Schetsen en legenden Couperus in Japan

Het is een monumentale uitgave met veel Japanse prenten, het boek dat onlangs verscheen naar aanleiding van het laatste werk van Louis Couperus: Het snoer der ontferming, dat in 1924 postuum werd uitgegeven.

Couperus (1863-1923) reisde in 1921 samen met zijn vrouw een jaar als ‘speciaal correspondent’ voor het weekblad de Haagsche Post door Nederlands-Indië en Japan. Zijn reisbrieven werden na plaatsing in de HP ook in twee bundels uitgegeven: Oostwaarts en Nippon. Na terugkomst in Nederland schreef Couperus in de winter van 1922/23 bovendien 25 schetsen en vijf legenden onder de titel Het snoer der ontferming en Japansche legenden (1924).

Japan was een grote teleurstelling, mede omdat Couperus een groot deel van de doorgebrachte tijd ziek was (hij verbleef zeven weken in een hospitaal in Kobe) en omdat het veelal slecht weer was. Maar ook vanwege de onontcijferbare lettertekens, prostituees die er slecht werden behandeld, de imitatiezucht van alles wat uit het westen kwam en omdat hij geen contact kon leggen met de inheemse bevolking: ‘Doordringen tot hun ziel is niet mogelijk’. Bovendien was de theeceremonie niet aan hem besteed: ‘Mijn kopje thee smaakte afschuwelijk; het was borrelende groene schuim.’

Het nu uitgebrachte boek opent met een inleiding over de reis door Nederlands-Indië en Japan. Voorafgaand bestudeerde Couperus boeken over die landen in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. In Indië was hij al twee keer eerder geweest. Geplande bezoeken aan Chinese havens werden afgezegd vanwege een burgeroorlog in China.

Schoonheid, noodlot en ontferming

Naast de opgenomen schetsen en legenden heeft Couperuskenner H.T.M. van Vliet in dit boek minutieus de bronnen gereconstrueerd, die Couperus heeft gebruikt. De schetsen en legenden zijn lyrisch, poëtisch geschreven en staan bol van Japanse symboliek en er door Couperus aan toegevoegd symbolisme. Ze gaan over vuurvliegjes, samoerai, geisha’s, courtisanes, lotusbloemen, demonen, een wijsgeer en een koelie, pelgrims, feeën en dwergen, met als centrale thema’s: schoonheid, noodlot en ontferming. Couperus liet zich inspireren door eigen ervaringen, foto’s, teksten uit (Engelsen Franstalige) reisgidsen, Japanse mythen, legenden, en prenten van beroemde Japanse kunstenaars als Hiroshige en Hokusai. De schets De regenstralen is bijvoorbeeld gebaseerd op drie verschillende prenten, die hij in zijn schrijven laat samenvloeien tot één geheel. Veelal verkortte hij bestaande anekdotes door bijzaken weg te laten, maakte ze dramatischer, omkaderde ze met een raamvertelling en voorzag ze van prachtige beschrijvingen, zoals in De zijdewormen: ‘… de lucht is als vuur maar ginds rijst immer Fujiyama, de heilige berg, met kap van sneeuwhermelijn in het tintelende azuur en de pelgrims, duizenden, bestijgen vroom de bergen, waar zij heiligdommen bezoeken.’

Onder het gitlussige kapsel met twaalf pinnen doorstoken

Een van de mooiste bijdragen is de legende Compachi en Komurasaki, Japanse legende van harstocht. Daarin voorkomt een vluchtende samoerai dat de mooie dochter van een rijke koopman in een herberg ontvoerd wordt. Zij wordt verliefd op hem, maar hij negeert haar verder. Als hij haar later als veelgevraagde prostituee terugziet, wordt hij eveneens verliefd en bezoekt haar als klant: ‘Maar binnen op de trap, was Komurasaki omgekeerd. Zij keek over haar schouder of Compachi volgde, terwijl de dwergen, de kamouro’s, de luitspeelsters zich eveneens keerden. Hoe schoon was zij, toen zij omkeek, met het lange, edelfijne kopje, als van email, blank met zwart en kersenrood – oogen en mond – onder het gitlussige kapsel met twaalf pinnen doorstoken. Hoe sierlijk hare kimono – met tijgerleliën overschilderd – haar verborg in die weelderige plooien.’ Uit wraak voor zijn eerdere veronachtzaming, moet hij nu veel geld voor haar betalen, waartoe hij oude geisha’s berooft en vermoordt. Maar hij wordt betrapt, onthoofd, en als Komurasaki onder luid gekerm toesnelt, pakt ze zijn beide zwaarden en ‘richtte de breede punten op haar teederen schoot en stak met een hartstochtelijke kracht toe…..’.

Het snoer der ontferming

Bezorgd door

H.T.M. van Vliet.

Van Oorschot, Amsterdam

414 blz., ? 44,99

ISBN 978 90 282 8226 1