De auteur heeft als Australische Belg reeds een verscheiden oeuvre over de Tweede Wereldoorlog bij elkaar geschreven. Niet alleen zuiver militaire aspecten, maar ook de civiele kant van oorlogvoering, tijdens ‘de operaties’ én nadien worden belicht. Bij de bevrijdingsmaand september 1944 wordt het dilemma van de weerstanders van het laatste uur en het manifeste gebrek aan militaire knowhow van het verzet geanalyseerd. Veel gewapende weerstanders die in september sneuvelden (of geëxecuteerd werden) waren voortvarend en ongedisciplineerd. Gefrustreerde terugtrekkende maar geroutineerde Duitse troepen maakten er korte metten mee. De bevrijdingsroes was nadien ongekend heftig, ook het tekeergaan tegen (vermeende) collaborateurs. Geallieerde soldaten, die rijkelijk chocolade, sigaretten en kauwgum uitdeelden, werden hartelijk toegejuicht. Die weldaad bleef niet duren en na enkele weken begonnen klachten over diefstal van legervoorraden toe te nemen. De haven van Antwerpen kende zelfs een wilde staking van havenarbeiders vanwege de zeer strikte controle van de militaire politie. Dorstige militairen zorgden voor een opstoot van illegale stokerijen. Jenever, soms van dodelijke kwaliteit, werd ook geruild voor legerstocks. Andere zaken die tot wrevel leidden, zoals relaties van vrouwen met (vooral) Amerikaanse soldaten, worden uitgebreid behandeld. De terugkeer van zich vervelende, bijna gedemobiliseerde geallieerde troepen tussen midden 1945 en eind 1946 zorgde eveneens voor spanningen. Maar in de moeilijke periode tussen de bevrijding en het finale einde van de oorlog werden meer dan 120.000 Belgen (in)direct tewerkgesteld door de geallieerden, een weldaad voor de economische heropleving. Nadien bleef vooral de herinnering aan de feestroes van de bevrijdingsdagen in september 1944 en de culturele en culinaire nieuwigheden hangen. De globale beschrijving van het civiele leven achter de linies wordt zeer concreet omdat het verhaal over de periode 1944/45 wordt gelardeerd met voorbeelden uit heel België (met een mooi register van plaatsnamen). Afsluitend wordt uitgebreid ingegaan op de cesuurmomenten (september 1944 en mei 1945) maar ook wanneer de sociale impact van de veramerikanisering echt vertaald werd in de Belgische (West-Europese) samenleving. Een boek dat dieper graaft dan gewoon een kritische beschrijving van het dagelijkse leven van een land in de cruciale logistieke zone van de westerse geallieerden op het einde van de Tweede Wereldoorlog.
De schaduw van de bevrijding
België, 1944-1945
Manteau, Antwerpen 2022
367 blz., € 25,99 ISBN 978 90 223 3893 3
Peter Schrijvers
Boeken die geschiedenis schreven
Athenaeum-Polak van Gennep, Amsterdam 2022 279 blz., € 27,50 ISBN 978 90 253 1479 8
Zestien NobelprijzenDe stad Leiden mag zich dit jaar ‘European City of Science’ noemen. Alle reden dus om een boek te schrijven over de bijdrage van deze stad en haar universiteit aan de ontwikkeling van de wetenschap van 1576, het jaar waarin Leiden van Willem van Oranje toestemming gaf een universiteit te stichten, tot nu. Gekozen is voor het samenstellen van een bundel van 26 essays gewijd aan even zo veel wetenschappers (24 mannen en twee vrouwen!) die met elkaar gemeen hebben dat hun boeken baanbrekend zijn geweest en hebben geleid tot nieuwe wetenschappelijke inzichten en een andere kijk op de wereld en de mensheid. Leidse hoogleraren vielen zestien Nobelprijzen ten deel.
Vertrouwde namen passeren de revue: Galileo, Descartes, Huygens, Thorbecke, Einstein en Huizinga bijvoorbeeld, maar gelukkig ook namen die voor de meeste lezers van dit boek onbekend zijn. Wat zij eveneens met elkaar delen is dat zij allen direct of indirect een band hadden met Leiden en haar universiteit, omdat hun boeken hier zijn gedrukt en uitgegeven, zij er gepromoveerd zijn, er hebben gewerkt of er hebben gewoond. Het schrijven deze 26 essays moet voor de auteurs een grote uitdaging zijn geweest. Want vat het filosofische gedachtegoed van Descartes of de relativiteitstheorie van Einstein en hun betekenis voor hoe wij naar de wereld en onszelf moeten kijken maar eens voor een breed lezerspubliek begrijpelijk samen in een tiental pagina’s. Dit is, denk ik, niet iedereen gelukt, waardoor sommige bijdragen beter beklijven dan andere.
