‘Terug naar de Oost’ is het reisverslag van de Bunschoter chirurgijn Gijsbert Heeck die in 1654 een reis maakte naar Java, Siam, Ceylon en de zuidoostkust van India. Hij schreef het op basis van dagboekaantekeningen en herinneringen aan twee eerdere reizen naar ‘de Oost’.
Het boek bestaat uit twee delen, een inleiding en een transcriptie van het originele 17de-eeuwse dagboek. De uitgebreide inleiding draagt zeker bij tot een beter begrip van de eigenlijke tekst. Het lezen daarvan wordt bovendien vergemakkelijkt door de uitgebreide annotering door de bewerkers.
De medische verzorging op de handelsvaart naar Oost- en West-Indië was tot ongeveer halverwege de 17de eeuw vrijwel uitsluitend in handen van chirurgijns. Waar het werkterrein van chirurgijns en medicinae doctores te lande strikt gescheiden was, werd de chirurgijn op zee geacht een ‘allround’ medisch professional te zijn, met kennis van zaken die thuis niet of nauwelijks voorkwamen, zoals scheurbuik en tropische infecties.
De stijl van dit uitgebreide reisverslag en het handschrift verraadt een zekere eruditie bij Gijsbert Heeck, hetgeen misschien wel ongewoon was onder beroepsgenoten van zijn tijd. Maar er bestond in de 17de eeuw ook bij de middenklasse grote belangstelling voor verhalen over verre bestemmingen, vreemde volkeren en exotische culturen en zal Heeck dit verslag hebben gemaakt met het oog op een publicatie. Hoewel aangemonsterd als scheepschirurgijn, vertelt hij dan ook weinig over zijn medische en chirurgische verrichtingen. Ook andere chirurgijnsverslagen uit de 17de eeuw (Wouter Schouten, Nicolaus de Graaff) ontberen de chirurgische verslaglegging.
Heeck vermeldt over de zeereis naar en in Oost-Indië veel details over wind, koers, positie en ontmoetingen met andere schepen, waaruit blijkt dat hij in kringen van stuurman en officieren verbleef en zeker niet ‘voor de mast’ bij het gewone bootvolk. Heeck heeft oog voor detail. Tijdens zijn tocht over de Chao Phraya-rivier van Bangkok naar de hoofdstad Ayutthaya bijvoorbeeld, beschrijft hij de drijvende markten en de boeddhistische tempels op de oevers zo beeldend dat dit in een moderne reisgids niet zou misstaan. Hij bezoekt in deze antieke hoofdstad de VOC-vestiging (nu Baan Hollanda-informatiecentrum) en beschrijft deze in detail. Ook elders vertelt Heeck over ’toeristische’ excursies.
Deze derde reis maakt Heeck nadat ook zijn tweede vrouw overleden is en hij neemt dan zijn negen jaar oude zoon Joost mee. In het dagboek echter wordt Joost slechts een enkele keer terloops genoemd. Het is jammer dat in de inleiding niet wordt vermeld dat deze Joost Heeck later zijn vader als chirurgijn in Bunschoten zou opvolgen en dat ook díens zoon Gijsberth chirurgijn aldaar werd (zie O. Dekker, Een Bunschoter VOC-chirurgijn).
Zowel voor de in details geinteresseerde historicus, als voor de meer algemeen geïnteresseerde leek is deze publicatie een lezenswaardig verslag van één van de vele zeereizen naar en in ‘de Oost’ en geeft het ook een beeld van het uitgebreide Nederlandse handelsnetwerk van de VOC in Azië.
De merkwaardige prijs van ? 51,41 is een gevolg van afspraken tussen de Linschoten Vereeniging en de uitgever.
‘Terug naar de Oost’
De reis van VOC-chirurgijn Gijsberth Heeck, 1654-1656.
Deel 115 in de serie Werken van de Linschoten Vereeniging. Walburg Pers, Zutphen 2017.
448 blz., ? 51,41 ISBN 978 94 624 9154 0
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
