Pedofilienetwerken, Internet-porno, satanische sekten, bescherming van het misdaadmilieu, of een jaar politieke depressie. Een terug- blik, in verwondering, op wat de affaire-Dutroux deed losbarsten.
Een beeld om bij te houden. Een verslaggever van de openbare omroep die in de straten van een Oost-Europese stad de verbouwereerde voorbijgangers een exemplaar van Het Laatste Nieuws met een foto van de verdwenen An en Eefje onder de neus duwt. ?Of ze die meisjes ooit hadden opgemerkt ??
Intussen worden tv-kijkers en krantenlezers dag na dag gebombardeerd met beelden van de geboeide kinderverkrachter/moordenaar Marc Dutroux die onder gejoel van omstaanders de trappen van het justitiegebouw van Neufchâteau op- en afstuift.
?Altijd weer die beelden van een geboeide Dutroux op het Franse tv-journaal,? is wat Jos Geysels, Agalev-fractieleider in het Vlaams parlement toen met vakantie in Frankrijk , vooral is bijgebleven. ?… En die mensen langs het dranghek die om de doodstraf schreeuwden. Gelukkig heeft dat geen politieke vertaling gekregen.?
Minister Stefaan De Clerck (CVP) was ook met vakantie in Frankrijk, in de Drôme. ?De vakantieperiode begon al slecht met de berichten over de KB-Lux-affaire,? herinnert hij zich. ?Toen viel het nieuws van de arrestatie van Dutroux en het terugvinden van Sabine en Laetitia. Al snel wisten we dat het optimisme over de bevrijding van de twee meisjes van korte duur zou zijn. Daarop ben ik vervroegd teruggekeerd.?
Dutroux, een gevaarlijke recidivist uit het Henegouwse Sars-la-Buissière, in de buurt van Thuin, was op dinsdag 13 augustus gearresteerd op verdenking van de ontvoering, vier dagen eerder in Bertrix, van Laetitia Delhez. Zijn aanhouding, het gevolg van enkele gelukkige tips, werd terstond gevolgd door die van zijn vermeende handlangers, eerst zijn vrouw Michèle Martin, later de drugsverslaafde Michel Lelièvre, de Griek Michael Diakostavrianos en de als zakenman omschreven Michel Nihoul.
Twee dagen na de arrestatie van Dutroux ontdekken de speurders van Neufchâteau, aangevoerd door onderzoeksrechter Jean-Marc Connerotte, in de kelder van een pand in Marcinelle een van de eigendommen van Dutroux niet alleen Laetitia Delhez maar ook Sabine Dardenne, die twee maanden eerder in Kain was ontvoerd. De twee meisjes hebben het overleefd. Minder fortuinlijk was de afloop voor de in 1995 verdwenen Mélissa Russo en Julie Lejeune. Hun lijkjes werden op zaterdag 17 augustus opgegraven in de tuin van Dutroux’ huis in Sars-la-Buissière. In de buurt van de stoffelijke resten van de twee meisjes, ontdekten de speurders ook het lijk van de Fransman Bernard Weinstein, ooit compaan van Dutroux. Op dinsdag 3 september stijgt de afschuw opnieuw ten top als in Jumet de stoffelijke overschotten worden gevonden van An Marchal en Eefje Lambrecks.
EEN INTERNATIONAAL NETWERK
De politieke overheid, de regering bleef opvallend op de achtergrond. Premier Jean-Luc Dehaene (CVP) keerde niet terug uit vakantie. De koning deed het finaal wel.
?Het is blijkbaar zeer moeilijk voor dit type van politici en van regeringen om met zo’n emoties om te gaan,? zegt Jos Geysels. ?Want die emoties gaan precies in tegen de soort politiek die nu heerst, tegen de soort politici die nu aan de macht is.?
De Clerck bestempelt de afwegingen over de vraag of de premier al dan niet moest terugkeren als een vals debat. ?Ikzelf had sinds juli ’95 al een goed contact met de ouders van de verdwenen meisjes, vooral met de families Russo en Lejeune. Door al de ellende die ze achter de rug hadden, wisten die mensen perfect hoe de zaken in elkaar zaten, wat er fout liep. Daarom ben ik na mijn terugkeer naar Neufchâteau getrokken, bij onderzoeksrechter Connerotte en procureur Michel Bourlet, om na te gaan of ze al het nodige ter beschikking hadden we zaten tenslotte in volle vakantieperiode.?
