Hitler verliest zijn laatste grote gok

In de vroege ochtend van 16 december ’44 begint het Ardennenoffensief. De grootste verrassingsaanval sinds Pearl Harbor, en de grootste veldslag van deze oorlog in West-Europa. De laatste gok van Hitler. Een opnieuw verloren gok.

Op 6 september ’44, nog voor de aanvang van Market Garden, onderbreekt Hitler kortaf zijn chef operaties Alfred Jodl in de Wolfsschanze wanneer die zeurt over het nijpend tekort aan zware wapens, tanks en munitie op het westfront. “Gedaan met eeuwig verdedigen”, kondigt Hitler aan: meteen moet een groots tegenoffensief worden voorbereid, dwars door de Ardennen in de richting van Antwerpen. Gerd von Rundstedt krijgt het bevel toegewezen over Operatie Wacht am Rhein. De derde keer dat deze generaal zijn comeback maakt – hij zal daarna nog maar eens worden ontslagen. Hitler voorspelt dat het winterweer de geallieerde luchtmacht aan de grond zal houden. Dat hij de helft van de geallieerde divisies op zijn westfront zal vernietigen. En dat hij Antwerpen binnen de week kan heroveren.

Hij heeft een punt wat de Ardennen betreft: ze worden zwak verdedigd door de Amerikanen met troepen zonder enige gevechtservaring of met zwaar beproefde troepen die toe zijn aan rust en herstel. Minpunt: hij weet de 45 beloofde divisies niet te verzamelen – zijn generaals moeten het stellen met 27 afgeslankte divisies. Voor een groot deel bestaan ze uit Volksgrenadiers: leden van de Hitlerjugend zonder veel training of ervaring plus mindervalide manschappen en bejaarde reservisten vermengd met – te weinig – beproefde veteranen. Hitler ziet het Ardennenoffensief als een heruitgave van de Blitzkrieg van de zomer van ’40 maar de ” Volksgrenadiers stralen allerminst de tactische superioriteit van toen uit. Ditmaal moeten ze bovendien vechten in kniehoge sneeuw. Ze kampen bovendien met een gebrek aan vrachtwagens terwijl de geallieerden volledig gemotoriseerd en dus mobieler zijn. Bij aanvang beschikken de Duitsers nog over behoorlijk veel artillerie maar over minder dan 700 bruikbare tanks – minder dan de helft van de tanks die tijdens de Blitzkrieg door de Ardennen snellen. De tanks kampen al snel met een tekort aan brandstof. Het offensief heeft alleen kans op slagen als ze onderweg brandstofdepots van de geallieerden buit maken. Dat lukt vrijwel nergens.

Twee spitsen

Bij gebrek aan goede infanterie moeten twee pantserlegers met veel Waffen-SS‘ ers de spits afbijten, in de zuidelijke flank gedekt door een derde leger van voetvolk. De noordelijke en best uitgeruste aanvalsgolf wordt geleid door ijzervreter Joseph Sep Dietrich. Vóór zijn militaire carrière een lompe beenhouwer maar ook een alte Kamerad van Hitler. Een absolute vertrouweling, maar geen geschoolde officier. Niet minder drankzuchtig dan Gerd von Rundstedt die dat beter weet te verstoppen. Het zuidelijke aanvalsleger staat onder bevel van Hasso-Eccard von Manteuffel, wel een klassiek opgeleide Pruis. Maar zeker geen vriend van Dietrich.

De geallieerden zijn volkomen verrast door de aanval. De Duitsers sturen bovendien drie dozijn Engelssprekende manschappen in Amerikaanse uniformen tot diep achter de frontlijnen om er sabotage te plegen. Ze staan onder leiding van kolonel Otto Skorenzy, de Waffen-SS’er die Benito Mussolini in september ’43 bevrijdt op de Gran Sasso. Er worden tal van Amerikaanse eenheden onder de voet gelopen. Eén voorbeeld: in de eerste week maakt het vijfde pantserleger van Von Manteuffel 8.000 Amerikanen krijgsgevangen bij St. Vith. Hij en Dietrich drijven een brede en diepe wig in het centrum van de Amerikaanse verdediging – vandaar de naam the battle of the bulge, “de slag om de puist”.

