Sasha Pechersky

Selma Leydesdorff

De Russische soldaat die de opstand van Sobibor leidde

Prometheus, Amsterdam 2018

348 blz., ? 25 ISBN 978 90 446 3762 5

Verdrongen, vergeten

Hoeveel ellende, lichamelijk en psychisch, kan een mens in zijn leven verdragen? Die vraag stelt zich op bijna elke bladzijde van dit boek. Sasha Pechersky (1909-1990) overleefde als Russisch officier de gruwel van verschillende krijgsgevangenkampen rond Minsk, leidde als jood de opstand in Sobibor (oktober 1943) en wist zich te ‘rehabiliteren’ als partizaan en soldaat in een strafkamp van het Rode Leger. Precies die veellagige, tegenstrijdige identiteiten hebben van hem een verbitterde, eenzame man gemaakt. In vrijheid kunnen spreken, een belangrijk onderdeel in het verwerkingsproces van trauma’s, en erkenning krijgen voor zijn rol in de opstand zijn hem nooit gegund. Onder Stalin leefde hij als voormalig krijgsgevangene als tweederangsburger in Rostov aan de Don en kon hij de wereld niet vertellen wat de joden, onder wie 34.000 uit Nederland, in de hel van Sobibor te wachten stond. Hij paste zijn herinneringen aan de officiële communistische retoriek van de Grote Vaderlandse Oorlog waarin van joods verzet geen sprake was aan. Deze studie is het ultieme, postume eerbetoon. Selma Leydesdorff, internationaal gerespecteerd als specialiste in mondelinge geschiedschrijving, heeft Pechersky’s kennissen uit de oorlog en familieleden geïnterviewd en alle mondelinge en geschreven bronnen herlezen en geherinterpreteerd. Deze micro-studie overstijgt de officiële herinneringsculturen door de zin voor nuance en de kritische ingesteldheid. Het resultaat is een diepmenselijke reconstructie van een tragisch leven, actueler dan ooit tegen de achtergrond van het opkomende nationalisme en de latente jodenhaat in de voormalige ‘Bloedlanden’.