Het is crisis voor iedereen, maar wie van kunst houdt, maalt er minder om. Een dozijn-plus-één suggesties om in de winter een tentoonstelling te bezoeken in de nabije of iets wijdere omgeving, of om zich thuis te verdiepen in een kunstboek.
EDWARD HOPPER
WAT Retrospectieve in het Grand Palais in Parijs van de Amerikaanse grootmeester (1882- 1967) van het romantisch-realistische schilderen in de twintigste eeuw (tot 28 januari).
WAAROM Het licht slaat of zalft introverte personages in ietwat benauwende kamers of verlaten locaties onder een lege hemel. Dingen en gebouwen hebben een ziel. Kadrering en kleuren zijn verwant met de cinema uit het technicolortijdperk (1922-1952).
EXTRA Hopper maakte van elk schilderij een pentekening voor een boek waarin hij ook de gebruikte verf en kleuren noteerde. Zijn vrouw Jo gaf er telkens een beschrijving en de bestemming bij, kanttekeningen ook. Een keuze uit deze Ledger Books is vertaald en uitgegeven bij Ludion (39,90 euro).
S.F. ART, SCIENCE & FICTION
WAT Denis Gielen koos werk van 24 moderne en postmoderne kunstenaars, met het oog op de verkenning van de vierde dimensie en hyperspace, aliens en de machinemens, sf-mythes uit de populaire cultuur. In het MAC’s op het domein van Le Grand-Hornu (tot 17 februari).
WAAROM Originaliteit en diversiteit, zonder overdaad. Ironische tableaus van Jacques Charlier (Don’t be afraid. Join us! Through the black Hole) naast psychosomatische creaturen van Tony Oursler, de tapijten van Dominique Gonzalez-Foerster voor haar sf-bibliotheek, foto’s van Anton Corbijn onder invloed van het album The Man Machine (1978) van de Duitse elektropopband Kraftwerk.
EXTRA Aan het denken gezet door het kosmische doemscenario uit de sf-cultfilm Soylent Green (1973), creëerde Thomas Feuerstein de reeks Manna Maschine, glazen bioreactoren met een oplossing van groene algen. Na fotosynthese en menging met hars en lijnolie verkrijgt hij de verf en de kleur voor monochrome schilderijen. Recept te gebruiken na het einde van de wereld.
GUSTAVE CAILLEBOTTE
WAT Uitgebreid overzicht van het werk van de Franse impressionistische schilder (1848- 1894), in nauwe relatie met het jonge medium fotografie (Atget, Baldus, Marville). In de Schirnhalle, Frankfurt (tot 20 januari).
WAAROM Caillebottes uitgesproken fotografische blik, kadrering en lichtbehandeling onthullen een realisme dat alleen iets radicaler is dan dat van de traditio-nele impressionisten. Ook zijn borstelstreken zijn doorgaans gelijkmatiger.
EXTRA De rijke advocaat Caillebotte steunde zijn collega-impressionisten ook financieel. Op zijn buitengoed aan de Seine schilderde hij naar hartenlust tuin- en watertaferelen, en werkte zich op tot een uitstekend zeiler. Hij ontwierp meer dan twintig scheepsmodellen. Op z’n 46e werd hij geveld door een beroerte.
HET WERELDMUSEUM VAN DE KUNST
WAT Van de grottekeningen in Lascaux tot de artificiële zon van Olafur Eliasson in de turbinehal van Tate Modern: alle kunst van de wereld, verdeeld over 450 denkbeeldige museumzalen. Een boek in megaformaat bij uitgeverij Ludion (184 euro).
WAAROM Een originele aanpak en een luchtige voorstelling van zelfs de kleinste, ambachtelijke kunsten. Alleen: naarmate ze moderner werd, lijkt de kunst ook almaar Angelsaksischer te kleuren. Een lichte overdrijving, allicht omdat de originele uitgave (The Art Museum, Phaidon) Amerikaans is.
EXTRA Benieuwd naar wat een publieksvriendelijk boekproject aanvangt met de veelgesmade conceptuele kunst? Ondanks de dooddoener ‘conceptuele kunst is niet bedoeld om esthetisch te worden bekeken maar om intellectueel over na te denken’, krijgen Sol LeWitt, Joseph Kosuth, Daniel Buren en ook Marcel Broodthaers gepaste aandacht.
SALVADOR DALI
WAT Meer dan 200 schilderijen, sculpturen en tekeningen van de Spaanse surrealist (1904- 1989) in het Centre Pompidou in Parijs (tot 25 maart).
WAAROM Een indringende, zelfs psychologische benadering van Dali als stijlicoon, controversiële kunstenaar, politieke provocateur en zelfverklaarde geldwolf (‘Avida Dollars’). Onderzoek van zijn blik, evenzeer gefixeerd op realistische details in de traditie van de Vlaamse Primitieven als op hallucinatorische vertekeningen die hun oorsprong vinden in de barok.
