Het contrast tussen de vorige bewoner van de Wetstraat 16 en de huidige is groot. Jean-Luc Dehaene beschikte over een uitgebreid netwerk van contactpersonen uit alle hoeken van de samenleving. Guy Verhofstadt omringt zich liever met een kleine groep vertrouwelingen aan wier advies hij grote waarde hecht. Maar wie een land bestuurt, heeft in sommige situaties de steun of de raad van een bredere kring van mensen nodig. In dit dossier kunt u lezen wie die mensen zijn. De 112 noodnummers van Verhofstadt: voor als het een beetje te eenzaam wordt aan de top.
De eerste Vlaamse liberale premier sinds 1830 trad aan met een ambitieus doel voor ogen: van België een modelstaat maken. Na veertig jaar christen-democratie beloofde Guy Verhofstadt een radicale trendbreuk tot stand te zullen brengen. De gevestigde orde zou wankelen, de Belgische ziekte zou worden uitgeroeid. De premier houdt niet van half werk.
Om dat felbegeerde ambt te verove-ren, had Verhofstadt de oude Verhofstadt moeten afzweren. Exit de Verhofstadt die dweepte met de neoliberale ideeën van Margaret Thatcher en Ronald Reagan. Met hetzelfde heilig vuur beleed hij voortaan zijn geloof in de Grote Synthese van de Derde Weg, waarvan Tony Blair de gangmaker is, en waarin economische groei en sociale bescherming een harmonieus, onafscheidelijk paar vormen. ‘Behendige bekeerling leidt België’ kopte het NRC-Handelsblad bij het aantreden van Verhofstadt.
Bekeerling of niet, wat hij doet, doet hij in ieder geval fanatiek. Zijn onwrikbare geloof in de liberale, onbetuttelde mens en de noodzaak van maatschappelijke hervormingen is in de loop der jaren overeind gebleven. Maar Verhofstadt treedt nu ook in gesprek met anti-globalisten, hekelt scherp de ongelijke Noord-Zuidverhoudingen en houdt in Johannesburg vurige pleidooien voor een betere zorg om het milieu.
Meer nog dan zijn ultraliberale credo, was het zijn betweterige optreden dat hem in het verleden niet altijd in dank werd afgenomen. De reputatie van ‘da joenk’ leverde hem veel politieke vijanden op, ook in de eigen partij, waar sommigen de twaalfjarige oppositiekuur grotendeels aan de arrogantie van hun boegbeeld toeschreven.
Verhofstadt is een aanhouder. Hij bezit een grote dosis wilskracht en dadendrang, gecombineerd met een optimisme dat hem zelden in de steek laat. Bovendien – en dat is in de politiek een troef – verdwijnt hij als hij ziet dat hij ergens niet kan in uitblinken. ‘Fietsen, daar is hij goed in, dus dat doet hij met overgave. Tennis wilde niet zo lukken, dus daar is hij mee gestopt’, vertelt iemand die hem goed kent.
Verhofstadt werd voor de politiek in de wieg gelegd. Hij is superambitieus. Machtsgeil noemen de critici dat, maar wellicht levert Verhofstadt gewoon het bewijs dat hooggestemde idealen en een groot machtsstreven perfect in één persoon kunnen samengaan.
Na de ‘overwinningsnederlaag’ van de VLD in 1995 vluchtte Verhofstadt naar Toscane om er te lezen en na te denken. Heel wat vooraanstaande VLD’ers die nu beweren tot de incrowd te behoren, lieten hem toen als een baksteen vallen. Na zijn Toscaanse kuur presenteerde Verhofstadt zich als een veranderd man. De nieuwe Verhofstadt had begrepen dat luisteren in de politiek ook belangrijk is. Hij was minder drammerig en minder aanmatigend geworden.
GEÏSOLEERD
Het contrast tussen de vorige bewoner van de Wetstraat 16 en de huidige is groot. Jean-Luc Dehaene beschikte over een uitgebreid netwerk van vertrouwenspersonen in de overheidsdiensten, bij de sociale partners, in de diplomatie, bij justitie en in financiële kringen. Dehaene ging daarbij heel uitgekookt te werk. Hij plaatste zijn pionnen – de ‘Dehaene-boys’ – daar waar hij ze op een dag nodig dacht te hebben.
Verhofstadt functioneert anders, en niet alleen omdat slechts een handvol liberale partijsoldaten de oppositiejaren in bovengenoemde sectoren heeft overleefd. Aan de top van de ambtenarij werd tijdens deze regeerperiode trouwens een blauwe inhaalbeweging doorgevoerd. Daarbuiten is het netwerk van Verhofstadt echter zo goed als onbestaand. Een netwerk à la Dehaene interesseert hem ook niet. Het strookt niet met zijn opvattingen over ‘de burgerdemocratie’ en het vormt in zijn ogen een vaak overbodige sta-in-de-weg bij de besluitvorming. Verhofstadt huldigt in dezen het ‘primaat van de politiek’, wat betekent dat hij beslissingen kan forceren zonder rekening te hoeven houden met de deelbelangen van alle betrokken partijen. Dat maakt hem ook kwetsbaar, want als het misloopt, staat hij er alleen voor. Verhofstadt is in hoge mate een geïsoleerd politicus. ‘Verhofstadt is egocentrisch’, zegt een vriend. ‘Hij vertrekt altijd vanuit de eigen persoon. Maar dat is tegelijk ook zijn sterkte. Zo maakt hij energie vrij om dingen in beweging te zetten.’
