1623-1846 Absolutisme en verlichting

URBANUS VIII 1623-1644

Het pontificaat van Maffeo Barberini viel grotendeels samen met de Dertigjarige Oorlog. Urbanus VIII bezondigde zich aan nepotisme. Hij veroordeelde Galilei en het jansenisme. Als mecenas beschermde hij Poussin en Le Lorrain en liet hij in de Sint-Pietersbasiliek (die hij inwijdde) het baldakijn van Bernini oprichten (met brons van het dak van het Pantheon). Hij versterkte ook de Engelenburcht.

INNOCENTIUS X 1644-1655

Giovanni Battista Pamphilj verzette zich tegen Mazarin en tegen het Verdrag van Westfalen. Hij werd bekritiseerd voor zijn nepotisme. In veel opzichten begint met zijn pontificaat de dominantie van de naties over het pausdom.

ALEXANDER VII 1655-1667

In het spoor van zijn beide voorgangers pakte ook Fabio Chigi het jansenisme aan. Na een incident met de Franse gezant nam de jonge Lodewijk XIV Avignon en het Comtat Venaissin in. De paus moest zich vernederen om ze terug te krijgen. Hij stuurde religieuzen naar India en stelde apostolisch vicarissen aan in Zuidoost-Azië en China. Hij werd begraven in het prachtigste graf dat de Sint-Pietersbasiliek rijk is; in dit late werk van Bernini is de paus biddend afgebeeld terwijl de Waarheid (andere personificaties zijn Liefde, Rechtvaardigheid en Voorzichtigheid) haar voet op het anglicaans gebleven Engeland zet.

CLEMENS IX 1667-1669

Het korte pontificaat van Giulio Rospigliosi stond in het teken van vredespogingen in Europa (Vrede van Aken) en in de Kerk (Pax Clementina).

CLEMENS X 1670-1676

Onder Emilio Altieri verslechterden de relatie met Frankrijk zienderogen.

INNOCENTIUS XI 1676-1689

Benedetto Odescalchi kreeg in de relatie met Frankrijk te maken met het opkomend gallicanisme van Lodewijk XIV. Hij moest het ook opnemen tegen de ketterij van het quietisme. Vergeefs probeerde hij de Habsburgers en de Bourbons met elkaar te verzoenen om sterk te staan tegenover het dreigende Turkse gevaar (1683: tweede belegering van Wenen). Hij werd door Pius XII zalig verklaard.

ALEXANDER VIII 1689-1691

Pietro Ottoboni, verkozen toen hij al 79 was, veroordeelde het gallicanisme. Voor zijn graf in de Sint-Pietersbasiliek werden zeldzame en kostbare marmersoorten gebruikt; het bas-reliëf onderaan vertelt het verhaal van de canonisatie van vijf heiligen in 1690.

INNOCENTIUS XII 1691-1700

Antonio Pignatelli herstelde door een compromis de relaties tussen Frankrijk en het Vaticaan en kreeg zo Avignon terug.

CLEMENS XI 1700-1721

In de Spaanse Successieoorlog joeg Giovanni Francesco Albani Frankrijk en Oostenrijk tegen zich in het harnas. De bul Unigenitus (1713) betekende de definitieve veroordeling van het jansenisme.

INNOCENTIUS XIII 1721-1724.

Michelangelo de’ Conti ondernam verschillende pogingen om tegenover de Habsburgers en de Bourbons zijn macht in stand te houden.

BENEDICTUS XIII 1724-1730.

Pietro Francesco Orsini nam de naam aan van een tegenpaus uit Avignon (zie p. 26), waardoor deze verdween uit de telling van de pausen. Als politicus stelde de vrome en oprecht nederige man niet veel voor. Op dat vlak ging hij te rade bij een van zijn vrienden, Niccolò Coscia, die hij tot kardinaal benoemde, maar die door financieel wanbeleid de pauselijke schatkist te gronde richtte.

CLEMENS XII 1730-1740.