EXTRA Dali buitte zijn latente waanzin uit in een systeem van eigen vinding, de kritische paranoia: een spontane methode van irrationeel inzicht die berust op ‘een kritische en systematische objectivering van associaties en interpretaties’.
DE TRITONCOLLECTIE
WAT 150 topstukken uit de collectie van de Triton Foundation, die de belangrijkste stromingen uit de (pre-) moderne kunst omvat. In de Kunsthal, Rotterdam (tot 20 januari).
WAAROM De privéverzamelaars Willem en Marijke Cordia, die aan de basis liggen van de Triton Foundation, waren niet blind voor vernieuwers. Piet Mondriaan, Marcel Duchamp en Yves Klein hoorden bij hun aanwinsten. Voor kunsthistoricus Sjraar Van Heugten, auteur van het pas verschenen collectieboek (Mercatorfonds, 94, 95 euro), was niet zozeer de ambitie van volledigheid als wel van individuele kwaliteit de drijfveer bij de Cordia’s. En dat is subjectief.
EXTRA Op 16 oktober werden zeven schilderijen en tekeningen uit de tentoonstelling gestolen. De werken van Pablo Picasso, Henri Matisse, Claude Monet (2x), Paul Gauguin, Jacob Meijer de Haan en Lucian Freud blijven alsnog spoorloos.
LISSITZKY – KABAKOV
WAT Het Russische kunstenaarsechtpaar Ilya en Emilia Kabakov confronteert eigen werk met dat van de historische Sovjet-avant-gardist El Lissitzky (1890-1941) onder de noemer ‘Utopia and Reality’. In het Van Abbemuseum, Eindhoven (tot 28 april).
WAAROM In hun ironische, haast melancholische evocatie van de Russische samenleving sinds het einde van het Sovjetcommunisme tot vandaag, zijn de Kabakovs haast de antipoden van hun landgenoot El Lissitzky met zijn constructivistische toekomstmodellen voor de gedroomde klasseloze maatschappij.
EXTRA Een opwindende botsing tussen kunstenaars die een belangrijke eigenschap delen: hun talent om op een integrale manier ruimte te creëren. Lissitzky’s Prounenraum (1923) is het trotse bezit van het Van Abbemuseum.
DE JONGE VAN DYCK
WAT 52 schilderijen en 40 tekeningen van de meer dan 160 werken die de jonge Antoon van Dyck (1599-1641) in Antwerpen maakte tussen zijn vijftiende en eenentwintigste levensjaar. In het Pradomuseum, Madrid (tot 3 maart).
WAAROM Goed gestoffeerd overzicht van een jeugdig genie, door de curatoren Alejandro Vergara en Friso Lammertse omschreven als ‘intellectueel rusteloos en opvallend productief’. Had zijn oeuvre zich beperkt tot alleen die vroege periode, dan nog was hij een der belangrijkste schilders van de 17e eeuw.
EXTRA De curatoren blijven zitten met een intrigerende vraag. Als assistent van Rubens maakte de jonge Van Dyck enerzijds werken die bijna te verwisselen zijn met die van zijn meester. In andere daarentegen wijkt hij er volkomen van af: hij benadert figuren naturalistisch, in tegenstelling tot de idealisering bij Rubens. Waarom?
HET ONVOLTOOIDE SCHILDERIJ
WAT Een cruciaal thema in de kunstgeschiedenis, geïntroduceerd en – aan de hand van vijftig beroemde schilderijen – geanalyseerd door conservator Nico Van Hout van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Antwerpen. Een boekuitgave van Ludion (39, 90 euro).
WAAROM Een onvoltooid schilderij is niet altijd voortijdig in de steek gelaten door de schilder, maar vaak min of meer opzettelijk onaf gelaten. Dat kan de levendigheid en waarachtigheid verhogen, het vluchtige beklemtonen en de verbeelding prikkelen.
EXTRA Wat een onvoltooid schilderij lijkt, is soms gewoon te wijten aan een overmaat aan ijver in de restauratie. De zone met een ontbrekende verflaag op de Fête galante van Jean-Antoine Watteau uit het museum van Berlijn is ooit te drastisch gereinigd. De blootliggende ondertekening geeft wel een inzicht in de gebruikte schildertechniek.
CONSTANT PERMEKE
WAT Een volwassen retrospectieve van de grote Vlaamse expressionist (1886-1952) met 130 schilderijen, tekeningen en sculpturen. In het Paleis voor Schone Kunsten (Bozar), Brussel (tot 20 januari).
WAAROM De topzware presentatie leidt niet af van de essentie: Permeke is groots met houtskool en bruine sauzen, voor monumentale naakten en karakterboeren. Weinig verrassend als kolorist, in popperige tafereeltjes met figuren en in dorpsgezichten. Verbijsterend in zijn marines en grote landschappen.
