‘Holocaust op Britse bodem? Weinigen kennen de geschiedenis van van nazi-kampen op Alderney’

‘In de landelijke obsessie met het oorlogsverleden wordt de Duitse bezetting van de Britse Kanaaleilanden gewoonlijk overgeslagen’, schrijft Lia van Bekhoven vanuit Londen. Achter het parlement zal daar binnenkort een nieuw herdenkingsmonument gebouwd worden als aandenken aan de Holocaust.

Het is niet dat de Britten geneigd zijn hun verleden te vergeten. En zeker niet als het gaat om hun heldendaden in de tweede wereldoorlog. ‘Their finest hour’, volgens Winston Churchill. De oorlogsdoden en -daden worden jaarlijks actief herdacht. Er is een herdenkingsmonument in Hyde Park in Londen, en een permanente tentoonstelling in het Imperial War Museum. Binnenkort komt er nog één bij. Even omstreden als het kolossaal is zal over twee jaar achter het Britse parlementsgebouw een aandenken aan de Holocaust verschijnen.

Voor wat nog het meeste lijkt op een gigantisch, bronzen toast rack (een stuk serviesgoed waar Engelsen hun geroosterde boterhammen in zetten) zullen oude bomen moeten wijken, en wordt de belofte gebroken van de parlementariër W. H. Smith die in 1879 een bedrag van £1000 doneerde aan Victoria Gardens op voorwaarde dat het parkje bestemd zou blijven voor de plaatselijke bevolking. Maar de regering, aangemoedigd door een groot deel van, hoewel lang niet àlle, Britse joden en overlevenden van de Holocaust wilde het, en dus komt het er.

Het nieuwe aandenken met aanpalend onderwijsinstituut moet doen wat ze allemaal doen; het publiek leren over het verleden teneinde herhaling te voorkomen.

Ik denk ongeveer wel te weten wat we ervan kunnen verwachten. En het zou me verbazen als er ruimte gevonden is voor een verwijzing naar de Britse Holocaust. In de landelijke obsessie met het oorlogsverleden wordt de Duitse bezetting van de Britse Kanaaleilanden gewoonlijk overgeslagen. De meeste Britten hebben geen flauw idee dat hun minuscule eiland, 15 kilometer van de Franse kust, omgebouwd werd tot een grote gevangenis voor Europese slaafarbeiders.

Maar in die onwetendheid moet binnenkort verandering komen. Londen gaat na tachtig jaar een onderzoek instellen naar een van zijn donkerste, diepste geheimen uit de periode ’40-’45.

De Kanaaleilanden Guernsey, Jersey, Sark en Alderney, waren de enige stukken Britse grondgebied die in Duitse handen vielen. Dicht tegen de Normandische kust gelegen, besloot premier Churchill in de zomer van 1940 dat de eilanden niet verdedigd konden worden. De meeste ingezetenen van Alderney, zo’n 1500, werden hals over kop naar het Britse vasteland geevacueerd. De nazi’s, nauwelijks gehinderd door plaatselijke tegenstand, konden hun gang gaan.

Duizenden gedetineerden uit Oekraïne en Rusland, honderden Franse joden, Spaanse republikeinen en Noord-Afrikanen zouden tewerk gesteld worden in kampen met het motto Vernichtung durch Arbeit. De gevangenen bouwden op het strategisch gelegen ‘Adolfs Eiland’ aan een Atlantische Muur tegen geallieerde aanvallen. De twee concentratiekampen werden geleid door officieren van de SS.

Het nog geen vijf kilometer lange Alderney draagt nog steeds de sporen. Je struikelt er over de tunnels en bunkers, schuilkelders en weringen. En over de aanwijzingen van graven. Honderden, wellicht duizenden gevangenen overleden er. Londen heeft weinig haast gemaakt uit te zoeken hoeveel mensen uit bezet Europa er in de concentratiekampen op zijn grondgebied omkwamen.

Toen eerste aanwijzingen kort na de oorlog melding maakten van het ‘systematisch mishandelen, ondervoeden en dood werken’ van ettelijke duizenden, concludeerde de overheid dat het voornamelijk om Russen ging en werden de ooggetuigenverslagen naar Moskou verscheept. De Britse regering zat niet te wachten op een Nuremberg-achtige hoorzitting.

De eilandbewoners geloofden dat er vier kampen waren en dat ze grotendeels bevolkt werden door Russen, waarvan er 337 overleden. Recente onderzoeken spreken van negen kampen en wellicht tienduizenden doden.

De 2000 eilandbewoners herdenken ieder jaar de slachtoffers van de nazibezetting in een korte ceremonie. Volgens sommigen is dat voldoende. Anderen willen verder gaan. De verdeeldheid op Alderney over hoe dit verleden onder ogen te zien, verraste een delegatie van een Britse kamercommissie die vorig jaar probeerde inwoners te overtuigen van hun rol als ‘voogd van het belangrijkste Holocaust gebied op de Britse eilanden’. Zelfs de suggestie uit Londen voor struikelsteen-achtige gedenktekens was omstreden. Een aantal bewoners vreest dat hun kalme eiland met zijn stille zandstranden en idyllische hoofdstadje een pretpark wordt voor Holocausttoeristen. Of, erger nog, een trekpleister voor internationale antisemieten.

In 2016 kondigde premier Cameron aan dat het Holocaust Memorial in Westminster gebouwd zou worden ‘als permanent aandenken aan onze nationale waarden’. Op de site Coda Story reageerde Marcus Roberts, oprichter van de Anglo-Joodse erfgoedorganisatie Jtrails die de Duitse bezetting van Alderney bestudeerde: ‘Als we onthullen dat de Holocaust plaatsvond op Alderney, en dat een vrij groot aantal joden er omkwam, en dat de regering dat verborgen hield en voorkwam dat met name Franse joden recht gedaan werd, waar blijft dan ons programma Britse waarden te leren door de geschiedenis van de Holocaust?’