Het demokratizeringsproces van de meeste Afrikaanse staten verloopt zeer stroef : een gevolg van armoede en gebrek aan traditie.

VIER JAAR GELEDEN, toen een demokratizeringsgolf het zwarte kontinent bedwelmde, kwam een groepje syndikalisten het goede nieuws doorlichten. Vakbonden liepen in veel Afrikaanse landen voorop, dirigeerden de roep om meer volkse inspraak. De gesprekspartners (twee Zaïrezen, een Madagassiër en een Ivoriaan) verloren toen de problemen niet uit het oog, maar toonden zich toch biezonder hoopvol. De postkoloniale diktators werden weggeveegd, of zouden worden weggeveegd, en dan zou ook de ekonomische bloei beginnen.

Vier jaar later, bij het opnieuw maken van de oefening, is het optimisme serieus getemperd.

Als de demokratizeringsgolf één positief resultaat heeft opgeleverd, dan is dat en daarover is iedereen het eens de vrijheid van meningsuiting. “We hebben geen schrik meer als we onze mening verkondigen, ” vertelt André Ilunga Tshikele van de Confédération Syndicale du Zaïre. Wordt Tshikele, die in het verleden nochtans van dichtbij kennis kon maken met het Zaïrese gevangeniswezen, dan niet verontrust door de berichten dat er in de Zaïrese gevangenissen nog gefolterd wordt ? “Natuurlijk doen onze vijanden wat ze kunnen om ons af te stoppen. Maar dat belet ons niet nu vrijuit te spreken ; de sfeer is heel anders dan vijf jaar geleden. “

Die toegenomen vrankheid gaat hand in hand met persvrijheid en een meerpartijensysteem : meerdere politieke organizaties mogen nu hun waarheid verkondigen via verschillende media. In de meeste gevallen blijft het echter bij verkondigen. De volkse energie vertaalt zich voor de rest amper naar krachtige beleidsdaden. Tshikele : “Behalve die vrijheid van meningsuiting vonden er in Zaïre geen echte verandering plaats. De transitie waarover iedereen spreekt, moet feitelijk nog beginnen. Sommige politici bouwen trouwens hun loopbaan uit op basis van het flou karakter van de huidige situatie. “

Verliest de bevolking door dat gehakketak niet stilaan alle illuzies over demokratizering ? “Dat is allicht de bedoeling en ten dele lukt dat ook omdat de Zaïrezen geen traditie van politieke strijd hebben. “

MULTIPARTISME.

Ook Zéphirin Kadou van de Ivoriaanse vakbond Dignité relativeert : “Afrika kent multipartisme, maar geen echte demokratie ; dàt wordt een zaak van lange adem. ” Hij noemt enkele redenen voor de impotentie van de formele demokratie. “Er schort iets aan de mentaliteit : overleg en machtsdeling zijn vele van onze politici nog vreemd. Voorts verlopen de verkiezingen niet altijd ernstig waardoor, bijvoorbeeld, het huidige Ivoriaanse parlement absoluut geen afspiegeling is van wat onder de bevolking leeft. Ook nemen regeringen belangrijke beslissingen onder druk van de ekonomische malaise én van het buitenland ; de volksvertegenwoordiging wordt vaak niet eens gehoord. Neem de privatizeringen : de staatskassen zijn leeg en de verkoop van staatsondernemingen blijft meestal over als de enige manier om de ambtenaren te betalen. Zelfs winstgevende bedrijven worden zo voor een prik verkocht. “

Waarmee Kadou de vraag aantikt, welke vrijheid er rest in armoede. Welke zelfbepaling bereikt een volk door het veroveren van de staatsmacht als de staat in kwestie bijna geen maneuvreerruimte heeft ? Kadou : “We hangen af van de goodwill van privékapitaal. In de eerste plaats van het gevluchte Afrikaanse geld maar aangezien er op dat gebied niet bijster veel beweegt, stagneren we. “

Ook in Zaïre heeft het volk weinig in de melk te brokken in de privatizeringsscenario’s, die nochtans ’s lands toekomst bepalen. Tshikele : “Soms moet demokratie wijken voor hogere ekonomische belangen. ” Als regeringen van rijke landen al hun onmacht tegenover de globale ekonomie signaleren, dan ondervinden Afrikaanse overheden des te meer hun “gewichtloosheid” in dat ekonomische veld. Dat betekent meteen ook dat de Afrikaanse demokratizering geen sociale agenda heeft. Waardoor de massa’s er niet echt warm voor lopen. ” Kadou : “Voor de man in de straat of de boer heeft demokratizering niet veel betekenis. Ze weten dat ze kunnen kiezen voor de man of vrouw van hun keuze, maar van de instellingen snappen ze niet zoveel. “

Die beperking treft ook Benin, nochtans het lichtende voorbeeld op het vlak van demokratizering in Afrika. Het land beschikt over alle formele instellingen van de westerse demokratie en bovendien funktioneren ze nog redelijk ook. Toch slaagt het land er niet in een sociale dimensie aan die demokratie te geven. “Het is toch niet omdat we demokratizeren dat een deel van de mensen honger moet lijden, ” vertolkt Paterne Tokouete van de Confédération Général des Travailleurs du Bénin de ontgoocheling over de massale ontslagen van ambtenaren sinds de demokratizering. “In feite moet de demokratie het recht op arbeid voor iedereen garanderen. “

Op zich een redelijk doel dat evenwel bijna utopisch klinkt als zelfs de rijke Westeuropese demokratieën die volledige werkgelegenheid niet realizeren.

John Vandaele

Drie Afrikaanse syndikalisten (van links naar rechts, Tshikele, Kadou en Tokouette) : “Soms moet de demokratie wijken voor hogere, ekonomische belangen. “