?Zowel de premier als het Hof werden perfect geïnformeerd. De premier bereidde zich ook voor op nog bijkomende gebeurtenissen. Want het uitstel van zijn terugkeer had vooral te maken met de angst voor wat nog moest komen. Er werd toen nog rotsvast geloofd in een internationaal netwerk. Dat werd ook opgepompt. Toegegeven : niet alleen door de media, ook door de onderzoekshypothesen die voorlagen.?
De dood van Julie, Mélissa, An, Eefje en Bernard Weinstein bracht de teller van Marc Dutroux op vijf moorden en twee ontvoeringen. Maar in de geest van de publieke opinie reikte de verantwoordelijkheid van Dutroux veel verder. Hij werd, samen met ?het brein? Michel Nihoul, het middelpunt van een ontzaglijk, internationaal vertakt pedofilienetwerk vandaar de speurtocht van een omroepjournalist richting Tsjechië en Slovakije. Later kwam daar nog een satanisch netwerk bij. Er werden zelfs verbanden gelegd met de Bende van Nijvel, de Roze Balletten. En waarom geen link met de bende van Patrick Haemers en, uiteraard, Paul Vanden Boeynants (PSC). Stappen die sommigen graag zetten.
Een jaar later was Daniel Cardon de Lichtbuer nog maar pas tot voorzitter van de raad van bestuur van het Centrum voor Vermiste en Misbruikte Kinderen benoemd of een tv-blad pakte al uit met ?onthullingen? over diens vermeende banden met de Italiaanse en de Belgische criminele klasse. Het was maar een van de fantasmen, fabulaties die de afgelopen maanden met veel gedruis in de pers werden gegooid.
?ALS MEN MIJ LAAT DOEN…?
In november ’96 kwam een auditeur van de Luikse arbeidsrechtbank in opspraak. De man was immers meermaals betrapt terwijl hij voor de ingang van het zwembad van Verviers een sigaret opstak en naar de zwemmende kinderen keek. Hij moest dus wel een pedofiel zijn.
Een en ander was onder meer het gevolg van de installatie van een verklikkerslijn een groen nummer door onderzoeksrechter Jean-Marc Connerotte en procureur des Konings Michel Bourlet in Neufchâteau. Elke oproeper kon er zijn verhaal over vermeende of echte pedofiele ondernemingen kwijt.
De golf van verklikkingen die daarop volgde en waartegen niemand durfde te protesteren, was niet meer te overzien. Dat klimaat van verdachtmaking was immers mee gezaaid door de inmiddels onaantastbaar geworden procureur Bourlet wiens uitspraak op de RTBf, ?… als men mij dit keer laat doen?, niet alleen bijzonder hoge verwachtingen over zijn onderzoek schiep, maar tegelijk een ontzettende verdachtmaking inhield.
En het voorbije jaar stapten opmerkelijke figuren in de rol van Witte Ridders. We mochten het meemaken dat een Brussels onderzoeksrechter, die tot de verjaring in het gezicht kwam als een klokhen op het corruptiedossier rond de obussenaankoop van het leger zat, plots voor de Bendecommissie lessen in speurtechnieken gaf.
Een gewezen chef van de Belgische Staatsveiligheid een politieke creatuur die in heel zijn carrière nooit een complotje, hoe miniscuul ook, had bovengespit beweerde voor diezelfde Bendecommissie dat hij destijds opzij was gezet omdat hij een gigantische wapensmokkel op het spoor was. Een wapensmokkel waarover hij, uiteraard, niet de minste toelichting kon geven.
De vigerende stemming leidde soms tot curieuze faits divers. Zo verbood de NMBS een clownsoptreden voor kinderen, georganiseerd door het Vlaams Aidscoördinaat in het Antwerpse Centraal station. Want ongepast. Even voor Kerstmis lieten grootwarenhuizen in Groot-Brittannië weten dat kinderen niet meer bij Santa Claus op de knie mochten, tenzij in het bijzijn van volwassenen. In het buitenland, maar ook bij ons, onder meer tijdens de werkzaamheden van de Commissie-Dutroux, werd gepleit voor het aanleggen van lijsten met veroordeelde pedofielen.
GRAVEN IN JUMET
In dat verziekte klimaat gaf de hoofdredacteur van een krant zelfs grif toe : ?In de zaak- Van Noppen hebben wij iemand beschuldigd die de moord wellicht niet heeft gepleegd. Maar we zijn er nog altijd van overtuigd dat die man tot het criminele milieu behoort en nog ettelijke veroordelingen zal oplopen. We hebben dus geen totaal onschuldige burger in opspraak gebracht ; dat maakt dat ik met die vergissing kan leven.?