Dit wordt een eye opener voor opperbevelhebber Eisenhower. Hij hevelt volop Amerikaanse troepen van generaal Bradley, die op de rand van een zenuwinzinking staat, over naar Montgomery, waarmee de Brit op de noordeliRke flank de opmars van Dietrich naar Luik effectief tot staan brengt. Hij beveelt Patton om met zijn grote leger een kwartslag te maken om vanuit het zuiden het omsingelde wegenknooppunt Bastogne (Bastenaken) te ontzetten. Een zelden gezien huzarenstukje. Dat de tegenaanval lukt, is vooral het werk van Amerikaanse eenheden die wel moeizaam stand houden tegen zowel Dietrich als van Von Manteuffel. In afwachting van de komst van Patton weigert de commandant van het omsingelde Bastogne_ generaal Anthony McAuliffe, zich over te geven. ” Nut s”, antwoordt McAuliffe botweg aan de Duitsers – een van de meest beroemde citaten uit de oorlog.

Oorlogsmisdaden

De Duitsers komen nooit dichter bij de Maas dan op Kerstmis in Celles, een deelgemeente van Houyet op zes kilometer van Dinant. Daarna wordt het ook voor de Duitse generaals duidelijk dat het offensief is mislukt. Het weer wordt zonnig-winters en de Amerikaanse jachtbommenwerpers kunnen eindelijk en massaal uitvliegen. Zijn pantsers “vermalen de Volksgrenadiers tot gehakt”, gnuift Patton. Maar zoals altijd weigert Hitler om in te stemmen met de aftocht. Er volgen nog vier weken van vreselijke gevechten. En van oorlogsmisdaden, zowel tegen burgers als tegen militairen.

In Wreed Als Ijs (2004) beschrijft historicus Peter Schrijvers de volgens hem ‘onderbelichte’ tragiek van de burgers tijdens het Ardennenoffensief. Tussen Stavelot en Trois-Points staat er geen maat op de bloeddorst van de Waffen-SS’ers. Ze beseffen dat ze klem zitten en halen de plattelanders uit hun boerderijen en schuren, op jacht naar ‘verzetsstrijders’. Ze koelen hun woede op vrouwen en kinderen. Een dorpelinge smeekt luidkeels om genade: “Wij hebben toch helemaal niets misdaan?” De repliek, voordat het vuur wordt geopend: “Dan boeten de onschuldigen maar voor de schuldigen.” Ook in Bande, nu een deelgemeente van Nassogne bij Marche-en-Famenne, jaagt de Gestapo op Kerstavond op ‘partizanen’. Er worden tientallen jongemannen opgepakt. 32 van hen krijgen een nekschot en de lijken worden in een kelder op een hoop gegooid. Eén jongeman van 21 jaar kan nipt aan het bloedbad ontkomen.

Een van de ergste oorlogsmisdaden is de foltering en standrechtelijke executie van elf nauwelijks bewapende zwarte GI’s in Wereth in de Oostkantons, de dag na aanvang van het offensief. De meest spraakmakende inbreuk op het oorlogsrecht speelt zich diezelfde dag af op een kruispunt in Baugnez, een gehucht van Malmedy. Kampfgruppe Peiper, de spits van de colonnes van generaal Dietrich, onderschept er een groep van zowat 130 nietsvermoedende Amerikaanse artilleristen en verplegers. Commandant Peiper vreest dat krijgsgevangenen zijn opmars afremmen: ze worden op een weide gedreven, beroofd en doodgeschoten. Er worden 84 lijken gevonden. Enkele overlevenden doen daags nadien hun verhaal. The Malmedy massacre zorgt voor grote woede in de rangen van de Amerikanen die nadien ook al eens geen krijgsgevangenen maken. Troepen van George Patton slachten in Chenogne, ten westen van Bastogne, bijna evenveel Duitsers moedwillig af, eveneens in een weide. Patton vindt de moordpartij ‘spijtig’ en ‘dom’ maar stelt geen formeel onderzoek in.

