Iwein Segers maakt kortfilm over opgraving Cyriel Verschaeve: ‘De werkelijkheid was nog veel gekker’

45 jaar nadat de extreemrechtse VMO het lijk van collaborateur Cyriel Verschaeve opgroef, verschijnt een kortfilm over die absurde passage uit de Vlaamse geschiedenis. ‘Ik denk niet dat mensen boos kunnen zijn op deze film.’

‘Cyrieleke, we komen eraan, hè jongen! Komt gij maar mee naar Vlaanderen, dan drinken we er ene!’ Het zijn de woorden van Rob Geldof, een van de personages uit de pas verschenen kortfilm Operatie Kazuifel – de film. Kenners weten bij het horen van de woorden ‘operatie’ en ‘Cyriel’ waar Iwein Segers en Niels Snoek de mosterd haalden voor hun fictiefilm: ‘Operatie Brevier’ van de extreemrechtse Vlaamse Militanten Orde (VMO), een van de meest opmerkelijke anekdotes uit de geschiedenis van de Vlaamse Beweging.

We schrijven 8 mei 1973. Acht man, onder aanvoering van VMO-leider Bert Eriksson, vertrekken om zes uur naar Solbad Hall in Oostenrijk. Daar ligt de Vlaams-nationalistische priester Cyriel Verschaeve begraven, en daar zal het ‘speciaal daartoe getrainde commando’ hem ontgraven om hem thuis, in ‘Heilige Vlaamse grond’, bij te zetten.

Verschaeves stoffelijke overschot raakt wel degelijk in Vlaanderen, wordt de speelbal in een kat-en-muisspel met de toenmalige BOB en rijkswacht, en kan uiteindelijk begraven worden in Alveringem. Weliswaar overgoten met zes ton beton, om een herhaling van de ontgraving te voorkomen. Eriksson zal het er niet bij laten. In 1978 (Operatie Delta) en 1997 (Operatie Wolfsangem) organiseert hij vergelijkbare acties voor de stoffelijke overschotten van VNV-leider Staf De Clercq en Anton Mussert, voorman van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland.

Het relaas van Verschaeves opgraving wordt in 1992 te boek gesteld door Bert Eriksson en commandolid Xavier Buisseret – voormalig Kamerlid voor het Vlaams Blok – in het dunne maar bijzonder barokke en bijwijlen dolkomische Operatie Brevier. ‘Dat boekje bevat materiaal genoeg om er een langspeelfilm of zelfs een televisieserie van te maken’, zegt regisseur Iwein Segers, die ook zelf acteert in de kortfilm – en dat doet met flinke geuten comedy of embarrassment.

Waarom een film over deze particuliere voetnoot in de vaderlandse geschiedenis?

Iwein Segers: In die anekdote komen absurdisme, extremisme en romantiek samen. De operatie was gewoon te gek voor woorden. Het idee om een beruchte collaborateur als Verschaeve op te graven in Oostenrijk is op zich al knettergek, en de uitvoering was dat nog meer. En zo past ze perfect in onze Vlaamse en Belgische traditie van het surrealisme.

Wilt u met deze kortfilm ook een politiek statement maken, nu radicale politici en bewegingen weer opgang maken?

Segers: Ik heb tijdens het schrijven en filmen weleens gedacht dat het een zegen zou zijn mochten fanatici, van VMO’ers toen tot die van de IS nu, de absurditeit ervan inzien. Stel je voor dat zo’n IS’er plots opstaat, in de lach schiet en zegt: ‘Wacht eens, wat wij hier aan het doen zijn, dat is toch belachelijk?’ Dat zou veel oplossen, nee? Misschien is dat onze redding geweest in West-Europa, dat we op een gegeven moment zijn beginnen te lachen met onze godsdienst. Maar goed, ik beschouw dit niet als een politieke film, het is eerder een artistiek statement. We tonen niet alleen de absurditeit van extremisme, maar ook kameraadschap, vertwijfeling, en de romantiek die de zeer radicale vleugel binnen de Vlaamse Beweging kenmerkt.

Waarom wordt zo zelden Vlaamse fictie gemaakt over het Vlaams-nationalisme en haar extreme kanten, die – willen of niet – deel uitmaken van onze geschiedenis?