Het sterkste verhaal dat eind ’96 in de Brusselse wandelgangen van de macht voor grote onrust zorgde, is gelukkig maar nooit ten volle aan de oppervlakte geraakt. Het was een verhaal rond een pedo-satanisch netwerk met vertakkingen tot ?in de hoogste regionen van de macht?. Er werden namen gefluisterd van gewezen premiers, politici, bekende burgemeesters, militairen, leden van het koninklijk hof die weerzinwekkende misdaden op kinderen hadden gepleegd. Eind ’96 werd een aantal journalisten discreet op de hoogte gebracht van de ernst van de toestand. Want doorgaans nuchtere beleidsverantwoordelijken namen deze verhalen voor goede munt op. In vergelijking met wat daar lag te sudderen, was de zaak rond de ministers Elio Di Rupo (PS) en Jean-Pierre Grafé (PSC) een kleinigheid, zo werd in gerechtelijke kringen verzekerd. Wie de juistheid van die verhalen durfde te betwijfelen werd als onverantwoordelijk bestempeld.
Een van de gevolgen van die verhalen, onderschreven door verscheidene therapeuten die in Neufchâteau af en aan liepen, waren de graafwerken in en om de oude mijnschachten van Jumet. Voor het jaareinde had voorzitter Marc Verwilghen (VLD) van de Commissie-Dutroux intussen uitgegroeid tot een icoon van de nieuwe politieke cultuur een onderhoud daarover met procureur Bourlet. ?Als nog maar de helft waar is van wat daar wordt verteld, dan staren we in de afgrond,? was het enige wat hij over zijn gesprek kwijt wou. Een Franstalige journalist, die terloops de bron van de verhalen rond Jumet blootlegde, werd als imbeciel gebrandmerkt. Uitgerekend door de commentator die bekende dat zijn krant in de zaak-Van Noppen een onschuldige van moord had beticht.
Enkele maanden later moesten ze zelfs in Neufchâteau toegeven dat ze door een fabulateur, een gevangene, in de maling waren genomen. Alleen was de sfeer zo, mee door de talloze echte en verzonnen beschuldigingen die onder meer voor de parlementaire onderzoekscommissie waren gelanceerd, dat het gerecht het zich niet meer kon veroorloven de verzinsels van een onprettig gestoorde gevangene naast zich neer te leggen. Alles, zelfs de grootste onzin, moest onder druk van de openbare opinie en de media, worden onderzocht.
NIEUWSWAARDE EN DEMOCRATIE
?De pers heeft hoe dan ook een belangrijke rol gespeeld,? meent Jos Geysels. ?Ik behoor niet tot de club die meteen op de media schiet. Er waren ongelukkige uitschuivers, maar daar bleef het bij. Waarom hebben opiniemakers zich niet, zoals in Frankrijk, verzet tegen dat verklikkersklimaat ? Ik weet het niet. Misschien omdat de kwaliteit van onze opiniemakers niet dezelfde is als die van Franse en Nederlandse. We hebben het toch meegemaakt dat sommige kranten opriepen om te gaan betogen ? Blijkbaar verwarren sommigen de steun aan een stroming met de zorg voor de oplage. Of zijn onze opiniemakers veeleer trendvolgers dan trendsetters ??
?Dutroux heeft duidelijk gemaakt wat de nieuwe verhouding is tussen nieuwswaarde en democratie,? vreest Jos Geysels. ?Enkele weken geleden diende het Vlaams Blok in het Vlaams parlement een voorstel in om medische hulp aan illegalen te weigeren. Zoiets zit ver onder de bodemkoers van een beschaafde samenleving ; toch ging dit onbesproken voorbij. Al heeft ze het moeilijk om aan introspectie te doen, de pers moet eens nadenken over nieuwswaarde en democratie.?
?De catharsis, veroorzaakt door persverhalen, heeft ongetwijfeld z’n belang,? zegt minister De Clerck. ?Wat me dwars zit, is dat onderzoeken worden gevoerd afgaande op die verhalen en niet omgekeerd. Het zijn de verhalen in de media die de acties van het gerecht bepalen. Gewoon door de angst en de onzekerheid ; omdat de media die onderzoeken volgen, erover berichten.?
De graafwerken in Jumet, de onderzoeken naar satanische sekten, waren daarvan het gevolg. Want ook het gerecht in Neufchâteau was niet ongevoelig voor de persaandacht.
?Ik stel het overal vast,? verzekert De Clerck. ?Dat sommige zaken in de krant komen, is ronduit verschrikkelijk. De wijze waarop soms de jacht op iemand wordt geopend, is dramatisch. Het lekken uit dossiers is afschuwelijk, want het verhoogt wel de druk op justitie, maar niet de efficiëntie. Bovendien lijken sommigen, ook in de media, de spelregels niet meer te kennen. Met als gevolg : de sfeer van verdachtmaking van de jongste maanden.?
