Twee jaar geleden bracht het Gentse theater Victoria Aalst van Dimitri Verhulst op de planken, een theaterstuk gebaseerd op het assisenproces rond het gezinsdrama dat zich in 1999 in de stad afspeelde. Momenteel toert de Engelstalige remake door het National Theatre of Scotland met succes in het Verenigd Koninkrijk.
Ze deden het met Moeder en kind. Ze deden het met Ubung. En nu doet Theater Victoria het met Aalst. Victoria, dat in 2008 fuseert met kunstencentrum Nieuwpoorttheater, heeft een stevige palmares als het op internationale succesproducties aankomt, maar het is voor het eerst dat het theaterhuis zich aan een echte re-make waagt. Gentenaar Pol Heyvaert, die ook de Vlaamse versie van Aalst regisseerde, toog daarvoor aan het werk met twee acteurs van het National Theatre of Scotland. In maart ging de voorstelling in première in het internationale kunstencentrum Tramway in Glasgow. ‘De Vlaamse kunstenaars zijn daar al geruime tijd kind aan huis’, zegt Hey-vaert. ‘ Bernadetje van Victoria effende er in 1996 de weg. Maar ook Les Ballets C de la B, Fabre, STAN, Needcompany en onlangs nog Crew hebben er sindsdien hun producties getoond.’
18 april, Soho Theatre, centrum Londen. Het is twee dagen na de slachtpartij in een Amerikaanse school in Virginia, waarbij 32 doden vielen. ‘NOW WITH PICTURES OF KILLER’, blokletteren de tabloids. In het Soho Theatre zullen die avond twee andere daders een gezicht krijgen, alleen laat Aalst ook het verhaal achter de tabloids zien. ‘Dit is ongetwijfeld het moeilijkste wat ik ooit gedaan heb’, zegt acteur David McKay. Aan het eind van de voorstelling, wanneer hij en actrice Kate Dickie buigen voor het publiek, kunnen ze met moeite hun tranen bedwingen. Aalst blijft aan de ribben plakken.
EINDELIJK PREMIèRE
Het toneelstuk, oorspronkelijk geschreven door Dimitri Verhulst, is gebaseerd op het proces dat in 2003 werd gevoerd naar aanleiding van de dubbele kindermoord die vier jaar eerder in Aalst plaatsvond. Maggy Strobbe vermoordde toen samen met haar man, Luc De Winne, hun twee kinderen. Aalst kreeg in februari 2005, nog voor de première, veel aandacht in de media, toen Strobbe een kort geding aanspande tegen Victoria. Volgens haar advocaat had de vrouw ‘het recht om vergeten te worden’. Strobbe vreesde dat haar gruweldaden door het stuk weer in de publieke belangstelling zouden komen. De rechtszaak deed opnieuw het debat oplaaien over artistieke vrijheid en het recht om waargebeurde feiten in een kunstwerk te verwerken tot faction – die gecontesteerde samensmelting van fact en fiction.
De ochtend van de première kreeg Victoria alsnog groen licht om de voorstelling te spelen. ‘Door die rel had ik toen het gevoel dat de voorstelling ons werd afgenomen’, herinnert Heyvaert zich. ‘Het was alsof er een storm losbarstte net voor het schip de haven wou binnenvaren. De première was een mediacircus. Niemand had het over het stuk zelf, alleen over de hetze eromheen. Nu heb ik eindelijk een normale première kunnen ervaren.’
De versie van Aalst door het National Theatre of Schotland is een getrouwe opvoering van het stuk dat in Vlaanderen te zien was. In hetzelfde sobere decor doen twee acteurs, gezeten op de beklaagdenstoel, hun verhaal. Een stem off stage (Gary Lewis, bekend als de vader uit de film Billy El- liot) vertolkt de rol van de ondervrager- rechter. Toch is het meer dan zomaar een remake geworden. ‘De acteurs reageren hier veel emotioneler op het stuk’, zegt Hey-vaert. ‘De eerste repetitieweken is er heel wat gehuild. In die mate dat ik me soms afvroeg of het wel zo gezond was waarmee we bezig waren.’
Beide acteurs hebben een gevuld cv: Kate Dickie staat momenteel volop in de belangstelling door haar rol in de film Red Road, die vorig jaar in Cannes de prijs van de jury kreeg. David McKay was onder meer te zien in Braveheart van Mel Gibson en My Name is Joe van Ken Loach. Over de samenwerking met Victoriaregisseur Pol Hey- vaert hebben ze niets dan lof: ‘ Committed, lovely thoughts, a good ear and eye. Maar vooral: hij geeft je de tijd om dingen uit te zoeken. Hij dringt je niets op.’
‘Het is heel anders spelen als je weet dat zoiets gruwelijks ook echt gebeurd is’, zegt McKay, die de vader vertolkt. ‘Je voelt je verantwoordelijk om het verhaal zo correct mogelijk te vertellen, ook voor de betrokkenen. Het is onze taak om zoveel mogelijk sense uit die nonsense te halen. Proberen te begrijpen hoe een echtpaar, dat financieel en emotioneel in de put zit, moord op zijn kinderen als de enige uitweg ziet.’
