‘Gestolen werken uit het British Museum? Gênant, maar niet verrassend’

Lia Van Bekhoven staat stil bij de problemen waar het British Museum de afgelopen maanden en jaren mee te maken kreeg.

Het British Museum (BM) is spullen kwijt. Tweeduizend stuks aan gouden juwelen, edelstenen, glas en andere werken daterend van de 15de eeuw voor onze jaartelling tot de 19de, worden vermist uit het 250-jaar oude instituut. Een curator is ontslagen, de politie is een onderzoek gestart, de directeur opgestapt en de waarnemend directeur zit op de wip.

Allemaal heel erg, en ook heel erg grappig. Verwijt me cynisme, maar als er internationaal een bedrijf is dat uit zijn voegen barst van de gejatte werken, dan is het wel het BM.

Het Britse Museum is waanzinnig populair. Het is het derde meest bezochte museum ter wereld. Het ontstaan ervan ligt in het verlengde van het Britse rijk. Het museum diende als een vitrine voor de exotische snuisterijen die uit alle hoeken van het Empire naar Londen waren gezeuld. De steen van Rosetta (Egypte), de bronzen beelden uit Benin (Nigeria), de Maqdala-kroon (Ethiopië), de Koh-i-Noor diamant (India) en de Parthenonfriezen (Griekenland) verblijdden koningin Victoria. 

De kunstwerken vertellen de geschiedenis van het land van oorsprong. En in tenminste één geval, dat van het standbeeld Hoa Hakananai’a (Paaseiland), bezitten ze ‘de ziel van ons eiland’, aldus de bestuurder van Paaseiland die bij een recent bezoek aan het museum de directie smeekte het basalten standbeeld terug te geven. ‘Wij zijn niet meer dan een lichaam. Jullie, de Britten, hebben onze ziel’.

Gênant, de diefstal bij het BM? Reken maar. Maar niet verrassend. Curatoren zouden al decennia te boek staan als laks, de catalogisatie als amateuristisch, en de bewaking onverschillig. 

In The Times stond vorige zaterdag het verhaal van iemand die twintig jaar geleden de beveiliging van het BM toetste. Will Iredale was aangenomen om als vrijwilliger Griekse oudheden te catalogiseren in de gewelven van het gebouw. Hij kon moeiteloos een marmeren Griekse voet uit de derde eeuw voor Christus in zijn rugzak mee naar buiten smokkelen. Om die later ongemerkt weer terugzetten.

Sindsdien lijkt er niet veel veranderd. Het museum zou nog steeds zo lek zijn als een zeef. De Deense verzamelaar Ittai Gradel kocht op eBay jarenlang voorwerpen die bij nader inzien uit het British Museum kwamen. Twee jaar geleden trok hij bij de directie aan de bel over mogelijke diefstal door een medewerker. Gradel was achterdochtig geworden toen zijn contact op eBay ‘een erfstuk’ aanbood dat Gradel herkende uit een catalogus van het museum. Pas vorige week werd de verdachte curator ontslagen.

De diefstal stimuleerde een hernieuwde belangstelling voor de vraag die het instituut juist probeert te vermijden: moeten musea als het BM überhaupt roofkunst in hun bezit hebben? Curatoren van vergelijkbare paleizen van oude kunst zoals het Louvre in Parijs, en the Metropolitan in New York hebben hun buitenlandse kunstwerken lang verdedigd als ‘universeel’. De toonaangevende musea waren de voogden van de archeologische schatten van de mensheid. Bovendien: waren die gerenommeerde instituten niet beter dan ontwikkelingslanden in staat om hun kostbaarheden te bewaken? Nou, dan.

De recente diefstal heeft de laatste bewering grandioos ontkracht. ’Ik ga vanmiddag naar het BM’, twitterde een grapjas. ‘Kan ik voor iemand nog iets meebrengen?’ De regeringsgezinde The Global Times in Beijing eiste de terugkeer van alle 23.000 Chinese kunstwerken uit Londen. De gestolen werken spraken ‘de racistische, betuttelende en patriarchale’ bewering tegen dat Afrikaanse kunst veiliger was in Europese musea’, zei de Ghanese kunsthistoricus Nana Oforiatta Ayim. Van Wales tot Griekenland galmde het van oproepen om spullen terug te sturen naar de landen van oorsprong.

Nog voordat de diefstal aan het licht kwam zat het British Museum al in een diepe crisis. Naast haperende registratie en catalogisering van voorwerpen, kampt het instituut met permanente personeelstekorten en geldgebrek. Dit najaar plande het instituut de aankondiging van een gigantische vernieuwing van het gebouw en een reorganisatie van zijn voorwerpen. De Financial Times schat de kosten van die modernisering op een miljard euro. Het grootste deel van dat bedrag hoopt het BM uit de zakken te kloppen van filantropen. De diefstal heeft die operatie bemoeilijkt. Voor roemrijke instituten zijn donors bereid diep in de zak te tasten. Ze worden minder graag geassocieerd met organisaties die hun zaken niet op orde lijken te hebben.