Indien er toch een probleem opduikt dat hij zelf niet kan oplossen, grijpt Verhofstadt naar de telefoon. In eerste instantie zal de premier zijn gesprekspartner hoffelijk en uiterst charmant voor de goede zaak proberen te winnen. Als dát niet lukt, schroomt hij niet te brullen en te dreigen om de persoon in kwestie tot actie over te halen. Dehaene was een typisch product van de overlegdemocratie – de man van de uitgebalanceerde compromissen achter de schermen. Verhofstadt consulteert niet, hij geeft bevelen.
Op zijn kabinet omringt de premier zich met een kleine groep vertrouwelingen, aan wier advies hij grote waarde hecht. Of het nu gaat om een tegenslag of om een nieuw plan, Verhofstadt heeft behoefte daarover met zijn entourage uitvoerig te discussiëren. Volgens sommigen bestaat die entourage vooral uit jaknikkers, die de premier in zijn gelijk moeten bevestigen. Noël Slangen – de controversiële communicatieadviseur van de premier en de man achter de succesvolle marketingstrategie van paars-groen – zou dan de opperjaknikker zijn. Maar het omgekeerde – de premier die jaknikt naar zijn adviseurs – lijkt veel vaker voor te komen. Het was ook Slangen die Verhofstadt deed inzien dat al dat ‘gepolariseer’ geen goed recept was voor politiek succes in mainstream België. Naast Slangen is ook de slimme Luc Coene een sleutelfiguur op het kabinet.
Met Vlaams minister-president Patrick Dewael heeft Verhofstadt een liberaal bloedbroederschap dat dateert uit beider studentenjaren. Het pact tussen die twee is door de regeringsdeelname nauwelijks onder druk komen te staan. Pech voor Karel De Gucht dus.
SCHELDKANONNADES
Verhofstadt kan geweldig in paniek slaan bij onverwachte gebeurtenissen. Die onzekerheid steekt scherp af tegen het triomfalisme dat hij in het openbaar ten toon pleegt te spreiden, vaak nog vóór de buit echt behaald is. De nieuwe luchtvaartmaatschappij DAT was daar een goed voorbeeld van. Die werd al aangekondigd toen de investeerders nog moesten worden gevonden. Verhofstadt lanceert soms plannen zonder te weten of hij ze ook kan uitvoeren. Te hoog inzetten is bij hem deels een strategie om zoveel mogelijk binnen te kunnen halen, deels gewoon een karaktertrek die voortkomt uit zijn ongeduld. Verhofstadt heeft grote moeite met de traagheid van de besluitvorming, vermoedt ook overal tegenkrachten, met name bij de ambtenarij.
In de omgang is Verhofstadt een joviaal politicus, wars van het protocollaire dat de functie van eerste minister vaak meebrengt. Verhofstadt kan mensen ook erg goed voor zich innemen. Samenwerken is nog steeds zijn sterkste kant niet. Hij spurt in volle vaart vooruit, zonder om te kijken of de rest nog volgt. Dehaene hield zijn ministers strak in het gareel. Verhofstadt laat ze vrij – de open-debatcultuur – waardoor ze ook vaker op hun bek gaan.
Wie dacht dat Verhofstadt als premier beter met kritiek zou leren omgaan, komt bedrogen uit. Hij kan zich nog steeds mateloos opwinden als er hem onwelgevallige stukken verschijnen. Meer dan één journalist onderging al eens de scheldkanonnade van een in zijn wiek geschoten premier. Verhofstadt zou ook niet aarzelen bevriende instanties onder druk te zetten om bepaalde columnisten het zwijgen op te leggen. De rotsvaste overtuiging dat hij een belangrijke maatschappelijke opdracht te vervullen heeft, kan die overgevoeligheid gedeeltelijk verklaren. Kritiek wordt als een storende vertraging, ja zelfs als de sabotage van die opdracht ervaren.
Na twaalf jaar te hebben gevochten om de macht te verwerven, moet Verhofstadt die macht nu zien te behouden. Wat bedreigt Verhofstadt het meest? Zelf ziet hij de hooggespannen verwachtingen die aan zijn regering worden gesteld – verwachtingen die hij mede gecreëerd heeft – als zijn grootste bedreiging. Anderen denken dat de grootste vijand van Verhofstadt in feite Verhofstadt zélf is. Hij belooft te veel aan te veel mensen, beloftes die hij niet altijd kan nakomen, en hij heeft soms een nogal utilitaire kijk op menselijke relaties. Op den duur zal men hem niet meer vertrouwen, zo wordt gewaarschuwd.
Han renard