Geen onverdeelde triomf

De gevechten blijven nog tot eind januari ’45 aanslepen. De verliezen van de geallieerden, vooral van de Amerikanen, lopen haast even hoog op als die van de Duitsers: bijna 90.000 doden en gewonden tegenover bijna 100.000 aan Duitse kant. De verliezen aan zware wapens zijn verpletterend, zelfs zwaarder aan de geallieerde kant. Het grote verschil is dat de Amerikanen deze verliezen kunnen dragen, maar de Duitsers hoegenaamd niet meer. Na het Ardennenoffensief bloedt het Derde Rijk snel dood. Gerd von Rundstedt somt de redenen voor de nederlaag op tegenover zijn Amerikaanse ondervragers: “Eerst en vooral jullie ongeziene overwicht in de lucht, zodat wij niet meer kunnen bewegen bij daglicht. Ten tweede ons gebrek aan brandstof waardoor onze tanks tot stilstand komen en de Luftwaffe niet echt kan deelnemen aan het offensief. En ten derde de systematische vernietiging van onze spoorwegverbindingen zodat we geen enkele vrachttrein meer over de Rijn kunnen sturen.”

Het is geen volledige triomf voor de geallieerden. De arrogantie steekt weer de kop op bij Montgomery, en zijn rivaliteit met Patton verzuurt de Brits-Amerikaanse verstandhouding. Het verschil in stijl is kenmerkend. Montgomery laat zich in de Ardennen rondrijden in zijn Rolls Royce. Patton bedient zich van een eenvoudige jeep – maar dan wel eentje met portieren in plexiglas zodat hij zijn revolvers op zijn heupen kan showen met hun met paarlemoer ingelegde handgrepen. Wanneer Monty tijdens een persconferentie zichzelf zelfvergenoegd presenteert als de architect van de overwinning, is de maat vol voor Eisenhower. Hij negeert Montgomery straal tijdens de eindspurt en dringt de Britten voor altijd in een ondergeschikte bijrol. Later, als president, klinkt zijn blijvende minachting voor de Britten bijvoorbeeld nog door tijdens de Suezcrisis van ’56, wanneer hij brutaal een punt zet achter de neokoloniale ambities van Londen. De Slag om de Ardennen zindert lang na.

Dwight David Eisenhower

In hart en nieren is hij meer een politicus dan een militair en dat verklaart waarom generaal Dwight David Eisenhower het ondanks een buitenechtelijke relatie tijdens de Tweede Wereldoorlog tot 34ste president van de Verenigde Staten kan schoppen.

Dwight David Eisenhower

° 14 oktober 1890, + 28 maart 1969

Opperbevelhebber van de geallieerden in Europa in de Tweede Wereldoorlog

34ste president van de Verenigde Staten van 1953 tot 1961

Bijnaam: ‘Ike’, een verbasterde samentrekking van Eisenhower

Sociaal intelligent

Eisenhower studeert af aan West Point, trouwt met Marie Mamie Geneva Doud en begint aan een doorsnee militaire carrière. Hij heeft nog nooit troepen aangevoerd als hij in 1942 benoemd wordt tot aanvoerder van de Brits-Amerikaanse strijdkrachten. Hij blijkt uit te blinken in sociale intelligentie: hij is goed in communiceren en onderhandelen.

Samenwerking

Dwight leidt Operatie Torch, de Brits-Amerikaanse invasie in Noord-Afrika. Hij leidt ook de landing op Sicilië en in 1943 wordt de diplomatieke generaal bevorderd tot opperbevelhebber van West-Europa. Met de geallieerden moet hij oprukken naar het hart van Duitsland. Ondanks de grootte van de geallieerde troepenmacht lukt het eerst niet om de zwaarbewaakte Franse kust in te nemen, tot op D-day. 6 juni 1944 markeert het begin van de bevrijding van West-Europa. Op 7 mei 1945 geeft het Duitse leger zich in Reims over aan generaal Eisenhower.

34ste president van de Verenigde Staten

Na de oorlog wordt Eisenhower in 1951 bevelhebber van de NAVO. Al snel heeft hij Xresidentixle ambities, maar zijn affaire met de Ierse Kay Summersby vormt daarbij een groot struikelblok. Zij is tijdens de oorlog chauffeur voor hoge Amerikaanse officieren en wordt zijn privéchauffeur, secretaresse en minnares. Eisenhower besluit de buitenechtelijke relatie te ontkennen en de Republikeinen kiezen hem als presidentskandidaat. Met de slogan ‘I like Ike’ wint hij de verkiezingen en is hij twee termijnen lang president van de Verenigde Staten. In 1969 sterft hij na hartproblemen op 78-jarige leeftijd.