Een jaar is ze nu al minister in lopende zaken en dat wordt met de dag onaangenamer. ‘We moeten echt oppassen dat we straks niet met een verloren decennium zitten’, zegt ze. Annemie Turtelboom over de onzin van B-plannen, peilingen en deadlines.

‘Weet u waarom ik me zo kwaad zit te maken?’ vraagt minister van Binnenlandse Zaken Annemie Turtelboom (Open VLD) halverwege het gesprek. ‘Omdat de hele politieke klasse dezer dagen zo laks met onze democratie omspringt. ” It has been said that democracy is the worst form of government except all the others that have been tried”, zei Winston Churchill ooit. En zo is het ook. Maar wat doen wij? We spelen met onze democratie; we hebben er geen respect meer voor. Een democratie die geen problemen oplost, ondergraaft nu eenmaal haar eigen legitimiteit.’

Ze wijst naar de kartonnen verhuisdozen in een hoek van haar statige kantoor. ‘Ingepakt op 14 juni vorig jaar’, zegt ze. ‘Omdat ik ervan uitging dat ik hier elk moment zou moeten vertrekken. Je denkt dat er een maand na de verkiezingen wel een nieuwe regering zal zijn. Of als de onderhandelingen echt heel moeilijk verlopen, misschien na drie of vier maanden.’ Maar vandaag is Turtelboom al meer dan een jaar lang minister in lopende zaken en staan de dozen er nog. ‘Een raar gevoel’, zucht ze. ‘Ik moet de laatste tijd vaak aan de Titanic denken. Je zit op een boot en je weet dat die zal zinken. Maar ondertussen speelt het orkest, met de premier als dirigent en de ministers als houtblazers, gewoon verder. Net alsof er niets aan de hand is.’

Maken die lopende zaken het soms niet net gemakkelijker om vooruitgang te boeken in een dossier?

Annemie Turtelboom: Soms. Toen ik vorig jaar bijvoorbeeld de nultolerantie invoerde in Anderlecht, hoefde ik niet eerst langs het kernkabinet of de ministerraad te passeren. Alleen in het parlement moest ik een paar vragen beantwoorden. Maar veel andere dossiers lopen net vast omdat er geen volwaardige regering is. Neem de brandweerhervorming, die in 2007 door het parlement werd goedgekeurd. 32 miljoen euro heb ik toen gekregen om de eerste stap in die hervorming te zetten. Maar nu is het dringend tijd voor de tweede stap: het uitwerken van een juridische structuur voor de nieuwe brandweerzones. Pas als die er is, kunnen personeelsleden op de loonlijst van die zones worden gezet en hoeven ze dus niet meer door de afzonderlijke gemeentes te worden betaald. Maar in lopende zaken kan ik dat niet regelen. Daarom heb ik het parlement vorige week gevraagd of we niet kunnen samenwerken om toch vooruitgang te boeken in het brandweerdossier. Gebeurt dat niet, dan zal de dynamiek die een paar jaar geleden in gang is gezet onvermijdelijk stilvallen.

Geldt dat ook voor de politiehervorming?

Turtelboom: Natuurlijk. Het is nu al tien jaar geleden dat we met de politiehervorming zijn begonnen en in grote lijnen is die ook geslaagd. De mensen hebben weer veel meer vertrouwen in de politie. Maar we moeten wel vooruit blijven gaan, anders zullen we op den duur achteruitboeren. Zo zit ik onder meer met het probleem dat twee op de drie werknemers van de gerechtelijke politie tussen vandaag en 2018 met pensioen gaan. Dat zijn allemaal gespecialiseerde agenten die misdaden oplossen, ge-gevens met het buitenland uitwisselen, vingerafdrukken nemen of analyses maken in het lab. Uiteraard moeten zij de politieschool doorlopen hebben, maar daarna moeten ze vaak ook nog een paar jaar op het terrein werken om de finesses van hun vak echt in de vingers te krijgen. Het vertrek van zo’n hele generatie moet dus tijdig worden voorbereid.

Had u of uw voorganger dat niet al jaren geleden moeten doen?

Turtelboom: Daar staat niets over in het huidige regeer-akkoord. Logisch ook, want die mensen gaan natuurlijk niet allemaal volgend jaar met pensioen. Wel moet het probleem vandaag worden aangepakt. We moeten dringend investeringen doen waarvan we maar over een paar jaar de resultaten zullen zien. Maar dat kan dus niet in lopende zaken.

Nochtans hebben veel mensen het gevoel dat er niets aan de hand is en dat het land ook wel draait zonder volwaardige regering.

