In beeld: foute foto’s van ‘ons Congo’

Een groepsfoto van een Belgische plantagehouder met zijn ‘werkvolk’: mannen, vrouwen en kinderen. De plantagehouder heeft zich geplaatst tussen twee jonge meisjes. Dat is geen detail. Zijn linkerhand laat hij rusten op de schouders van het meisje met de grootste borsten. Dat is nog minder een detail. Het beeld zegt alles. Dat handje is er zo over. Het is een kolossale #MeToo avant la lettre.

L’Illustration Congolaise was een maandblad dat het koloniale verhaal promootte in België en zich tegelijkertijd richtte tot de Belgen in de kolonie. Het ideale koloniale gezin in beeld. Met het onderschrift ‘Trois jeunes Congolais’ doelt de fotograaf op de drie blanke kinderen. De twee boys – de enige echte Congolezen op de foto – worden niet vermeld. Zij zijn slechts decor.

Vermoedelijk roept de papa naar zijn kind, waardoor het kind kijkt naar zijn papa-fotograaf. De zwarte zwangere oppas voelt aan dat haar baas vooral oog heeft voor zijn zoontje. Zij zelf is niet belangrijk en ze kijkt dan ook niet in de lens. Voor haar eigen zoontje is er geen kinderwagen…

In het laatste hoofdstuk, dat de zwarte toont als blanke, wordt afgeweken van het basisconcept van het boek ‘zwart en blank samen op de foto’. Deze twee foto’s stonden samen op dezelfde bladzijde in L’Illustration Congolaise. Het onderschrift ‘Beschaafd koppel’ – ‘Half-beschaafd koppel’ maakt duidelijk hoe er werd gedacht.

De jezuïeten van de missiepost van Kisantu vieren Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart met een mis bij hun Lourdesgrot. De zwarten zitten op de grond. De blanken hebben een stoel. De Lourdesrage uit Vlaanderen in Congo. Copy-paste uit het moederland.

Een non. Aandachtige leerlingen. Een goed uitgerust klaslokaal. Eerste conclusie: de Belgen brachten goed onderwijs. Maar je ziet alleen zwarte leerlingen. Nergens blanke. Tweede conclusie: er was apartheidsonderwijs. Eindconclusie: dit is een propagandafoto.

Twee zwarte teams, één blanke: de scheidsrechter. Zwarte ploegen hadden een blanke trainer, alsof het vanzelfsprekend was dat een blanke leiding geeft. En in wedstrijden was de scheidsrechter blank, alsof het vanzelfsprekend was dat een blanke de orde handhaaft.

Apartheid in de gezondheidssector: een ziekenhuis voor zwarten, maar wel onder blanke leiding. Niet alleen Zuid-Afrika heeft een apartheidsregime gekend, ook ‘ons Congo’ was dat.

Ook deze afbeelding komt uit het laatste hoofdstuk. De cover kondigt de publicatie aan van het eerste kinderboek voor de inlandse bevolking.

Stereotieper kon de foto niet zijn. Twee lachende volwassenen met in hun handen het stripverhaal. Alsof ze zelf nog kinderen zijn. Een verhaaltje over een slimme zwarte familie. Alsof dat heel uitzonderlijk is. De zwartjes met dikke lippen op de cover en een dotje kroezelhaar. Alsof ze er allemaal zo uitzien. Samengevat: fout product, foute reclame, toch als we dit bekijken met de ogen van nu.

Een zwart jongetje zit opgesloten in een vogelkooi en de twee blanke meisjes vinden het leuk. Het zwarte jongetje iets minder, lijkt me. Een doelbewuste vernedering? Ik denk het niet. Een onschuldig kinderspel? Het kan. Maar dat een (volwassen) fotograaf – vermoedelijk een van de ouders – hier geen graten in zag, typeert het koloniale denken. De foto symboliseert het zogenaamde normaal. Daarom werd ze gekozen als beeld voor de cover. Het illustreert treffend de ondertitel ‘Samen en toch apart’.