën, met spiritisme, ontploffingen en ontladingen, dan met dingen die hun nut voor het algemeen welzijn bewijzen. Het onderscheid is echter niet altijd meteen duidelijk. Zelfs niet voor huispsychiater Joseph Guislain, die opperde dat de geesteszieke wellicht meer baat heeft bij voldoende gezonde lucht dan bij enkele omwentelingen in de draaimachine.
Gerard Heymans, de eerste experimentele psycholoog van Nederland, was wellicht nooit tot een van de hoofdfiguren op de expo uitverkoren indien hij niet zo’n bezienswaardige verzameling had opgebouwd van state-of-the-artinstrumenten voor het onderzoek van psychische remmingen, optische illusies en telepathie. Of indien de grote architect H.P. Berlage niet zo’n kast van een huis voor hem had gebouwd. Ik kan slechts vaststellen dat rond Heymans’ verkenning van ‘onaangeroerde werelden’ al langer het odium van ‘pseudowetenschap’ hangt.
Gustav Mesmer ten slotte, kunstenaar en voer voor psychologen, droomde zijn leven lang van een andere wereld, zonder ooit van planeet aarde los te komen – niet met behulp van zijn gevleugelde fiets en niet met zijn pak met hefschroef, noch met zijn schoenen met springveren. Maar hij moet zich wel kostelijk hebben vermaakt.
Een andere wereld, Museum Dr. Guislain, Gent, tot 28 mei 2017.
Marcel Broodthaers maakte een dia-installatie met 80 karikaturen van Grandville, maar smokkelde er nieuwsfoto’s tussen.
