Onse huysen verciert

Werd Nederland tijdens de Tachtigjarige Oorlog geboren, het was de Synode van Dordrecht (1618-1619) die onze taal en (protestantse) cultuur heeft gevormd. De stad herdenkt deze destijds internationale gebeurtenis met drie tentoonstellingen en tal van activiteiten.

Tijdens het Twaalfjarig Bestand laaide er een felle theologische discussie op tussen de remonstrantse Arminianen en de contraremonstrantse Gomaristen. Op politiek niveau werden deze zogeheten rekkelijken en de preciezen vertegenwoordigd door de gematigde raadspensionaris Johan van Oldenbarneveld enerzijds en de geharde militair Maurits van Oranje anderzijds. Plaats: de Kloveniersdoelen. Uitslag: winst contraremonstranten. Gevolgen: het calvinisme werd de dominante kerkstroming, de remonstranten konden vertrekken en van Oldenbarneveld werd geëxecuteerd.

Tegenwoordig leeft het idee dat het calvinisme synoniem is met zuinigheid en vlijt, maar dat is vooral een 19de eeuwse, Kuyperiaanse uitvinding. De fraaie tentoonstelling Werk, bid en bewonder in het Dordrechts Museum laat zien dat de nieuwe calvinistische elite zich in de begindagen maar wat graag liet portretteren door beroemde vakschilders als Rembrandt van Rijn, Ferdinand Bol of Joachim Wtewael. De zwarte kleding, dikwijls aangezien voor een teken van soberheid, was in de eerste plaats een uiting van trots en weelde, omdat zwart de duurste stof was.

Het burgerlijk gezag investeerde ook ruimhartig in wetenschap, muziek en literatuur. Toenmalig bestsellerauteur Jacob Cats (1577-1660), tegenwoordig bijna vergeten, is dan ook prominent aanwezig. Waarschuwde hij in het leerdicht Houwelick voor ‘geyle beelden’, in de calvinistische interieurs was functioneel naakt een veel voorkomend thema. Het geeft aan hoe binnen de nieuwe orde de standpunten nogal uiteen konden lopen. Je zou zeggen: toen al.

Overigens is het theologische deel van de expositie net zo interessant. De portrettengalerij rond het beroemde schilderij De Synode van Dordrecht (1621) van Pouwels Weyts de Jonge geeft in zijn overdaad een mooie impressie van de hectische onderhandelingen – een keycord ontbreekt er nog maar aan.

Voor nog meer context loont een bezoek aan het Dordts Patriciërshuis, waar de expositie Kerkelijke en politieke strijd in prenten veel zegt over de gevarendriehoek remonstranten, contraremonstranten en katholieken.

De Synode was ook het startsein voor de vertaling en uitgave van de beroemde Statenbijbel. De bescheiden tentoonstelling Te kust en te keur – 400 jaar Statenbijbels in het Hof van Holland vertelt het verhaal van het drukkersgeslacht Keur, dat generaties lang vakwerk afleverde – foutloos gezet en opgesierd met indrukwekkende illustraties. Al vanaf 1637 werden de Bijbels op maat gemaakt, alsof het een exclusief maatpak betrof.