In Griekenland stapt de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis op, nadat zijn landgenoten in een referendum de voorgestelde besparingsmaatregelen van de Europese kredietverleners hebben verworpen.
Bruno Tersago (VRT-correspondent in Athene): Nadat Yanis Varoufakis (Syriza) als minister van Financiën de handdoek in de ring gooide, is hij in de Griekse politiek naar het achterplan verdwenen. ‘Als ik degene ben die voor de problemen zorgt, zet ik graag een stap opzij’, zei hij zelf. Bij de Grieken zijn de meningen over hem verdeeld. Veel mensen zien hem nog steeds als de rockende econoom met het scherpe intellect. Heel wat anderen vinden hem narcistisch en mediageil. Hij heeft veel Syriza-kiezers gedesillusioneerd. In januari was hij het stemmenkanon van de partij: hij kreeg drie keer meer voorkeurstemmen dan premier Alexis Tsipras. Hij kwam vaak op tv, was de lieveling van BBC en CNN en maakte in zijn geheel eigen stijl vlijmscherpe analyses. Dat beviel de Grieken wel. ‘Die man zal het eens gaan uitleggen in Brussel en Berlijn’, dachten ze. Wat hij ook deed, maar met bijzonder weinig resultaat. In Europa ging hij stevig tegen de schenen schoppen, terwijl er ondertussen voor de gewone Grieken zo goed als niets veranderde.
Heeft Varoufakis de banden met Syriza volledig doorgeknipt?
Tersago: Het grappige is dat hij nooit lid is geweest van de partij. Hij is altijd professor economie aan de universiteit van Athene gebleven. Hij is nu nog steeds politiek actief, maar dan vooral op Europees niveau. Een van zijn stokpaardjes is dat de Europese instellingen ondemocratisch zijn. Op dit moment is hij onder meer aan de slag in het Verenigd Koninkrijk, waar hij de nieuwe Labour-leider Jeremy Corbyn steunt en raad geeft.
Is er het voorbije jaar onder Syriza eigenlijk iets veranderd?
Tersago: Niet echt. De werkloosheid blijft hangen op 27 procent en de jongerenwerkloosheid piekt boven de 50 procent. De kapitaalcontroles die eind juli werden opgelegd, zijn nog steeds niet opgeheven. Dat wil zeggen dat elke Griek maximum 420 euro cash per week van zijn rekening mag halen. Met de kaart betalen is geen probleem. Zo probeert de regering ook het florerende zwarte circuit in te dijken en wil ze de bevolking ertoe aanzetten om plastic geld te gebruiken. Maar Griekenland heeft een cash-economie, je vindt hier zelfs nog mensen die geen bankkaart hebben. Voor particulieren is de gelimiteerde geldopname niet echt problematisch, maar voor bedrijven zijn de kapitaalcontroles soms rampzalig. Een halfjaar geleden sprak ik een importeur van wasmachines, airco’s, ijskasten en diepvriezers. Hij voerde dat elektronische witgoed al 25 jaar in vanuit Japan, China en Korea. Vervolgens verkocht hij de toestellen door aan grote elektronicazaken. In mei moest hij zijn leveranciers plotseling cash betalen. Tot dan had hij met kredietbrieven gewerkt. Hij betaalde pas op het moment dat hij de goederen verkocht en afgerekend had. Nu kon dat niet meer, ook al kenden zijn Aziatische leveranciers hem al een kwarteeuw. Ze vertrouwden hém nog wel, maar de situatie in Griekenland niet meer. Daardoor moesten zulke ondernemers mensen ontslaan. Multinationals hadden geen last van die kapitaalcontroles en bleven ongestoord leveren aan Griekse winkels en supermarkten.
In juli stemden de Grieken massaal ‘neen’ tegen de harde hervormingsplannen van Europa. Niet lang daarna maakte Tsipras een bocht van 180 graden. Hij sloot een deal met de door hem verfoeide trojka en gaf toe aan zowat al hun eisen. Toch won hij in september de verkiezingen. Hoe kan dat?
Tersago: De Grieken zijn realistisch genoeg om te weten dat Tsipras nooit kon uitvoeren wat hij in januari beloofde. Op dit moment zijn er ook weinig alternatieven. Zo goed als niemand wil terug naar de tijd toen de oude partijen het voor het zeggen hadden. Als enige alternatief blijft de neonazistische Gouden Dageraad over, de derde grootste partij van het land. In september kon Tsipras nog op redelijk wat krediet van de kiezer rekenen, waardoor er geen extreemrechtse dijkbreuk kwam. Maar ondertussen heeft hij een aantal nieuwe besparingsmaatregelen door het parlement gejaagd die er zwaar zullen inhakken. Zo gaat de regering snijden in de pensioenen. Dat zal veel impact hebben. Sommige families moeten met drie generaties van het pensioen van de grootouders leven. De kleinkinderen studeren nog, de ouders zijn allebei werkloos en allemaal samen overleven ze op het pensioen van oma en opa.
