Hoe de kleinzoon van Albert I iemand doodschoot (en ermee wegkwam)

‘De tarotkaarten zeggen dat jij koning wordt’, zei zijn moeder, de Belgische prinses Marie José. In plaats daarvan werd Vittorio Emanuele van Savoye een ongeleid projectiel.

‘Hij was pas op het laatste moment op de boot terechtgekomen’, zegt de Italiaan Giovani Malago in de nieuwe Italiaanse docureeks Il principe (‘De prins’). ‘En net hij werd doodgeschoten.’

Hij, dat is de 19-jarige Duitser Dirk Hamer. Op 17 augustus 1978 is zijn twee jaar oudere zus Birgit uitgenodigd door een groepje Italiaanse vrienden voor een boottocht van Sardinië naar Corsica. Birgit vraagt haar vader om toestemming. Ze mag mee, onder één voorwaarde: haar broer moet haar begeleiden. Dus stapt Dirk Hamer mee de boot op. Enkele uren later wordt het vaartuig onder vuur genomen. De slapende Duitse jongen wordt dodelijk getroffen.

De man die schoot: Vittorio Emanuele van Savoye (1937), neef van koning Albert II en kleinzoon van Albert I. Diens dochter Marie José was als echtgenote van Umberto II welgeteld 33 dagen koningin van Italië. Op 12 juni 1946 werd de monarchie er vervangen door een republiek, na een referendum. De volledige koninklijke familie moest in ballingschap. Dat maakte een diepe indruk op de toen negenjarige Vittorio Emanuele, wiens moeder nochtans voorspeld had dat hij ooit koning zou worden. Zijn ouders gingen uit elkaar: hun gearrangeerde huwelijk had geen zin meer nu de monarchie gevallen was. Marie José en Vittorio Emanuele trokken naar Zwitserland, Umberto II naar Portugal. Vittorio Emanuele zou zijn vader nog maar zelden zien. Met zijn moeder was het contact niet hartelijk. ‘Ze kon haar gevoelens niet uiten. Dat zal met haar liefdeloze opvoeding aan het Belgische hof te maken hebben gehad’, zei Vittorio Emanuele daar later over. ‘Eigenlijk groeide ik alleen op. Ik kreeg een opleiding, maar geen liefde – al denk ik wel dat mijn moeder van me hield.’

Het leven in voorhechtenis valt best mee: ‘Heerlijke kalfsblanquette!’

Fatale boottocht

Vittorio Emanuele van Savoye (sommige Italiaanse monarchisten spreken van ‘koning Vittorio Emanuele IV’ sinds de dood van zijn vader) heeft zich altijd het leven laten smaken – daar heeft hij gezien zijn status recht op, vindt hij – en heeft ook geregeld voor ophef gezorgd. Zo knalt hij begin jaren zestig met zijn Ferrari tegen een boom, waarbij zijn vriendin Marina Doria zwaargewond raakt. Terwijl ze in coma ligt, belooft Vittorio Emanuele aan haar ziekbed met haar te trouwen als ze het overleeft. Ze ontwaakt na enkele maanden. Omdat ze niet van adel is, weigert vader Umberto zijn toestemming voor het huwelijk. Het koppel trouwt toch, waarop Umberto zijn achterneef Amedeo aanduidt als opvolger, als de monarchie in Italië ooit zou worden hersteld. Het slijt niet. Jaren later, op een feest van de huidige Spaanse koning Felipe, slaat Vittorio Emanuele Amedeo twee keer vol in het gezicht.

’s Mans leven is een aaneenschakeling van schandalen. Zo wordt hij in de jaren zeventig genoemd in een zaak van illegale wapenhandel in het Midden-Oosten, als werknemer van het Italiaanse Agusta. De onderzoeksrechter wordt om onduidelijke redenen van de zaak gehaald. Misschien ook wel omdat Vittorio Emanuele in die tijd vanuit Genève lid is van Propaganda Due, de Italiaanse vrijmetselaarsloge die als een staat binnen de staat optreedt. Propaganda Due zit diep in clandestiene activiteiten en telt prominente leden – van de latere premier Silvio Berlusconi tot de toenmalige chefs van de inlichtingendiensten.

