Het Plakkaat van Verlatinge

Anton van Hooff

De eerste onafhankelijkheidsverklaring

Omniboek, Utrecht 2018

192 blz., ? 18,99 ISBN 978 94 019 1311 9

Op 22 juli 1581 beslisten de Staten-Generaal om koning Filips II te ‘verlaten’, omdat een volk het recht heeft om in opstand te komen tegen een vorst die als een tiran regeert. Dat was een nieuw gegeven in het rechtslandschap en een logisch vervolg op de Unie van Utrecht van 1579, de Spaanse ban tegen Willem van Oranje en de zoektocht naar een nieuwe vorst. Op 26 juli 1581 was het document klaar en werd het door de aanwezige vertegenwoordigers van acht van de zeventien Provinciën aanvaard. Alle recente (Nederlandse) retoriek ten spijt werd het Plakkaat enkel ondertekend door de huidige Nederlandse provincies Zeeland, Holland, Friesland, Utrecht en het toenmalige hertogdom Gelre (met Zutphen). De andere ondertekenaars waren het hertogdom Brabant, de heerlijkheid Mechelen en het graafschap Vlaanderen, bijna het huidige Vlaanderen. Het graafschap Loon (nu Limburg genoemd) was geen betrokken partij want onderhorig aan het prinsbisdom Luik.

Een basisdocument zoals het Plakkaat van Verlatinge heruitgeven en hertalen naar het Nederlands van begin 21ste eeuw, is een prima doel maar helaas niet nieuw (cf. Nicolette Mout, 2015). De bronnenuitgave is voorzien van een annotatie die niet academisch georganiseerd is, dus vlot leesbaar, maar geen nieuwe paden bewandelt. Een nog steeds niet aangepakte lacune bij de duiding van het Plakkaat is het overzicht en verklaring van de aanwezige provinciale vertegenwoordigers in deze Staten-Generaal. Daar zaten heel wat Zuid-Nederlanders tussen, waarvan verschillende later naar het Noorden vluchtten. Brabant en Vlaanderen waren toen (nog) de belangrijkste leden van de Staten-Generaal. De griffier van het Plakkaat was de Antwerpenaar Jan van Asseliers, een teken van de dominante rol van het hertogdom Brabant. Opmerkelijk is dat de duiding van zijn persoon gebeurt in de inleiding door Geert Jan Hamilton, de huidige griffier van de Staten-Generaal.

Dat het Plakkaat inspiratie leverde voor de Britse Bill of Rights van 1689, de Amerikaanse Declaration of Independence van 1776 en de Brabantse Omwenteling van 1789 tegen keizer Jozef II, is leuk en stimuleert het nationale zelfbeeld – zeker als president Obama het archiefstuk heeft gezien – maar dat hoort bij de latere beeldvorming. Het volgen van de ’traditionele’ redactionele opbouw van eerdere publicaties liet spijtig genoeg de kans onbenut om dit belangrijke document in de toenmalige bestuurscontext te plaatsen.