EXTRA Curator Willy Van den Bussche blijft de persoonlijke bewaker van het oeuvre van Permeke, die hij terecht een expressionisme van eigen vinding toekent. Misschien heeft zo veel eigenzinnigheid wel belet dat Permeke, net zoals Raveel, ook buiten België beroemd werd. Tot een kritische uitzuivering van het oeuvre kwam het nooit. De confrontatie in Bozar, met de metafysische marines van Thierry De Cordier en de provocerende naakten van Marlene Dumas, is vrijblijvend.
HET HUIS
WAT Sculpturen van Thomas Schütte in het nieuwe paviljoen van architecten Robbrecht en Daem voor de hortiflora van het Middelheimmuseum, Antwerpen (tot 13 januari). Bij ‘Het Huis’ hoort een boek, uitgegeven door Ludion (29,90 euro).
WAAROM Het lichte, halfopen paviljoentje lijkt een uitvouwbare loods met dubbele grilledeuren die naar het midden van de ruimte priemen in plaats van haar af te sluiten. Het beeldhouwwerk in glas en terracotta van Thomas Schütte past in het veelhoekige ‘Huis’ als een handschoen. De expressie in zijn koppen en figuurtjes gaat van boosaardig, afwerend en geheimzinnig tot teder en zacht. Zijn urnen vertonen sporen van verspild vocht. Aldus een beetje een mortuarium.
EXTRA Middelheim nam onder de op 17 oktober overleden Menno Meewis een hoge vlucht. Hij breidde het museumterrein uit, liet nieuwe paviljoenen bouwen, activeerde de oude en betrachtte met de collectieaanwinsten internationaal niveau. De jongste: een naamloos brugje van Ai Weiwei en een inktzwarte plas van Philippe van Snick, naast een prot-serige uitschuiver van Roman Signer. Ze onderlijnen Schüttes gevoel bij dit beeldenpark: ‘Iedere keer is er wel iets dat me aan het lachen brengt, omdat ze hier de mislukte dingen niet wegmoffelen, bijvoorbeeld, beelden uit het midden van de 20e eeuw: een zwangere vrouw met spillebenen of een ijsbeer van steen.’ VICTOR SERVRANCKX
WAT Solotentoonstelling over de productie uit de jaren twintig van de Belgische modernist (1897-1965). Met schilderijen, tekeningen, ontwerpen voor architectuur, meubilair, tijdschriften en behangpapier. In het Mu.Zee, Oostende (tot 6 januari).
WAAROM De wereld zou beter worden door een intelligente hantering van het machinale, de reclame en de industrie. Zo dacht Servranckx in de eerste helft van de jaren twintig. Het middel daartoe was de taal van de geometrische abstractie. In zijn schilderwerk zinnelijker en muzikaler dan in zijn toegepaste kunst. Constant uitzuiveren was de boodschap, respectvol weerspiegeld in de opbouw van de tentoonstelling in het Mu.Zee.
EXTRA De meeste geometrisch abstracte schilderijen bevatten beeldende allusies op motieven uit de realiteit waaraan ze onttrokken zijn (en die Servranckx tussen haakjes bij de hoofdtitel aangeeft). Dat roept een bijzondere spanning op, die vaak poëtisch, speels en humoristisch aandoet. De abstracte kunstenaar blijft knipogen naar het concrete.
KUNST NA DE BEELDENSTORM
WAT Antwerp art after iconoclasm/Experiments in decorum 1566-1585, pas verschenen basiswerk van Koenraad Jonckheere (UGent) over een onderbelichte periode in de kunstgeschiedenis. Een uitgave van het Mercatorfonds (94, 95 euro).
WAAROM Een generatie aanstormende schilders ziet hoe de altaarstukken van haar leermeesters stukgeslagen worden tijdens de Beeldenstorm (1566), een volksopstand met protestantse trekjes. Daarop stellen de kunstenaars de bestaande religieuze historieschilderkunst ter discussie en vinden antwoorden van een ‘verfrissende originaliteit’ (Jonckheere) die de weg vrijmaken voor de grote barokschilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden. Het verhaal wordt gebracht in zijn sociaaleconomische en politiek-religieuze context.
EXTRA Vlak na de Beeldenstorm voert de hertog van Alva een schrikbewind. Jonge Antwerpse schilders met protestantse sympathieën bieden hun diensten aan bij de katholieke Spaanse overheersers. Frans Pourbus de Oudere vindt emplooi bij Viglius ab Aytta, een vertrouweling van koning Filips II. Adriaen Thomas Key voltooit een reeks portretten van Alva en een veelluik voor Antonio del Rio, lid van de Bloedraad. Wanneer in 1581 het calvinisme weer de kop opsteekt, breekt een stille beeldenstorm uit. De vernieuwende kunstenaars geloven hun ogen niet wanneer hun religieuze werken uit de kerken worden verwijderd door hun protestantse geloofsgenoten.
DOOR JAN BRAET