Turtelboom: Dat is inderdaad heel dubbel. Als minister in lopende zaken is het je verdomde plicht om het zo goed mogelijk te doen. Natuurlijk wil Guy Vanhengel (Open VLD) een zo sterk mogelijke begroting afleveren en natuurlijk wil ik dat de politie naar behoren blijft functioneren. Maar net door zo ons best te doen, verkleinen we soms de sense of urgency om een nieuwe regering te vormen.

Premier Yves Leterme (CD&V) zei onlangs dat er metaalmoeheid optreedt in zijn regering. Hebt u daar ook last van?

Turtelboom: Ik snap wat hij bedoelt. Op den duur tasten we allemaal de grenzen van de lopende zaken af. Het is ook niet dat we ervan genieten om hier nog te zitten, hè. In het begin was het misschien wel fijn om nog een of twee maanden verder te kunnen werken. Maar ik kan me niet voorstellen dat vandaag nog een van mijn collega’s hoopt dat hij nog lang op zijn kabinet mag blijven zitten. Elke minister die ik spreek, zegt hetzelfde: we hebben dringend een nieuwe regering nodig. Want we kunnen ons niet meer veroorloven om nog jaren te verliezen en uiteindelijk zelfs met een lost decade te zitten, zoals nu in de VS wordt gevreesd. Ik zou echt graag eens kunnen werken met een horizon van vier of vijf jaar. Sinds ik in 2008 minister ben geworden, is dat nooit meer dan een paar maanden geweest.

Zou u bereid zijn om nog tot 2012 of zelfs tot 2014 minister te blijven in een regering-Leterme III?

Turtelboom: Ik weiger na te denken over B-plannen, want dan ga je niet meer voor plan A.

Dat plan A werkt anders niet erg goed.

Turtelboom: Dat is dan in elk geval niet de schuld van de partijen die vorig jaar de verkiezingen hebben verloren. Wij hadden na 13 juni 2010 met z’n allen in een hoekje kunnen gaan zitten mokken. Maar dat hebben we niet gedaan. Wij hebben onze verantwoordelijkheid opgenomen.

Volgens de premier besturen jullie het land terwijl de anderen achteroverliggen.

Turtelboom: Dat is toch ook zo? Wij werken hard om ervoor te zorgen dat alles zo goed mogelijk verloopt en de onderhandelaars blijven zich ondertussen in hun eigen grote gelijk ingraven. Een drama is dat. Weet u wat de kern van de zaak is? De politiek slaagt er niet meer in om zichzelf te overstijgen. Dat is nochtans absoluut noodzakelijk om tot een oplossing te kunnen komen. In alle dossiers.

Zelf heb ik dat vorig jaar nog ondervonden toen er rellen uitbraken in Brussel. Dat was een heel heikel dossier, onder meer omdat het over allochtonen versus autochtonen ging. Ik had ook niet genoeg middelen om de nodige politieagenten in te zetten en ik werd geconfronteerd met PS-burgemeesters die de incidenten als faits divers afdeden. Dus had ik ook gewoon achterover kunnen leunen: ik had kunnen zeggen dat er met die allochtonen niets aan te vangen viel en dat de burgemeesters alles blokkeerden. Maar dat heb ik niet gedaan. Uiteindelijk zijn we eruit geraakt doordat we allemaal ons eigen grote gelijk hebben overstegen en een werkbaar evenwicht hebben gevonden tussen repressie en preventie. Als de wil er is, kun je dus altijd tot een oplossing komen.

Maar die wil is er nu niet bij de onderhandelaars?

Turtelboom: (denkt lang na) Bij de ene al minder dan bij de andere.

Vorige maand zei u dat we alleen uit deze crisis kunnen raken als er iemand opstaat die zowel formateur als premier wil worden. Is de aanstelling van formateur Elio Di Rupo (PS) een stap in de goede richting?

Turtelboom: Wat ik bedoelde, is dat we een formateur nodig hebben die echt de ambitie heeft om premier te worden en dus bereid is zichzelf en zijn eigen partij te overstijgen. Eigenlijk had de koning het Nederlandse voorbeeld moeten volgen. Toen ze daar vorig jaar met een totale politieke blokkering zaten, heeft koningin Beatrix iemand aangewezen en gezegd: ‘Jij wordt formateur en daarna eerste minister. Maak dus een proeve van regeerakkoord, leg die op tafel en vraag wie er wil meedoen.’ Had onze koning in september vorig jaar hetzelfde gedaan, dan hadden we veel minder tijd verloren.

De koning had Elio Di Rupo veel vroeger het veld in moeten sturen?

