‘Twee partijen hebben de campagne gekleurd: wij en de N-VA.’ Alleen heeft de N-VA er net iets meer garen bij gesponnen. Enkele uren nadat de verkiezingsresultaten zijn binnengelopen, maakt Alexander De Croo de balans op van zijn eerste verkiezingen als voorzitter van de Open VLD.
Z ondag 13 juni. 23.15 uur. Het is stil in de grote hal van het partijhoofdkwartier aan de Brusselse Melsensstraat. De cameraploegen zijn eindelijk vertrokken, de wijnflessen zijn leeg en de laatste militanten trekken richting Vismarkt. Her en der staat nog een halfleeg colablikje, op de grond liggen vertrappelde verkiezingsfolders van Sven Gatz. Door het gebouw galmen voor de zoveelste keer vanavond de verkiezingsresultaten. In het Frans. Eduard, de Franstalige chauffeur van de voorzitter, kijkt naar de herhaling van het RTBF-journaal terwijl hij op zijn baas wacht. ‘De Open VLD verliest 5 procent ten opzichte van de federale verkiezingen van 2007’, zegt de nieuwslezer. Maar zelfs Eduard weet dat dat er niet toe doet. Dat herhalen Alexander De Croo en de andere kopstukken toch al de hele avond. Dat de partij het maar een heel klein beetje slechter heeft gedaan dan in 2009, dáár draait het om.
Alexander De Croo is klaar voor vandaag. Nog snel een paar afspraken gemaakt met zijn woordvoerder, de agenda voor morgen bekeken ook. Echt moe ziet de voorzitter er nog niet uit. Maar misschien ligt dat aan de opwinding van zijn eerste grote verkiezingsdag. Wel lijkt hij een stuk meer ontspannen dan een paar uur geleden, toen hij met een wat verbeten blik bij het hoofdkwartier arriveerde en meteen de ene microfoon na de andere onder zijn neus geduwd kreeg. ‘De hele avond ben ik al hetzelfde aan het zeggen’, zucht hij. ‘Ik raakte daarnet ook niet weg op de VRT. Ze bléven me maar aanklampen.’
Nu wil hij maar één ding: naar huis, naar Brakel. In de auto hapt hij even naar adem. ‘Wat een dag’, zegt hij als we de Melsensstraat uit rijden. ‘En wat een uitslag.’
***
Alexander De Croo: In 2009 hebben we al een zware electorale klap gekregen en behaalden we maar 14,9 procent van de stemmen meer. Hoewel het toen Vlaamse verkiezingen waren, kwam dat toch voor een groot stuk door het immobilisme van de federale regering waarin we zaten. Sindsdien hebben we niet de gemakkelijkste weg gekozen door uit de onderhandelingen over Brussel-Halle-Vilvoorde te stappen en het vertrouwen in de federale regering op te zeggen. Daarna hebben we ook nog een grensverleggende campagne gevoerd: ik denk niet dat het ooit al is gebeurd dat een partij haar besparingsplan al vóór de verkiezingen voorstelde.
Daarnaast waren dit natuurlijk ook allesbehalve normale verkiezingen. Er heeft vandaag een grote aardverschuiving plaatsgevonden, waarbij een derde van de stemmen bij deN-VA is terechtgekomen. Alle traditionele partijen hebben klappen gekregen, en ik ben dan ook blij dat wij ons nog aan de takken van de bomen hebben kunnen vasthouden.
U hebt nochtans altijd gezegd dat de Open VLD minstens zoveel stemmen moest binnenhalen als in 2009.
De Croo: U hoort me ook niet zeggen dat ik tevreden ben. Ik ben nu een half jaar partijvoorzitter, en ik heb van bij het begin gezegd dat het een werk van lange adem zou worden om de Open VLD uit het dal te trekken. Maar al bij al valt onze uitslag nog mee: we gaan maar één procent achteruit ten opzichte van vorig jaar. Wat me ook hoopvol stemt, is dat de mensen duidelijk weer interesse hebben voor de Open VLD. In 2009 werd niemand warm of koud van onze partij, maar dat is nu echt wel veranderd. Anders had ik nooit zoveel voorkeurstemmen gekregen. Twee partijen hebben de voorbije campagne gekleurd: wij en de N-VA. Alleen trok de N-VA nog veel meer aandacht naar zich toe. Daar kon niets of niemand tegenop.
De nieuwe generatie liberale lijsttrekkers heeft het niet echt waargemaakt.