?Niet alle elementen, alle hypothesen in een onderzoek zijn waar. De analyse moet de waarheid scheiden van de verzinsels. De methodiek is feiten op een rij zetten. Bij God, als alle hypothesen die de jongste maanden naar voren werden geschoven ook nog waarheid zouden zijn, dan zou ik het niet meer zien zitten.?
HET SPAGHETTI-ARREST
De koorts steeg ten top, toen in oktober het zogenaamde spaghetti-arrest viel, waardoor onderzoeksrechter Jean-Marc Connerotte, wegens het vermoeden van partijdigheid, de zaak-Dutroux werd ontnomen. Ineens werd het Hof van Cassatie, een jaar eerder nog geprezen omwille van de voorbeeldige afhandeling van het Uniop-proces rond gewezen minister Guy Coëme (PS), het toonbeeld van de arrogantie van de macht, de illustratie van alles wat in het koninkrijk fout loopt.
?Toen kraakte het systeem echt in zijn voegen,? oordeelt Geysels. ?Toch heeft die woede zich niet kunnen organiseren. Wat de vredesbeweging destijds wel heeft gekund. Toen heeft het sociale middenveld een verbinding gelegd met de vredesbeweging, die ook uit woede was ontstaan woede om het Navo-besluit. Die binding met de Witte Beweging werd niet gelegd. Maar de vredesbeweging had dan ook te maken met een zuivere politieke keuze. Nu ging het om de organisatie van onze gemeenschap, in de ware zin van het woord, de Gemeinschaft. Zoiets kan je niet vatten in nog maar eens een tienpuntenprogramma.?
?Na het spaghetti-arrest, net voor de Ronde Tafel met de ouders op het koninklijk paleis, ben ik even bang geweest,? geeft minister De Clerck toe. ?Dat was een scharniermoment. Eerst was er het arrest-Connerotte, dan in de Commissie-Justitie het debat over het onderzoek naar het onderzoek, de 2,7 miljoen handtekeningen van de VZW Marc en Corinne. Na het arrest van Cassatie was er het moeilijke geschil geweest met de ouders die van mij eisten dat ik Connerotte op de zaak zou houden. Hoewel het overdragen van het dossier naar een nieuwe onderzoeksrechter intussen al in Neufchâteau was geregeld, met de steun van Connerotte. Kwam daar die ontmoeting op het Paleis. Niemand wist hoe dat zou aflopen. Dat is gelukkig allemaal geëindigd met een oproep voor een waardige Witte Mars.?
Meer dan 300.000 mensen stapten in stilte door Brussel. Een indrukwekkende gebeurtenis, die bij een aantal nieuwe verwachtingen creëerde. Want er leek een onderstroom te zijn losgekomen die niet alleen vandoen had met de commotie rond de verdwenen en vermoorde kinderen. De ouders van de slachtoffers werden naderhand zelfs opgevorderd om mee op te stappen, naast vakbondsleider Roberto D’Orazio, in de Mars voor Werk, een initiatief van de stakers bij het Waalse staalbedrijf Forges de Clabecq, bijgestaan door die van Renault-Vilvoorde.
DE COMMISSIE FAALT
Mikpunt van al die acties en betogingen waren de politiek, de politici, zonder onderscheid des persoons. En plots had het Wetstraatmilieu de mond vol over politieke vernieuwing, Nieuwe Politieke Cultuur. De verschillende partijen gingen samenzitten om aan de politieke mores te sleutelen. Uit angst voor de implosie van het systeem vonden sommigen, onder wie Guy Verhofstadt (VLD), gewezen CVP-voorzitter Johan Van Hecke en soms Jos Geysels (Agalev), elkaar, in alle discretie, in Zaal F van de Senaat.
?Die gesprekken zouden er wellicht ook gekomen zijn zonder de zaak-Dutroux, maar dan niet op die manier,? zegt Geysels. ?Wat wij al veel langer zeggen, werd nu plots ook door anderen onderschreven. Met alle respect : Verhofstadt heeft een draad opgenomen. En als iemand van de traditionele partijen iets omarmt wat anderen al jaren zeggen, dan heet dat vernieuwend. Maar veel reden tot tevredenheid is er intussen niet. Het systeem kraakt nog steeds in al zijn voegen. Het antwoord dat we tot nu hebben verzonnen, klinkt maar flauwtjes. Maar vergis je niet. Hoewel op het eerste gezicht tanend, toch is die Witte Onderstroom wellicht blijvend. Alleen wordt die politiek nog veel te weinig onderkend.?
