Dossier Willem IV

Gedeelte uit de lange rouwstoet bij de begrafenis van stadhouder Willem IV. De banier, rechts, de standaard, links, en de dekkleden van de paarden tonen de wapenen van de overleden prins van Oranje-Nassau. Ingekleurde gravure van Jan Punt, 1753.

Redactie Knack

29-01-2019, 20:00 Bijgewerkt op: 21-01-2021, 07:49

Hij is uit de dynastie ongetwijfeld de Oranjetelg met de meest merkwaardige, zo niet meest dramatische, levensloop: Willem IV.

Geboren enkele weken na de dood van zijn vader; door een ongelukkige val in zijn kleuterjaren opgezadeld met een ernstige vergroeiing van het bovenlichaam, sindsdien voortdurend worstelend met een slechte gezondheid; decennialang geplaagd door erfeniskwesties, politiek gedwarsboomd en, eenmaal de top bereikt, na enkele jaren al bezweken.

Met het kinderloos overlijden van Willem III in 1702 kwam er formeel een einde aan het Huis Oranje-Nassau. Als erfgenaam had de koning-stadhouder zijn neef Johan Willem Friso aangewezen uit het huis Nassau-Dietz dat hof hield in Leeuwarden. Na diens verdrinkingsdood werd de kleine boreling de hoop van de Oranjegezinden. Ze vonden tegenover zich de staatsgezinde regenten die de ‘ware vrijheid’ koesterden en de Oranjes verdachten van monarchale ambities. Niet alleen door de regenten werd de opgroeiende Willem IV gekoeioneerd. Er aasden ook verschillende aangetrouwde vorstenhuizen op de Oranje-erfenis. Zo eiste de koning van Pruisen ook de titel ‘Prins van Oranje’ en bezittingen in de Nederlanden en Duitsland op.

Met eindeloos geduld wist Willem IV zijn positie stap voor stap verder af te bakenen tegenover regenten en familiale aasgieren. Ook het politiek gemotiveerde huwelijk met de Engelse prinses Anna slaagde wonderwel. Hij kreeg er helaas ook een horkerige schoonvader bij – koning George II – die weinig op had met deze ‘kobolt’ als schoonzoon. Anna was niet sterk, na meerdere ongelukkige zwangerschappen beviel zij toch nog van een gezonde dochter (Carolina, 1743) en zoon (Willem, 1748).

De geboorte van Willem viel in de rumoerige episode van de Oranje-revolutie die zijn vader het erfelijk stadhouderschap van alle zeven provinciën opleverde. Een beroerd verlopende oorlog had weer de roep om de reddende hand van Oranje uitgelokt. Noodzakelijke ingrepen in het inefficiënte bestuurssysteem van de Republiek bleven echter beperkt. Willem werd ook de tijd niet gegund. Hij overleed vroegtijdig, net veertig jaar oud, in Huis ten Bosch waarvan de spectaculaire verfraaiing de bekroning had moeten worden van zijn nieuwverworven positie.

Jagtenbergs boek omvat liefst een dikke achthonderd pagina’s tekst en een indrukwekkende lijst van literatuur, bronnen en registers, te samen bijna duizend bladzijden. De auteur maakt de indruk de relatieve onbekendheid van dit korte leven en nauw ontloken stadhouderschap te willen wreken op de geschiedschrijving. De bijna beklemmende worstelingen van Willem IV om zijn geërfde status waar te maken worden uitvoerig beschreven en met talloze citaten gestaafd. De persoon zelf gaat weleens schuil achter de vele, gecompliceerde ontwikkelingen. Vervolgens doet het korte nawoord van slechts twee bladzijden denken aan de berg die een muis baart. Misschien is daarmee het gewicht van Willems beperkte aanwezigheid in de politiek gekwantificeerd, maar niet de waarde van deze diepgaande studie.