Turtelboom: Ja, maar dan wel met een andere opdracht. Want het volstaat niet om nog maar eens de grootste gemene deler van alle verlanglijstjes te maken. Een formateur moet een project voor het land naar voren schuiven, en dat is nog altijd niet gebeurd. Er is nu wel eindelijk een formateur, maar we weten nog altijd niet zeker of hij wel echt premier wil worden. Ik heb toch nog nergens uit kunnen opmaken dat het premierschap Di Rupo’s grote droom is.

Is een ontknoping in de zomer, zoals Bart De Wever (N-VA) wil, nog haalbaar?

Turtelboom: (zucht) Wie kan daar nog iets zinnigs over zeggen? We zitten al zo lang in blessuretijd, in de verlengingen zelfs. Eerst dacht ik dat er na de zomer van 2010 een oplossing mogelijk zou zijn, daarna hoopte ik op een compromis voor het eind van het jaar… Ach, het motto van mijn partij is nog altijd: optimism is a moral duty.

Is die leuze destijds niet samen met de paarse droom door het raam van de Melssensstraat gegooid?

Turtelboom: (lacht) Dan hebben ze mij daar toch niet van op de hoogte gebracht. Ik blijf in elk geval geloven dat er nog een oplossing mogelijk is. En een zomer duurt twee lange maanden; daarin kan heel veel gebeuren.

Bart De Wever beschuldigde CD&V er vorige week van dat die geen engagementen durft aan te gaan. Herkent u nog de partij waar u ooit uw eerste politieke stappen zette?

Turtelboom: Ze hebben het daar blijkbaar nog altijd moeilijk om duidelijke standpunten in te nemen. Dat is trouwens de reden waarom ik er destijds ben vertrokken. Maar verder wil ik geen analyses meer maken over de partij die ik jaren geleden al heb verlaten.

Waarom is uw partij eigenlijk zo weinig enthousiast over het Vlaams front dat de N-VA met jullie en CD&V wil vormen?

Turtelboom: Omdat wij niet van oorlogstaal houden. Als de N-VA met ons wil praten, zijn wij vanzelfsprekend bereid om te luisteren. Maar vandaag wil elke Vlaamse partij meer bevoegdheden voor Vlaanderen, en het lijkt me dan ook logischer dat we daar eindelijk weer samen over onderhandelen. Met álle betrokken partijen. Dat is een positievere strategie dan ons in het een of andere front op te sluiten.

Was het gebrek aan frontvorming de afgelopen jaren niet net de grote handicap van de Vlaamse partijen?

Turtelboom: (scherp) Ik stel vast dat de man die nu de mond vol heeft van een Vlaams front er een jaar over heeft gedaan om ons een uitnodiging te sturen. Zo’n grote prioriteit kan het voor hem dus ook niet zijn, hè.

Uw partijvoorzitter schuift een alternatief naar voren: een sociaaleconomische alliantie van de Open VLD, de MR, de N-VA en CD&V. Een beter idee?

Turtelboom: We mogen ons niet van debat vergissen. Natuurlijk moeten we het land hervormen, maar even belangrijk is dat het in de toekomst ook betaalbaar blijft. Met andere woorden: we moeten ons huis niet alleen verbouwen maar er ook voor zorgen dat we het kunnen blijven afbetalen, onderhouden en verwarmen. Vergeet niet dat we voor een grote budgettaire inspanning staan. Afhankelijk van de bron moeten we de komende jaren 15 tot 22 miljard euro vinden. Misschien zou het beter zijn om eerst dat geld te zoeken en dan pas het land te hertekenen. Want die zoektocht zal automatisch ook aan het licht brengen wat er op communautair vlak moet veranderen. Neem de 2 miljard euro die de federale staat nog altijd betaalt voor de pensioenen van de Vlaamse ambtenaren: iedereen weet dat die regeling op termijn niet houdbaar is. Of de financiering van de dienstencheques, wat eigenlijk een verdoken gemeenschapsbevoegdheid is. Die rekening moet ook maar eens worden gemaakt. Maar dan moet iedereen wel onder ogen willen zien dat we nooit zo veel miljarden kunnen vinden zonder dat Vlaanderen, Wallonië en Brussel daar iets van voelen. Jammer genoeg blijven we voorlopig nog met z’n allen die illusie koesteren terwijl we veilig in onze loopgraven zitten.

Ook uw eigen partij?

Turtelboom: Alle partijen.

Maken de volgens u noodzakelijke sociaaleconomische hervormingen meer kans met de SP.A in de oppositie?