Lorenzo Corsini was zeer verstandig maar had een zwakke gezondheid, waardoor hij aan het eind van zijn leven zelfs het bed moest houden. In de context van de opkomende verlichting schreef hij voor dat priesters filosofie moesten studeren om de ketterijen het hoofd te kunnen bieden. In 1738 veroordeelde hij de vrijmetselarij. In Rome liet hij de beroemde Trevifontein bouwen. Hij verhuisde van het Vaticaan naar het Quirinaal, waar de pausen nog een hele eeuw zouden wonen.

BENEDICTUS XIV 1740-1758.

Lorenzo Corsini, een gecultiveerd man met een open geest, gaat door voor de briljantste paus van de 17de en de 18de eeuw. Hij besefte dat de Pauselijke Staat geen grootmacht meer was. Hij erkende Pruisen (en was zelfs bevriend met Frederik II) en het huwelijk tussen katholieken en protestanten. Hij heeft heel wat publicaties op zijn naam staan.

CLEMENS XIII 1758-1769.

Carlo Rezzonico bestreed de verlichting en steunde de jezuïeten toen ze uit Portugal en Frankrijk werden verdreven.

CLEMENS XIV 1769-1774

Onder druk van een aantal Europese landen hief Giovanni Vincenzo Antonio Ganganelli de jezuïetenorde op. Hier werd eens te meer duidelijk dat de pausen niet meer konden optornen tegen de Europese vorsten.

PIUS VI 1775-1799.

Giovanni Angelo Braschi stelde zich aanvankelijk op als conservatief. Hij veroordeelde de ideeën van de verlichting. De Franse Revolutie was een zware schok. Zijn (late) veroordeling van de Constitution civile du clergé was voor Frankrijk een casus belli. Voor de paus begon nu een lange lijdensweg. Avignon en het Comtat Venaissin werden definitief geconfisqueerd, de Fransen vielen de Pauselijke Staten binnen en riepen de Romeinse Republiek uit, de paus werd eerst verbannen en daarna gearresteerd om ten slotte gevankelijk op een lange tocht via Florence, Parma, Montgenèvre en Briançon naar Valence te worden gebracht, waar hij van uitputting stierf.

PIUS VII 1800-1823.

Barnaba Chiaramonti werd verkozen in de verwarde periode na de tragische dood van zijn voorganger. Een groot deel van zijn pontificaat werd in beslag genomen door geschillen met Napoleon. In 1801 en 1813 werd hij gedwongen een concordaat met Frankrijk te ondertekenen (het tweede herriep hij achteraf) en in 1804 was hij verplicht de keizerkroning in Parijs met zijn aanwezigheid te legitimeren. Hij deed het allemaal om te voorkomen dat Napoleon de katholieken het leven helemaal onmogelijk zou maken. Vanaf 1806 weigerde hij echter nog de rol van goedkeurende marionet te spelen. In 1812 werd hij gevangengenomen. Alleen door de nederlagen van de keizer kon hij naar Rome terugkeren. In 1814 herstelde hij de orde van de jezuïeten.

LEO XII1823-1829

De zeer conservatieve Annibale della Genga veroordeelde de ideeën van de Revolutie en van de carbonari en het religieuze indifferentisme. Hij verhuisde van het Quirinaal naar het Vaticaan en reorganiseerde de financies en de rechtspraak in de Kerk.

PIUS VIII1829-1830

De conservatieve Francesco Saverio Castiglioni veroordeelde het liberalisme dat in Europa in opmars was. Toch erkende hij Lodewijk Filips als koning van Frankrijk en kende hij hem zelfs de titel van ‘zeer christelijke koning’ toe.

GREGORIUS XVI1831-1846

De conservatieve Bartolomeo Cappellari moest het hoofd bieden aan de revolutionaire en liberale wind die door Europa en de Pauselijke Staten woei. Met de encycliek Mirari vos veroordeelde hij het christelijke liberalisme van Lammenais, Lacordaire en Montalembert, die hun tijd te ver vooruit waren. Zo reactionair als hij was in Europa, zo revolutionair toonde hij zich in de kolonies, waar hij de slavenhandel veroordeelde en opriep tot meer sociale rechtvaardigheid. Zijn pontificaat vormde het definitieve einde van de Europese Kerk (als wereldlijke macht stelde het pausdom niet veel meer voor), maar tegelijk het begin van de wereldkerk (waarin het pausdom een steeds belangrijker rol ging spelen).