Het valt niet te ontkennen : de terugloop van de Witte Beweging begon enkele maanden geleden en liep haast gelijk met die van de onderzoekscommissie-Dutroux. Nadat ze tijdens de eerste weken en maanden van haar werkzaamheden enkele spectaculaire manco’s van het Belgische gerechtsapparaat aan de oppervlakte bracht, werd de onderzoekscommissie gaandeweg het terrein waar politiemensen, rijkswachters, magistraten, ouders van verdwenen en vermiste kinderen en actievoerders hun geschillen, om niet te zeggen vetes, kwamen uitvechten. Het spektakel werd almaar bedenkelijker. Bovendien bleek voorzitter Marc Verwilghen zelf af en toe hysterische trekjes te vertonen. Dat werd enkele weken geleden nog eens geïllustreerd door het vermeende incident met de procureurs-generaal rond het al dan niet fnuiken van getuigen. Een incident dat, gelukkig voor Verwilghen, door justitieminister De Clerck snel onder de mat werd geveegd.
Vooral de opvoering, midden april, rond het neerleggen van de eerste conclusies die de commissie formuleerde, en naderhand rond de verklaringen van Gerolf Annemans (Vlaams Blok), heeft het imago van de commissie en de commissieleden geen goed gedaan.
?Wat daar gebeurde, trof de commissie in het hart,? zegt Geysels. ?De Commissie-Dutroux had gezag, er werd naar verwezen. In haar eindconclusies zaten elementen die werden waargenomen. Maar als democraat heb ik nooit verteerd dat sommigen zo hoog wegliepen met Gerolf Annemans. Van iemand als Renaat Landuyt (SP) heb ik dat nooit begrepen. Annemans wist perfect wat hij deed toen hij op het Vlaams Blok-congres uit de biecht klapte. Hij wist perfect wat de gevolgen zouden zijn en hoe hij dat ging uitleggen. Door die ontsporing dreigt het werk van de onderzoekscommissie te verkruimelen.?
PROPER IN KAART
?Niet alleen de Commissie-Dutroux, ook alle andere parlementaire onderzoekscommissies zijn een succes in de zin dat ze een grondige discussie over justitie aanzwengelen en de nodige zuurstof en het water oppompen voor de hervormingen die nog moeten groeien,? zegt justitieminister De Clerck. ?Vorig jaar heette ik nog een gaffeur omdat ik het aandurfde twee proffen aan te stellen om het Bendeonderzoek door te lichten. Nu stel ik vast dat bijna alle commissies academici opvorderen. In die zin heb ik een aantal betrachtingen op het parlement kunnen overdragen. Maar er blijft die beklemmende dubbelzinnigheid. Ik hoop nu dat in oktober de Commissie-Dutroux en de tweede Bendecommissie, een aantal mythes, de protectie, de pedofiele en andere netwerken, satanische sekten, de Roze Balletten, uit de wereld helpen. Dat we tenminste weten wat waar is en wat niet, zodat we eindelijk dat verschrikkelijke verleden proper in kaart krijgen.?
Intussen kan niemand er omheen dat onlangs een van de verdachten van het eerste uur in de affaire-Dutroux, de Griek Michael Diakostavrianos, in de grootste onverschilligheid werd vrijgelaten. ?Dat zou tot voor enkele maanden onmogelijk zijn geweest,? weet De Clerck.
Actievoerders van de Witte Comités worden door politici gewoon wandelen gestuurd, als ze al niet, zoals ten huize van SP-voorzitter Louis Tobback, worden weggeblaft. En blijkbaar kan het ongestraft, want de Witte Beweging beheerst niet langer de politieke agenda. En plots is de hervorming van de politiediensten ook niet meer zo dringend.
?De boekhouders nemen opnieuw over,? stelt Jos Geysels vast. ?Maastricht en de Muntunie in 1998, de communautaire ronde in 1999. Het zijn de twee data die de Belgische politiek opnieuw beheersen. Rondom mij zie ik alleen nog de stille samenzwering van zij die willen overgaan tot de orde van de dag. Al is het zeer de vraag of er nog zoveel orde is… ??
Rik Van Cauwelaert
Een beklijvend beeld : Marc Dutroux in Neufchâteau.
Agalev-fractieleider in het Vlaams parlement, Jos Geysels : de boekhouders nemen opnieuw de zaken over.
Opgravingen en graafwerken hielden het land maanden in de ban.
