Napoleon

De man achter de mythe

Balans, Amsterdam 2018

878 blz., ? 42,50 ISBN 978 94 600 3872 3

Zoals bij alle krijgsheren die uiteindelijk ten onder gingen, wordt ook Napoleons imago bepaald door de blik vanachter de eigen staatsvlag. In Frankrijk wordt hij vereerd als een geniaal veldheer en bestuurlijk vernieuwer, elders wordt het beeld gekleurd door sterke morele afkeuring. Daar wil graaf Zamoyski boven staan. Deze auteur kan dat wat makkelijker: geboren in New York, studeerde in Frankrijk en Engeland, woont deels op het voorvaderlijke kasteel in Polen. Na zijn dikke boeken over Napoleons Russische veldtocht en het Congres van Wenen zijn deze ruim 800 pagina’s opnieuw een hele kluif. Menige Angelsaksische historicus kan tegenwoordig lastig zijn toetsenbord loslaten. In dit geval had de lezer baat gehad bij rigoureus schrappen in de gedetailleerde militaire manoeuvres van de kleine Corsicaan. Zamoyski’s motief om zich opnieuw op Napoleon te storten was om een ‘onnationalistische’ schets te maken. Dat is inderdaad een nobel streven en uitstekend gelukt, en de man schrijft aanstekelijk. De uitweidingen over het lot van ‘zijn eigen’ Polen zijn hem vergeven.

Zamoyski’s Napoleon is een briljante parvenu, die zichzelf doorlopend meende te moeten bewijzen en die een schrijnend gebrek aan empathie tentoonspreidde. Zijn durf, intellect en militaire brille pasten naadloos in de grote behoefte aan orde en rust in de chaos die Frankrijk eind 18de eeuw in zijn greep had. Maar als een op hol geslagen paard wist hij niet te stoppen, benauwd als hij was daarmee zijn gezag als onoverwinnelijke held te verliezen. Hij was klein, vadsig, sprak beroerd Frans, seksueel onhandig en in het algemeen een vat vol onzekerheden wat hij met overmoedige acties succesvol onderdrukte. Je zou bijna zeggen: Zamoyski maakt Napoleon menselijk.