Goncourwinnaar Atiq Rahimi schreef met de roman Steen van geduld ongewild een uitstekende theatertekst.
In 2008 won het betrekkelijk bescheiden uitgevershuis P.O.L. voor het eerst in zijn geschiedenis de Prix Goncourt. Die eer ging naar Atiq Rahimi, een Afghaan die in de jaren tachtig politiek asiel kreeg in Frankrijk, en later ook de Franse nationaliteit verwierf. Steen van geduld is de eerste roman die Rahimi meteen in het Frans schreef, zijn eerdere werken verschenen in zijn moedertaal. ‘Ik had een andere taal nodig om over de taboes te spreken. Een soort onvrijwillige censuur nam me in bezit als ik in het Perzisch schreef.’ De Fransen bedankten hem terstond met hun belangrijkste prijs.
In deze roman geeft Rahimi het woord aan een vrouw die haar man bijna verloor in de burgeroorlog. Hij leeft nog, maar ligt verlamd in een hoekje. Terwijl ze hem druppelsgewijs voedt met een plastic slang zoekt ze zich al biddend een weg door haar verdriet. Stilaan breekt haar droefenis open, wat uitmondt in lange verwijten aan het adres van haar man. Die kritiek krijgt een universele lading: ze herbergt de woede van miljoenen Afghaanse vrouwen die onderdrukt worden door een patriarchale maatschappij. Steen van geduld is een eerbetoon aan de Af-ghaanse vrouw en een aanklacht tegen geweld: ‘Mensen die niet kunnen beminnen, zijn diegenen die oorlogen winnen.’
Het doet Rahimi’s heldin deugt om haar hart uit te storten. Ze raakt in de ban van haar woorden en overlaadt haar man met een bijna ritueel geklaag, een accumulatie van beschuldigingen en geheimen. Haar verlamde echtgenoot verandert gaandeweg in ‘een steen van geduld’ (…) ‘zo’n steen waartegen je je kunt beklagen over al je ellende (…). Hij zuigt al je woorden en geheimen in zich op, totdat hij op een dag uit elkaar spat. En op die dag ben je bevrijd van al je verdriet.’
De vrouw in Rahimi’s verhaal is geen heilige, geen aseksuele moederfiguur, maar een vrouw van vlees en bloed die ook haar lichamelijke verlangens vrije teugel geeft. De seksuele component van haar verhaal is essentieel. ‘Als het moeilijk is om vrouw te zijn, wordt het ook moeilijk om man te zijn’, zegt ze – waarmee ze intelligent genoeg is om de mannen niet alle schuld aan te wrijven. Haar wedervaren laat zich dan ook vooral lezen als kritiek op de religieuze wetten die het vrouwen (en mannen) zo moeilijk maken.
Terwijl zij haar hart en lichaam opent, ontploffen de granaten op de achtergrond, gaat het geweld van de burgeroorlog gewoon zijn gang. Dit boek vertelt hoe ontelbare burgers de oorlog in Afghanistan hebben doorgemaakt. Terwijl het leven voortpruttelt, genstert het geweld aan de horizon en loopt het nu en dan onverwacht je huis binnen.
Steen van geduld is een sobere roman, die ondanks de aangrijpende inhoud nooit helemaal op kruissnelheid komt. Het lijkt alsof Rahimi veeleer een monoloog voor theater schreef. Die monoloog wordt geregeld onderbroken met korte, precieze beschrijvingen van de kamer, de man, het geluid op de achtergrond, zeg maar regieaanwijzingen. Rahimi is niet alleen auteur, maar werkt ook als cineast en documentairemaker, vandaar. De auteur heeft net iets te hard gewerkt aan de sobere poëzie van het boek: de constructie is al te nauwgezet en doordacht. Maar daar zet een goeie regisseur vast de schaar in.
ATIQ RAHIMI, STEEN VAN GEDULD, DE GEUS, VERTAALD DOOR KIKI COUMANS, ISBN 978-90-445-1471-1
Bart Van Loo