Segers: Omdat de realiteit de fictie soms overtreft? Wij dachten met iets vernieuwends te komen, en toen kwam de Pano-reportage over Schild & Vrienden. (lacht) Nu, zowel bij televisiemakers als binnen de Vlaamse Beweging zélf er is weinig animo voor fictie hierover. Televisiemakers denken dat zoiets te lokaal is en te weinig internationaal potentieel heeft – het succes van de Scandinavische televisie ontkracht dat natuurlijk. Daarnaast heeft de cultuurwereld weinig tot geen voeling met dit thema, onder meer omdat het Vlaams-nationalisme lang is gekaapt door extreemrechts. Terwijl ik het net makkelijker vind om iets te maken over de VMO dan over de extreemlinkse CCC. Daar heb ik dan weer minder voeling mee. Zenders zijn ook te bang om controversieel te zijn, terwijl je als televisiemaker geen tijd moet verliezen aan de vraag of iets mensen tegen de borst zal stuiten.

Waarom denkt u dat er binnen de Vlaamse Beweging weinig vraag is naar fictie over het Vlaams-nationalisme?

Segers: Daar heerst dan weer wantrouwen over het cultuurwereldje, zeker binnen de radicale vleugel. Iets zoals het Echt Antwaarps Theater vinden ze nog Vlaamse cultuur, maar absurditeiten zoals onze film veel minder. Dat is te links, denken ze daar.

Dat Jelle De Beule, bekend van prettig gestoorde televisie als Neveneffecten en De ideale wereld, in de film zit verbaast niet. Dat Thuis-acteur Jeroen Lenaerts het hoofdpersonage Erik Petterson vertolkt, is verrassender.

Segers: Met een lichte overdrijving kun je dit vergelijken met Quentin Tarantino’s ‘John Travolta-truc’. Mainstreamacteurs in geflipte films droppen: dat werkt. Zeker als de acteur zo goed is als Jeroen. En heb je zijn kop al eens gezien? Zo barok! Perfect om een gefictionaliseerde versie van Bert Eriksson te spelen.

Omdat er van Eriksson weinig beeldmateriaal bestaat, heeft Jeroen zich gebaseerd op Karel Dillen, de oprichter van het Vlaams Blok, en Dries Van Langenhove van Schild & Vrienden. Het was aanpassen voor Jeroen. Bij Thuis gaat het er ernstig toe, bij ons was meer plaats voor zotternij.

Wie Eriksson niet kent of Operatie Brevier niet heeft gelezen, zal denken dat jullie overdrijven. Petterson doet niet anders dan zijn manschappen uitkafferen, en de operatie lijkt bijwijlen een sketch van Laurel and Hardy.

Segers: Het tegendeel is waar. Al op de eerste pagina van Operatie Brevier noemt Eriksson een van zijn vrienden ‘een mesthoop’. Dat boek zit vol slapstick. Zo klimmen ze over de muur van het kerkhof waar Verschaeve begraven ligt, waarna ze ontdekken dat het hek gewoon openstaat. Zulke dingen hebben we weggelaten omdat de film anders té clownesk zou zijn geworden.

Petersson lijkt in de film vaak te beseffen dat zijn operatie iets ridicuuls heeft. Was de echte Eriksson wel zo’n twijfelaar? ‘Natuurlijk zijn wij nazi’s en racisten, iets op tegen?’ zei hij een paar jaar voor zijn dood nog.

Segers: Dit is een fictiefilm. Maar Eriksson schipperde wel degelijk tussen romantiek, leiderschap, twijfel en melancholie. Van familieleden weet ik dat hij aan het eind van zijn leven begon in te zien dat wat hij bij de VMO had gedaan geen steek hield. (denkt na) Misschien is dat wel de boodschap van die film: de zinloosheid van extremisme.

Welke reacties verwacht u vanuit radicaal Vlaamsgezinde kringen?

Segers: Dat weet ik niet. Ik denk niet dat mensen boos kunnen zijn op ons of op deze film. Je kunt dit toch gewoon zien als een onderhoudende film over een anekdote uit het Vlaams-nationalisme? Wat je ons alvast niet kunt verwijten, is dat we Eriksson en kompanen belachelijk maken. Lees maar wat hij zelf over Operatie Brevier schreef. Je ziet meteen dat de realiteit nog veel gekker was dan onze fictie.