De Wannseeconferentie

Peter Longerich

De weg naar de Endlösung

Het Spectrum, Utrecht 2018

213 blz., ? 22,50 ISBN 978 90 003 5885 4

(vert. Fred Reurs)

De notulen van de Wannseeconferentie vormen een uniek document. Letterlijk omdat van de dertig gemaakte kopieën er maar één exemplaar bewaard is dat na de Tweede Wereldoorlog is opgedoken. Figuurlijk omdat in geen enkel ander document van nazi-Duitsland de ideeën over de massamoord op de Joden zo samenhangend, duidelijk én cynisch zijn geformuleerd.

Het document van vijftien bladzijden biedt geen letterlijke transcriptie van wat er gezegd is tijdens een vergadering van hooguit anderhalf uur, op 20 januari 1942 in een villa aan de rand van Berlijn. Veeleer gaat het om een status quaestionis om heel Europa te ‘zuiveren’ van elf miljoen Joden. Hitler had dat voornemen al in 1939 aangekondigd als het tot een ‘wereldoorlog’ zou komen.

Aanwezig waren vijftien mannen, hooggeplaatste ambtenaren en militairen, op uitnodiging van Reinhard Heydrich. Die had in juli 1941 de opdracht gekregen een totaalplan voor het vraagstuk van de Joden op te stellen, maar werd door de feiten ingehaald. In oktober 1941 waren de eerste deportaties naar vernietigingskampen in het district Lublin, Riga, Minsk en Lódž begonnen. Dat gebeurde op initiatief van SS-leider Himmler die zijn moordcommando’s tegelijk liet experimenteren met grootschalige vernietigingsmethoden. De Wannseeconferentie heeft vooral het momentum gecreëerd om het Joodse volk tot het laatste individu uit te roeien. Het beste bewijs is dat voor het eerst het beladen begrip Endlösung gebruikt wordt. Die stelling werkt de Britse hoogleraar Peter Longerich in dit boek schitterend uit. De intentie om het Joodse volk uit te roeien was onderdeel van Hitlers succes terwijl het nazi-apparaat voldoende ruimte liet voor persoonlijke initiatieven à la Himmler. Stap voor stap werd zodoende een moordprogramma concreet waarbij niemand zich nog vragen stelde. Middelmatige, op orde en discipline gestelde functionarissen, zoals deze vijftien, werden handlangers in de grootste misdaad uit de geschiedenis. Een standaardwerk door de bronnenkritiek, de woordkeuze, de argumentatie en de contextualisering. De notulen zijn ook integraal opgenomen, vertaald en geannoteerd.