Er zal ook stevig gesneden worden in de subsidies voor de boeren. Die vormen in Griekenland een belangrijk kiezerskorps en de kans is groot dat zij op straat zullen komen. Alle besparingen die nu op stapel staan, kunnen op termijn de regering aan het wankelen brengen. Als er dan verkiezingen komen, spint Gouden Dageraad daar misschien garen bij. Bovendien is er nu ook de vluchtelingencrisis, al wordt daar in Griekenland toch anders op gereageerd dan in de rest van Europa.
Waarom wordt de vluchtelingencrisis anders beleefd? Omdat de migranten die in Griekenland aankomen zo snel mogelijk weer weg willen?
Tersago: Dat speelt zeker mee. Maar er is nog een andere reden. Amper honderd jaar geleden verjaagden de Turken alle Grieken van de kusten van Klein-Azië. Die vluchtten met honderdduizenden naar Griekenland. Athene kende toen een explosieve groei. In diezelfde periode vluchtten heel wat Kretenzers naar Syrië. Hun nakomelingen komen nu vanuit Syrië terug. Sommige Syrische vluchtelingen spreken nog Grieks. Grieken weten dus wat het is om zelf vluchteling te zijn en herkennen hun eigen geschiedenis.
Ik woon in Piraeus op een boogscheut van de ferryhaven. Elke dag arriveren er vluchtelingen. Gisteren waren het er meer dan 6000, en al die mensen verdwenen meteen. Syrische vluchtelingen met geld nemen de bus naar het noorden. De Grieken weten: die mensen vragen hier geen asiel aan. Ze worden dan ook niet bestempeld als profiteurs of gelukzoekers.
Is Syriza nu een totaal andere partij dan in januari?
Tersago: De structuur van de partij is dezelfde, maar andere figuren maken de dienst uit. De meer linkse vleugel heeft zich afgescheurd en ging verder als de nieuwe partij Volkseenheid. Bij de verkiezingen van september haalde zij de kiesdrempel niet. Daardoor zijn een aantal politici weggedeemsterd, zoals Panagiotis Lafazanis, de voormalige minister van Energie en Zoi Konstantopoulou, de vorige parlementsvoorzitster.
De mensen die in de huidige regering de dienst uitmaken, stammen bijna allemaal uit het traditionele, sociaaldemocratische PASOK. Veel Grieken noemen Syriza daarom PASOK versie 2.0. Er is nogal wat wantrouwen tegenover de partij. Het vertrouwen in Tsipras is wel overeind gebleven.
Waarom blijft hij dat vertrouwen genieten?
Tersago: Toen hij aan de macht kwam, was hij een onbesproken politicus en dat geldt nog steeds. Hij heeft een sobere levensstijl, wordt gezien als ‘een van ons’ en heeft zich nooit verbrand aan schandalen. In tegenstelling tot veel andere politici heeft hij een zuiver imago. Dat is heel belangrijk voor de Grieken.
In het verleden was er ontzettend veel corruptie. De Griekse politiek was in handen van een paar families. George Papandreou was premier, net als zijn vader Andreas en zijn grootvader Georgios. Zij vertegenwoordigden de PASOK-dynastie. Bij Nea Dimokratia was Konstantinos Mitsotakis begin jaren negentig eerste minister. Zijn dochter was burgemeester van Athene en minister van Buitenlandse Zaken. Zijn zoon probeert nu leider van die partij te worden. De Grieken leggen de verantwoordelijkheid voor de huidige ellende bij de politici uit die dynastieën.
Zijn er vandaag tekenen van hoop?
Tersago: Nee, ik zie dit niet goedkomen. De onderhandelingen met de Eurogroep verlopen opnieuw zeer moeizaam. Ik vrees dat we verder zullen blijven strompelen zoals de voorbije jaren, zonder resultaat. De Griekse regering onderhandelt nu met de trojka, het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Europese Centrale Bank (ECB) en de Europese Unie (EU), om een schijf van twee miljard euro van de noodlening uitbetaald te krijgen. Maar die onderhandelingen lopen vast. Het IMF, de ECB en de EU willen dat ‘de bescherming op de woning’ wordt opgeheven. Wie zijn lening niet kan afbetalen of zijn belastingen niet kan betalen, riskeert daardoor zijn huis te verliezen. De Griekse regering verzet zich daar voorlopig hevig tegen.
Als er niet snel echte verandering komt, bloedt Griekenland dood. Iedereen leeft van dag tot dag, en elke dag zijn er steeds meer mensen die gaan bedelen of voedsel zoeken in vuilnisbakken. De beste oplossing is een kwijtschelding van de schulden. Ik hoor ook veel Grieken die uit de euro willen stappen. Aan de ene kant zijn ze bang voor wat er na een Grexit zal komen. Aan de andere kant kunnen ze niet anders dan vaststellen dat er de voorbije zes jaar met de euro geen vooruitgang is geboekt. Het gaat alleen van kwaad tot erger.