Turtelboom: (haalt de schouders op) Daar hou ik me niet mee bezig. Na al die maanden interesseert alleen de inhoud me nog, want dat is de enige manier om aan het stratego van de dag te ontsnappen. Als we een goed akkoord kunnen sluiten met de PS, de MR, het CDH of de SP.A, dan moeten we dat doen. Het heeft trouwens geen enkele zin om grote verklaringen af te leggen over wie mag meedoen en wie niet. Want hoe je het ook wendt of keert, de knoop ligt in de eerste plaats tussen de N-VA en de PS, die allebei extreme twijfelaars blijken te zijn.

Dan maar een regering zonder de N-VA, zoals onder anderen uw partijgenoot Karel De Gucht voorstelt?

Turtelboom: Het is in een democratie maar logisch dat de winnaars van de verkiezingen hun verantwoordelijkheid op- nemen. Na elf maanden hebben de N-VA en de PS nog altijd de onderhandelingstafel niet verlaten, en dus neem ik aan dat ze nog een akkoord willen. Tot nader order vind ik dus dat de N-VA in de regering moet. En de PS ook.

Niemand suggereert toch dat de PS beter aan een oppositiekuur zou beginnen?

Turtelboom: Nee, en dat is eigenlijk heel bizar. Blijkbaar bestaat er minder twijfel over het feit dat de PS een akkoord wil.

Sommigen van uw partijgenoten zouden onlangs de mogelijkheden van een klassieke tripartite hebben afgetoetst bij jullie Franstalige zusterpartij MR.

Turtelboom: Daar heb ik geen weet van. Ik heb ook geen idee welke partijgenoot de MR zou moeten hebben gepolst.

Een wilde gok: Patrick Dewael?

Turtelboom: Dat geloof ik niet.

Er zou zelfs een vergadering zijn belegd op uw kabinet met naast Patrick Dewael ook Guy Verhofstadt en Guy Vanhengel.

Turtelboom: Dat Guy Verhofstadt en Patrick Dewael hier weleens hebben geluncht, is toch de normaalste zaak van de wereld? Er komen op mijn kabinet wel vaker partijgenoten langs. Maar dat wil nog niet zeggen dat we dan tijdens het eten een tripartite zitten te vormen. Dat zou ook niet veel opleveren, hè, zo met een paar Vlaamse liberalen onder elkaar.

Als we de peilingen mogen geloven, vindt uw partij nog altijd haar tweede adem niet. Verbaast dat u?

Turtelboom: Ik heb tien jaar lang aan een hogeschool les-gegeven over marktonderzoek. Ik ken de zwaktes van zulke peilingen dus zeer goed.

Eigenlijk gaat het heel goed met de Open VLD?

Turtelboom: Dat zeg ik niet. Veel heeft te maken met het feit dat onze samenleving de voorbije jaren enorm is veranderd en dat we dus moeten zoeken naar nieuwe manieren om daar als liberalen op in te spelen. Op een of twee partijen na hebben we het vandaag trouwens allemaal moeilijk om onze eigenheid aan te tonen.

Is het dan wel zo verstandig om constant te benadrukken hoe groot de overeenkomsten zijn tussen het sociaaleconomische programma van de Open VLD en dat van de N-VA?

Turtelboom: Natuurlijk niet. Want het is niet omdat we soms tot dezelfde conclusie komen dat onze uitgangspunten dezelfde zijn. Integendeel. Niet alleen de oplossing die je naar voren schuift, is belangrijk maar ook de motivatie die erachter zit. Daar moeten we meer oog voor hebben. Als ik soms redelijk hard was als minister van Migratie, was dat bijvoorbeeld niet omdat ik alle migranten buiten onze grenzen wilde houden zodat we gezellig onder elkaar konden blijven. Nee, ik vond het belangrijk dat mensen de kansen kregen waar ze recht op hadden. En als de migratiestroom zo groot wordt dat de samenleving die niet meer kan absorberen, ondermijn je de kansen zowel van die migranten als van de eigen bevolking. Dat is iets helemaal anders dan migratie afremmen omdat je liever geen vreemdelingen in je land wilt.

Wanneer beslist u of u binnenkort van Puurs naar Antwerpen verhuist om daar de lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen te trekken?

Turtelboom: Ik zal die beslissing nemen als ik er klaar voor ben. Ik leg anderen geen deadlines op en ik laat mezelf er ook geen opleggen. Als de voorbije jaren één ding hebben bewezen, dan is het wel dat deadlines niets, maar dan ook niets opleveren.

DOOR ANN PEUTEMAN

‘Onze koning had het voorbeeld van koningin Beatrix moeten volgen.’

‘Er is nu wel een formateur, maar we weten nog altijd niet zeker of hij wel echt premier wil worden.’