De Croo: De meeste andere partijen hebben teruggegrepen naar hun oude, vertrouwde kopstukken om zich zoveel mogelijk in te dekken. Ik besef dat ik een risico heb genomen door zo veel nieuwe mensen naar voren te schuiven, maar ik heb daar absoluut geen spijt van. We hebben een jonge ploeg op het veld gezet, en die is zeker niet naar huis gespeeld. Meer nog: ze heeft bewezen dat ze heel wat potentieel heeft. Zo’n vernieuwingsoperatie heeft nu eenmaal tijd nodig. Het is niet omdat je een talentvolle, jonge kandidaat boven aan een lijst zet dat die meteen scoort. Zeker niet in een partij als de Open VLD, die na elf jaar in de federale regering veel geschiedenis met zich meedraagt.
Opvallend is dat Patrick Dewael, de enige overblijver van de oude partijtop, het allesbehalve goed heeft gedaan in Limburg. Is dit het definitieve einde van zijn generatie?
De Croo: (zucht) Dit heeft niets met generaties te maken. Kijk maar naar de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde: daar heeft Guy Vanhengel goed gescoord. Gelooft u mij: in onze partij is er echt geen sprake meer van twee groepen die elkaar bekampen. Wij zijn er eindelijk mee opgehouden elkaar publiekelijk aan te vallen, en dat wil ik ook zo houden. Zelf heb ik in elk geval geen enkele behoefte om met iemand af te rekenen. Waarom zou ik? Mensen als Guy Verhofstadt en Karel De Gucht spelen internationaal een belangrijke rol en betekenen nog altijd veel voor onze partij. Bovendien hebben zij ook wel een paar verkiezingen meegemaakt die niet helemaal uitdraaiden zoals ze gedroomd hadden. Ik kan dus nog wel een en ander van hen leren.
Maar de generatiewissel is nu definitief?
De Croo: De oude partijleiding was al van plan om een nieuwe generatie in stelling te brengen tegen de verkiezingen van 2014. Door onze verkiezingsnederlaag van vorig jaar en de wat verrassende voorzittersverkiezing is dat nu vroeger gebeurd. De laatste maanden is de fundering gelegd, en nu komt het eropaan om daarop voort te bouwen. Positief is alvast dat er in onze partij heel veel enthousiasme is. Dat is ooit wel anders geweest.
Er is voorlopig zelfs niemand die oppert dat u beter kunt opstappen.
De Croo: Na zes maanden? Dat zou wel erg snel zijn, hè. (lacht)
Sommigen van uw partijgenoten vinden dat u te weinig op de communautaire eisen hebt gehamerd eens u de stekker uit de B-H-V-onderhandelingen had getrokken. U zou tijdens de campagne te bang geweest zijn om de belgicisten in de partij en onder de kiezers voor het hoofd te stoten.
De Croo: Onzin. Nooit eerder heeft de Open VLD zo’n uitgesproken Vlaams standpunt ingenomen. We willen een confederaal staatsmodel, waarbij de regio’s volledig verantwoordelijk worden voor hun uitgaven. Dat hebben we de voorbije weken héél duidelijk gezegd. Maar daarnaast zijn we er ook in geslaagd om het sociaaleconomische debat aan te zwengelen. Daar heb ik zeker geen spijt van. Integendeel, we hadden dat nog vroeger in de campagne moeten doen. Maar dat doet geen enkele afbreuk aan onze communautaire standpunten.
De N-VA heeft haast een derde van de stemmen binnengerijfd. Is er dan toch een maatschappelijk draagvlak voor Vlaamse onafhankelijkheid?
De Croo: Natuurlijk niet. Wat is er gebeurd? Eerst zijn wij uit de onderhandelingen gestapt omdat we genoeg hadden van het immobilisme op federaal niveau en geen zin hadden om nóg een jaar aan te modderen. Vandaag zijn de kiezers ons gevolgd en hebben ze de stekker er voor de tweede keer uitgetrokken door twee partijen die in de federale regering zaten, de CD&V en de Open VLD, af te straffen. Dat hebben velen gedaan door op de N-VA te stemmen. Maar het is niet omdat grote stukken van de kaart van Vlaanderen nu geel kleuren, dat al die mensen België graag gesplitst zouden zien.
Van uw liberale concurrent Lijst Dedecker blijft na vandaag niet veel meer over. Alleen Jean-Marie Dedecker zelf haalt een Kamerzetel binnen. Opgelucht?
De Croo: De LDD is inderdaad herleid tot wat ze eigenlijk altijd al is geweest: Jean-Marie Dedecker. Ik maakte me daar ook niet zoveel zorgen over. Wel geloof ik dat de liberalen in Vlaanderen zich het beste in één partij kunnen consolideren. Dan staan we automatisch sterker. En er is overduidelijk toekomst voor een sterke liberale partij, want het gaat in heel Europa niet slecht met het liberalisme. Kijk naar het succes van de VVD in Nederland. Zelfs de uitslag van vandaag is een positief signaal: de N-VA behaalt 28 procent van de stemmen met een economisch programma dat verwant is met het onze. Ik denk dan ook dat nogal wat liberaalgezinde kiezers vandaag op de N-VA hebben gestemd. Al hebben we die schade de voorbije maanden nog kunnen beperken door een duidelijke en rechtlijnige liberale koers te varen. Op die weg moeten we de komende jaren ook doorgaan, want ik ben ervan overtuigd dat we daar de vruchten van zullen kunnen plukken bij de verkiezingen van 2014. We hebben gewoon nog wat tijd nodig. Laten we dus hopen dat er daarvoor geen vervroegde verkiezingen meer zullen plaatsvinden.
