Wat bedoelt Bob Dylan? Zijn nieuwste nummer Murder Most Foul ontrafeld

Murder Most Foul, een song over de moord op J.F. Kennedy in Dallas in 1963, is Bob Dylans eerste eigen lied dat wordt uitgebracht sinds hij in 2016 de Nobelprijs voor Literatuur won. Waarom net nu?

Toen generatiegenoot Eric Andersen in 2003 met Beat Avenue een lied van maar liefst 26 minuten over de moord op president Kennedy uitbracht, gebeurde er helemaal niks. Maar toen Bob Dylan op 27 maart Murder Most Foul deelde, leverde dat grote nieuwskoppen op en al snel ook pagina’s lange analyses. Het bijna 17 minuten durende lied bood een meer dan welgekomen afwisseling voor door corona afgematte nieuwsconsumenten, maar zoals wel vaker bij Dylan riep het meer vragen dan antwoorden op. Wat bezielde de zanger om deze eerder opgenomen en muzikaal erg rudimentaire rijmelarij net nu de wereld in te sturen? De tweet waarmee Dylan het lied lanceerde, sprak over ‘dankbaarheid’ jegens alle ‘fans en volgelingen’ voor hun jarenlange ‘steun en loyaliteit’. Aardig, maar vooral ook merkwaardig: was dit niet dezelfde artiest die zijn publiek veelal begroet noch bedankt?

Als hij die fans dan toch ooit wilde bedanken, had hij wel moeilijk een beter moment kunnen kiezen. Nu de wereld, zo bezweren regeringsleiders en wetenschappers ons, de grootste uitdaging sinds de Tweede Wereldoorlog het hoofd probeert te bieden, is elke steun meer dan welkom. De tweede helft van Murder Most Foul, waarin Dylan zeven minuten lang een reeks liedjes, theaterstukken en filmklassiekers oproept (‘ Play Nat King Cole, play “Nature Boy”/Play “Down in the Boondocks” for Terry Malloy/Play “It Happened One Night” and “One Night of Sin”/There’s 12 million souls that are listening in’), klinkt als een litanie, maar in 2020 onvermijdelijk ook als een Spotify- of Netflixplaylist waarmee we de tijd en de donkerste gedachten proberen te verdrijven.

En wat voor een lijst is dit. Wie Bob Dylan in huis haalt als afstandsleraar zal op het eind van deze quarantaine een bredere culturele vorming hebben dan algoritmes ons ooit kunnen bezorgen. Shakespeare duikt geregeld op (‘ Murder most foul’ is overigens een citaat uit Hamlet), maar ook liedjes van Cole Porter, Etta James en Randy Newman, een honderd jaar oude gospel, jazzhelden als Art Pepper, Thelonious Monk en Charlie Parker, en met Buster Keaton en Harold Lloyd ook grootheden uit de cinema van de jaren twintig.

Vermeende moordenaar

Toch zit de kern van het nummer in de eerste helft, waarin Dylan met een opmerkelijk oog voor detail die gedenkwaardige dagen uit november 1963 evoceert toen de Amerikaanse president werd vermoord en – terwijl iedereen voor de buis gekluisterd zat – ook diens vermeende moordenaar Lee Harvey Oswald. Het is niet de eerste keer dat de zanger zich daarover uitlaat. Berucht werd de toespraak die hij nauwelijks drie weken na de moorden hield als dankwoord toen hij een burgerrechtenprijs kreeg. Niet dat hij zelf ooit een wapen zou gebruiken of het eens was met Oswald, ‘maar ik moet wel eerlijk bekennen dat ik wel iets van mezelf herkende in hem’. De consternatie was nadien zo groot dat Dylan de behoeders van het vrije woord die hem de prijs hadden uitgereikt een excuusbrief moest schrijven. ‘Ik doelde niet op zijn daad / als het zijn daad was,’ aldus Dylan, ‘maar op het geweld dat overal was en dus ook in mij.’

Wellicht deed de zanger zich toen stoerder voor dan hij was, want in de weken na de moord schreef hij een reeks gedichten waarin hij zich diep geschokt toonde door wat er die dag in Dallas was gebeurd. Na het bekijken van foto’s die eind november 1963 in Life verschenen, waarop te zien is hoe Jacqueline Kennedy in paniek op de kofferbak van de limousine kruipt, erkent Dylan dat ook hij niet kon ontsnappen aan de sensatiezucht die met het drama gepaard ging.

