Het wordt tijd dat men de personencultus rond Einstein relativeert (‘Einstein in België: van heksensabbat tot bom’, Knack nr. 7). En wel om drie redenen:
1) Zonder het baanbrekende werk van zijn voorgangers zou het nooit tot de relativiteitstheorieën zijn gekomen: qua elektromagnetisme (J. Maxwell), lichtsnelheid (O. Roemer, A. Fizeau, L. Foucault) en ether (A. Michelson en Marley), vooral de transformatieformules rekening houdend met de lichtsnelheid (H. Lorentz, G. Fitzgerald), distributie van materie in de ruimte (E. Mach) en de begrippen ruimtetijd en Weltlinie (zijn leraar in Zürich H. Minkowski). Zeker ook het wiskundig apparaat van de tensorrekening (C.F. Gauss, G.F.H. Riemann). Kritiekloos herhalen journalisten, die de oorspronkelijke teksten nooit gelezen hebben, het imago van een soort opa die eigenhandig het heelal uitvindt.
2) Bevindingen van de relativiteitstheorieën staan op de helling omdat een van de basisconcepten (de lichtsnelheid c in een vacuüm als de hoogstmogelijke, die constant blijft) wankelt. Theoretisch, omdat er fouten staan in de oorspronkelijke formules die soms zelf de limiet van c overschrijden (c kwadraat, tot de derde macht enzovoort). Bovendien zijn er waarnemingen van overschrijding van deze limiet (kosmische straling, experimenten van Al. Aspect in het Institut d’optique d’Orsay 1981, Université de Genève onder leiding van N. Gisin 1997). Meer recente bevindingen tonen aan dat sedert de Big Bang lichtsnelheid schommelingen vertoont. (R. Gambini van Urugay University, J. Pullin van Loui- siana State University e.a.). Niet het minst Einsteins veldentheorie zelf.
3) Er is duidelijk een ‘paradigm shift’aan de gang. Sommigen willen de officiële doctrine blijven verdedigen ‘op gezag van Einstein’. Scepsis wordt geweerd door Einsteins grote politieke belang. Zijn biografen R. Highfield en P. Carter hebben gewezen op de censuur die de mythevorming omringt. Einstein riep in 1939 president Roosevelt op de atoombom te produceren, werd hierdoor medeverantwoordelijk voor de dood van honderdduizenden Japanners. Tijdens WO II hielp hij de U.S. Navy explosieven ontwikkelen tegen 25 dollar per dag. Hij werd aangezocht president te worden van Israël na Ch. Weizmann. Sedert de studies van Th. Kuhn en anderen over wetenschapsgeschiedenis weten we dat ook wetenschap deels een sociale constructie vormt, onder invloed en druk staat van ideologie (lange tijd godsdienst) en politieke beslissingen. Vandaar dat Einstein, zonder twijfel een waardevol fysicus vooral qua synthese, in het Westen is verheven tot de rang van halfgod.
Zie ook Forum op www.knack.be
Hans Devroe, Universitaire Werkgroep Literatuur en Media, Leuven.