In een interview in 2003 noemt de prins de rassenwetten van Benito Mussolini, die ondertekend werden door zijn grootvader Vittorio Emanuele III, dan weer ‘niet zo erg’. Hij wordt prompt beschuldigd van antisemitisme.

Maar het grootste schandaal dateert van 17 augustus 1978. Het groepje Italiaanse jongeren dat met zus en broer Hamer naar Corsica is gevaren, stelt vast dat het weer te slecht is om diezelfde avond nog naar Sardinië terug te keren. Ze besluiten te overnachten in de baai waar ze aangemeerd liggen, en op het eiland iets te eten. Maar daarvoor moeten ze de dertig meter van hun aanmeerplek naar het vasteland overbruggen. Ze lenen het rubberbootje dat aan het jacht van Vittorio Emanuele hangt. Wanneer de Italianen na het eten terugkeren, krijgt de prins dat vanuit zijn villa in de gaten. Hij vaart uit om zijn rubberbootje terug te halen en neemt een geweer mee. Hij wekt een van de Italianen, Nicola Pende. Er ontstaat een woordenwisseling en er wordt twee keer gevuurd. De slapende Dirk Hamer wordt getroffen en raakt zwaargewond. Hij zal uiteindelijk na een maandenlange strijd sterven.

Vittorio Emanuele had een diplomatiek paspoort: een cadeautje van koning Boudewijn.

Vader droomt van zoon

De prins wordt opgepakt, geconfronteerd met Pende, en ondertekent een document waarin hij zijn aansprakelijkheid erkent voor wat er met ‘meneer Hamer’ is gebeurd. Hij riskeert het hof van assisen en twintig jaar cel. Zijn voorhechtenis duurt twee maanden, maar is niet bepaald een beproeving: hij mag zijn eigen potje koken (‘Heerlijke kalfsblanquette!’) en vult zijn dagen met zonnebaden en aan zijn boekhouding werken.

Na zijn vrijlating vertrekt de prins naar Zwitserland en geeft er interviews. Hij krijgt de vraag wat hij tegen de ouders van Dirk Hamer zou zeggen. Het antwoord: ‘Het spijt me wat er met uw zoon gebeurd is, maar ik weet niet of ik verantwoordelijk was voor het schot.’ In zijn versie werd hij aangevallen door Pende en zijn in het handgemeen twee schoten gelost. Pende spreekt dat tegen: Vittorio Emanuele mikte op hem, hij kon wegduiken, maar één kogel raakte ietsje verderop Hamer. Van een handgemeen was geen sprake.

De familie Hamer stelt vast dat het Franse gerecht met de voeten sleept. Er worden amper onderzoeksdaden gesteld. Volgens de familie omdat Vittorio Emanuele een Belgisch diplomatiek paspoort heeft: een cadeautje van koning Boudewijn aan de leden van het Huis van Savoye, uit sympathie voor zijn tante Marie José. Intussen krijgen journalisten die over de zaak willen schrijven bedreigingen.

De vader van Dirk Hamer krijgt teelbalkanker. In een droom zegt zijn zoon hem dat de ziekte veroorzaakt is door zijn tragische dood. Vader Hamer, die dokter is, ontwikkelt daarop de theorie dat je enkel van kanker kunt genezen door het onderliggende trauma dat de ziekte veroorzaakte te verwerken. Een gevaarlijke theorie die hij in een bestseller giet en die internationaal wordt overgenomen door tal van kwakzalvers, met vele doden tot gevolg.

Intussen trekt Vittorio Emanuele zijn schuldbekentenis van enkele uren na de feiten in. Hij was in shock en wist niet wat hij deed, zegt hij nu. Bovendien lanceren zijn advocaten de hypothese dat Hamer niet geraakt werd door een kogel uit het geweer van de prins, maar uit een pistool dat op de boot lag. Die theorie valt niet te falsificeren: de kogel die uit Hamers lichaam werd gehaald blijkt intussen verdwenen.