Ook voor Dickie, die de moeder speelt, was dat het moeilijkste: ‘Je mag niet als actrice reageren, je moet die persoon een stem geven. De hardste scène voor mij is die waarin ik beschrijf hoe ik mijn kinderen dood. Koudweg vertellen hoe ik de handen van mijn zoontje vasthoud terwijl zijn vader hem met een schaar in de rug doodsteekt.’
Ze slikt.
Dickie is zelf moeder van een dochtertje van drie. ‘Toen zij na een repetitie toevallig aan het spelen was op de scène, heb ik haar daar onmiddellijk moeten weghalen. Ik kon het niet aan haar daar te zien. Intussen kan ik wat ik op de scène vertel nadien al iets makkelijker loslaten, maar ik kan niet meteen een gezellig praatje gaan slaan in de foyer. Het liefst van al liep ik door de nooduitgang naar buiten, nog voor we horen te buigen.’
‘Het gezinsdrama in Aalst is geen losstaand feit’, zegt Dickie, en ze geeft een opsomming van recente familiedrama’s in het Verenigd Koninkrijk. ‘Het zijn de symptomen van de barsten in onze samenleving. Veel van die drama’s ontstaan uit een gebrek aan gemeenschapszin. Mensen komen uit verbrokkelde families met wie ze nauwelijks nog contact hebben, en ook bij je buren – als je die al bij naam kent – kun je niet meer terecht. Het is het gevolg van een ultraliberale samenleving. Oud-premier Margaret Thatcher heeft ooit gezegd: ‘ There’s no such thing as society.’ Ze schafte de gratis melk af voor schoolkinderen, water en elektriciteit werden geprivatiseerd. Een drama als Aalst is zonder meer transponeerbaar naar het beleid dat Thatcher in het Verenigd Koninkrijk heeft geïntroduceerd: een hyperindividuele maatschappij die steunt op persoonlijk gewin.’
McKay haalt opnieuw het voorbeeld van Aalst aan: ‘Op een bepaalde manier zijn die man en vrouw gedehumaniseerd door hun omgeving: ze zijn allebei misbruikt en mishandeld, hebben in een instelling gezeten, hebben enorme schulden omdat ze allerlei luxespullen op krediet hebben gekocht. The shit piles up tot een berg waar ze niet meer over kunnen kijken. Onze maatschappij moet die signalen willen opvangen als ze dergelijke drama’s wil vermijden. Als je als buurman de politie kunt bellen omdat de muziek te hard staat, kun je ook bellen omdat je hoort hoe de kinderen bont en blauw geslagen worden. We leven te veel volgens het principe ‘ don’t get involved if it doesn’t involve you’.’
Aalst krijgt in de Engelse versie dan ook een andere toon dan in de Vlaamse opvoering, waarin Lies Pauwels en Felix Van Groeningen (bekend als regisseur van Steve+Sky en Dagen zonder lief) het echtpaar vertolkten. Minder wrang en koud, emotioneler en meer betrokken. Alsof de stad Aalst veel dichter bij deze twee Schotten ligt dan je kon vermoeden. ‘Ik heb pas vrij laat in de repetities beseft dat de vierde wereld die in Aalst beschreven wordt heel herkenbaar is voor hen’, zegt Heyvaert. ‘Ze zijn opgegroeid in de wereld van de pubs, niet van de clubs. Deze Schotse acteurs staan veel geëngageerder tegenover de materie. De maatschappijkritiek die in Aalst zit, komt hier sterker tot uiting. De Engelse overheersing, wellicht?’
Het National Theatre of Scotland (NTS) werd pas vorig jaar opgericht. ‘Het idee van een eigen Schots nationaal theater dateert al van de jaren vijftig, maar het debat is pas echt gevoerd na de oprichting van het Schotse parlement in 1998’, zegt McKay. ‘De oprichting ervan is een groot issue geweest bij de Schotten: hebben we nood aan een eigen theater, brengt het ons samen of verdeelt het ons? Bij veel kleine gezelschappen leefde de angst dat ze met de oprichting van een nationaal Schots theater niet meer aan de bak zouden komen, en andere vreesden dat zo’n theater alleen bestoft museumtoneel zou opleveren.’
Het tegendeel is gebleken, meende de Schotse krant The Sunday Herald na het zien van Aalst. ‘In één stuk slaagt ons nationaal theater erin enkele belangrijke statements te doen: het bewijst de internationale standing van kunstencentrum Tramway, het toont de toewijding van het NTS voor internationale samenwerkingsprojecten, en misschien nog het belangrijkste: het heeft de vrees gecounterd dat een nationaal theatergezelschap het uitdagende, controversiële werk zou schuwen. Met Aalst heeft het NTS de beste productie afgeleverd in zijn korte maar nu al trotse geschiedenis.’
Cue naar het Soho Theatre. De acteurs maken zich klaar voor een laatste doorloop. Over enkele uren moeten ze opnieuw het podium op. Wanneer we na het interview afscheid nemen, weifelt McKay even: ‘Ik durf niemand te zeggen: ” Hope you enjoy it”. Dat klinkt veel te luguber. Ik hoop dat je een ervaring hebt, zullen we het daarop houden?’
‘AALST’, NOG TOT 19 MEI OP TOURNEE IN HET VERENIGD KONINKRIJK. INFO: www.victoria.be; www.nationatheatrescotland.com
DOOR LIV LAVEYNE