En dat, zou blijken, was nog maar het begin van de mythevorming. De moord op Kennedy zou niet alleen in een lange stroom liedjes, gedichten en films worden herdacht, maar al snel zou ze de bron vormen van eindeloos herkauwde en steeds dieper in de ziel van Amerika woekerende samenzweringstheorieën.

Aan die woekering draagt Murder Most Foul onvermijdelijk bij. Was er nog een andere schutter op een nabijgelegen grasveldje? Was het de maffia (‘ You got unpaid debts, we’ve come to collect’) die JFK vermoordde omdat hij zijn broer, minister van Justitie Robert Kennedy, achter hen aan had gestuurd, hoewel ze – zo wil de mare – voor hem de verkiezingen van 1960 had gemanipuleerd? En werden de beide broers Kennedy door dezelfde clan vermoord ( ‘Brothers? What brothers? What’s this about hell? / Tell them, “We’re waiting. Keep coming.” We’ll get them as well’)?

Het lied hangt aan elkaar van verwijzingen naar historische feiten en de roddels eromheen, maar toch is het niet de geschiedenis, laat staan de historische waarheid waar het Dylan om te doen lijkt. Die waarheid hebben de moordenaars onherroepelijk meegenomen in hun graf ( ‘What is the truth, and where did it go? / Ask Oswald and Ruby; they oughta know’). Door Kennedy behalve ‘President’ ook ‘King’ te noemen trekt Dylan het verhaal resoluut in het domein van de mythe. Murder Most Foul is in essentie dan ook een murder ballad, een moordlied, waarin feit en fictie via orale overlevering in een nooit meer te ontwarren knoop worden gelegd. Zo’n ballade – net als bij Dylan veelal in eenvoudig rijm gesteld – blijft in een cultuur rondzingen omdat ze iets gruwelijks en essentieels blootlegt over de samenleving. Ook dat is bij Murder Most Foul niet anders. Dylan grossiert in verwijzingen naar populaire cultuur, maar op de bepalende momenten drenkt hij het verhaal in Bijbelse termen, heeft hij het over een ‘mensenoffer’ en verwijst hij naar de Dag des Oordeels. In die strofe staan ook de sleutelzinnen: ‘I said the soul of a nation been torn away / And it’s beginning to go into a slow decay.’

Origineel is het idee dat de Verenigde Staten sinds de moord op Kennedy in verval zijn allerminst. Het behoort in zekere zin tot het vaste repertoire van de naoorlogse geschiedschrijving. Het land zou later in de jaren zestig de moorden op Malcolm X, Martin Luther King en Robert Kennedy moeten verduren, het zou steeds dieper wegzinken in het moeras van Vietnam en het bedrog van Nixon. Op een nog veel fundamenteler niveau echter zouden na de dood van hun president de inwoners het geloof in de eigen instituties verliezen omdat de raadsels rond de moord nooit zijn opgelost. Paranoia en zelftwijfel maken sindsdien de dienst uit en het geloof in de waarheid zou steeds verder eroderen.

Wees alert

Dat maakt het moment waarop Dylan zijn lied de wereld instuurde extra intrigerend. Murder Most Foul biedt dan niet alleen afwisseling, ontspanning zelfs, te midden de grootste gezondheidscrisis sinds mensenheugenis. Het kan ook begrepen worden als een meditatie op het lot van Amerika in een uur dat nog veel donkerder blijkt dan dat in 1963. Niet alleen steeg eind maart de coronacurve op schrikbarende wijze, pas helemaal onverdraaglijk was dat het land bovendien te kampen had met een president die zijn burgers op de meest ontstellende wijze in de steek liet. Op de dag waarop Dylan het lied vrijgaf, probeerden advocaten van Trump een advertentie van politieke tegenstanders te verbieden waarin getoond werd hoezeer hij maandenlang de crisis had geminimaliseerd en de dringende aanbevelingen van wetenschappers had genegeerd.

De slotwoorden van de korte boodschap waarmee Dylan zijn moordlied lanceerde, verwezen heel duidelijk naar de coronacrisis: ‘ Stay safe, stay observant and may God be with you.’ ‘ Stay observant’ kan daarbij begrepen worden als een aansporing het geloof te blijven belijden, maar meer nog lijkt het een oproep uitermate alert te zijn en de gezondheidsmaatregelen te respecteren. Wat zich aandiende als een gewiekste poging de coronanieuwscyclus even te onderbreken, blijkt er bij nader toezien extra aan bij te dragen.