Privéprostituees

Twee jaar na de feiten laat de Franse onderzoeksrechter weten dat er geen zaak te bouwen valt tegen de prins. ‘We stuitten altijd op een ondoordringbare muur’, zegt Birgit Hamer in de documentaire. ‘Het was alsof hij alle democratische mechanismen kon uitschakelen.’

Na jarenlang procederen lukt het haar uiteindelijk in 1991, dertien jaar na de feiten, om Vittorio Emanuele alsnog voor de rechter te krijgen. De verdediging heeft het tijdens het proces telkens over de mogelijkheid van een tweede, onbekende schutter. De meeste leden van de Italiaanse vriendengroep worden niet opgeroepen om hun verhaal van die fatale avond te doen. Daarentegen mag een stoet van moraliteitsgetuigen komen verklaren wat voor een goede man Vittorio Emanuele wel is. Uiteindelijk krijgt hij vijf maanden voorwaardelijk omdat zijn wapen niet vergund was. Van de verantwoordelijkheid voor de dood van Dirk Hamer wordt hij vrijgesproken.

Daarmee lijkt de prins de dans definitief te ontspringen, maar in 2006 herleeft de hoop van de familie Hamer op een veroordeling. In de zomer van dat jaar wordt Vittorio Emanuele opgepakt in een zaak rond casino’s in de Italiaans-Zwitserse grensstreek. Hij wordt ervan beschuldigd ambtenaren te hebben omgekocht in ruil voor vergunningen, en prostituees geronseld te hebben om meer volk naar de goktenten te lokken. Vittorio Emanuele ontkent alle aantijgingen. Het contact met prostituees geeft hij toe, maar dat was ‘puur voor privégebruik’. Tegenover de speurders noemt hij zichzelf, op dat moment 69 jaar oud, een seksmaniak en hij vraagt hen om over zijn buitenechtelijke activiteiten te zwijgen tegen zijn echtgenote. ‘Ik heb tenslotte een gelukkig huwelijk.’

Journalisten die over zijn zaak willen schrijven, krijgen bedreigingen.

Rechters beduveld

De prins wordt in voorhechtenis genomen. In de weken die hij in de gevangenis doorbrengt – later zal hij ook in die zaak vrijgesproken worden wegens gebrek aan bewijs – zegt hij aan een medegedetineerde dat de dood van Dirk Hamer helemaal geen ongeluk was. ‘Ik was schuldig, maar ik heb de Franse rechters beduveld’, vertelt hij onder meer. En: ‘Ik had twintig getuigen, onder wie bekende Fransen. Ik wist dat ik zou winnen.’ Een gevangeniscamera registreert zijn uitspraken en de video komt in handen van de Italiaanse pers. Birgit Hamer hoopt op een nieuw proces, deze keer op Italiaanse bodem. Maar die vraag wordt uiteindelijk afgewezen: een proces over dezelfde feiten kan niet, ook niet in een ander land. De prins zal nooit gestraft worden voor de dood van Dirk Hamer.

Dat betekent nog niet dat de familie zich erbij neerlegt. Birgit Hamer schreef een boek over de zaak. Ze is nu, samen met de Italianen die in 1978 op de boot waren, te zien in de driedelige docureeks Il principe, te bekijken op Netflix. ‘Ik zal blijven vechten voor gerechtigheid’, zegt ze.

De makers spraken ook met Vittorio Emanuele. 86 is hij intussen. Hij presenteert zich als het grote slachtoffer: in eerste instantie van de geschiedenis, die hem zijn rechtmatige positie heeft ontnomen. In tweede instantie van een heksenjacht, waarbij hij zichzelf vergelijkt met Lodewijk XVI, de Franse koning die onder de guillotine eindigde. Over de videobekentenis zegt hij dat hij wellicht wat in de war was op dat moment. De hele tijd komen achter hem twee foto’s prominent in beeld. Op beide is zijn Belgische moeder te zien.

Marie José was 72 toen ze haar zoon in 1978 in de gevangenis ging bezoeken. ‘Je zult snel een vrij man zijn’, zei ze hem. Die keer kwam haar voorspelling wel uit.