Vreest u niet dat de formatie straks weer ontaardt in ellenlang communautair overleg?
De Croo: Niet noodzakelijk. De verkiezingsuitslag is duidelijker dan ooit. Er zijn twee grote winnaars: de N-VA en de PS. Er bestaat geen twijfel over dat zij nu de leiding moeten nemen. Als ze het goed met de bevolking menen, nemen ze meteen hun verantwoordelijkheid op en beginnen ze morgen al constructief samen te werken. Natuurlijk zal dat niet gemakkelijk zijn. Daarvoor zijn die twee partijen veel te verschillend. De N-VA wil een verregaande staatshervorming doorvoeren en is niet van plan een belastingregering te vormen, maar de PS vertelt een heel ander verhaal. Daarom is er in mijn ogen maar één oplossing: er moet een grondige staatshervorming komen waarbij heel veel bevoegdheden naar de regio’s worden doorgeschoven. Als Vlaanderen en Wallonië zelf volledig verantwoordelijk worden voor hun budget, kunnen ze elk op hun eigen manier besparen. Dat lijkt mij in de gegeven omstandigheden de enige oplossing.
Bij het begin van de campagne beweerde u dat uw partij haar vel duur zal verkopen bij eventuele regeringsonderhandelingen.
De Croo: Daar blijf ik ook bij. Wij zullen echt niet afwijken van de lijn die we tijdens de campagne hebben uitgetekend. Laat het dus duidelijk zijn: wij passen voor een belastingregering en ook voor een regering die nalaat om de grondige staatshervorming die ons land nodig heeft door te voeren.
Denkt u dat u zult worden uitgenodigd om over de nieuwe regering te onderhandelen?
De Croo: Op dit moment zijn nog niet alle stemmen geteld, en dus kan ik daar niet veel zinnigs over zeggen. Maar ik heb natuurlijk ook gezien hoe de SP.A, de CD&V en de N-VA elkaar tijdens de campagne op geregelde tijdstippen hun liefde verklaarden. We’ll see.
Nog een laatste vraag: hoe heeft uw vader het gedaan als lijstduwer in Oost-Vlaanderen?
De Croo: Dat weet ik eigenlijk niet. Maar hij is in elk geval wel verkozen, en dat is natuurlijk goed nieuws voor hem. Daar had ik eigenlijk nog niet bij stilgestaan: straks zit hij in de Kamer en ik in de Senaat. Wie had dat ooit gedacht? (lacht)
***
Maandag 14 juni. 00.01 uur. Brakel. Amper heeft de auto halt gehouden op het marktplein van Brakel of Herman De Croo trekt het portier al open. Dat zijn zoon nog met Q Music aan het bellen is, houdt hem niet tegen om meteen uitgebreide felicitaties te spuien. Een handvol vermoeide militanten applaudisseert uitbundig wanneer de voorzitter eindelijk uitstapt. Urenlang hebben ze in de Liberty, een bruine kroeg met blauwe inborst, op dit moment gewacht. Herman De Croo is trots. Héél trots. In zijn hand houdt hij lijsten met de voorkeurstemmen voor de Senaat en de Oost-Vlaamse Kamerlijst geklemd. ‘Bijna 300.000 voorkeurstemmen heeft Alexander behaald. Ongelooflijk’, zegt hij. ‘Maar eerlijk gezegd maakte ik me meer zorgen over mezelf dan over hem. Als lijstduwer is het niet evident om verkozen te raken, hè. Zeker niet als man van 72 jaar in tijden van laagconjunctuur. Maar ik ben verkozen! Met bijna 40.000 voorkeurstemmen.’
De voorzitter stapt het café binnen. Hij krijgt schouderklopjes en een pint. En dan doet hij wat elke partijvoorzitter geacht wordt te doen als hij op verkiezingsavond in zijn fief arriveert: op een stoel klimmen en de militanten bedanken. Voor de laatste keer vandaag herhaalt hij dat de uitslag wel meevalt. Dat alles goed komt ook. ‘U weet toch wat er vandaag is gebeurd?’ vraagt vader De Croo terwijl hij de laatste tooghangers goeienacht wenst. ‘Vandaag heeft Alexander mijn partij gered.’
DOOR ANN PEUTEMAN / FOTO’S FRANKY VERDICKT
‘De liberalen moeten zich in Vlaanderen in één partij consolideren.’
(Alexander De Croo)
