Wat met ziekteperiodes en echtscheidingen? Vijf cruciale vragen bij de pensioenhervorming van de regering-De Wever

‘Langer werken voor lagere pensioenen? Wij zijn geen citroenen!’ luidde een van de slogans op de betoging in Brussel. Het regeerakkoord is niet altijd duidelijk over wat er te gebeuren staat met onze pensioenen – en ook hier zit de duivel in de details. Vijf cruciale maar nog onbeantwoorde vragen.

De geplande pensioenhervorming van de regering–De Wever bracht duizenden manifestanten op de been en volgende maand is er een algemene staking. De grote doelstelling van de pensioenhervorming is helder: ‘Meer mensen langer aan het werk te houden’, zo staat in het regeerakkoord.

Daarbij worden ‘afwijkingsregimes en gunststelsels geleidelijk afgeschaft om een transparanter en rechtvaardiger pensioenstelsel te realiseren.’ Maar, zo staat er, ‘hierbij blijft het behoud van verworven rechten essentieel en wordt een geleidelijke overgang gegarandeerd om alle betrokkenen de tijd te geven zich aan te passen.’ 

In het regeerakkoord worden zes bladzijden aan de pensioenhervorming gewijd. Dat betekent niet dat alles klaar en duidelijk is. Net als bijvoorbeeld over de meerwaardebelasting, waar in het regeerakkoord slechts negen zinnen over te vinden zijn, blijven er ook over de pensioenhervorming nog veel vragen onbeantwoord. De antwoorden op die vragen moeten komen van de minister van Pensioenen Jan Jambon (N-VA).

1. Welk bonus-malussysteem?

Om meer mensen langer aan het werk te houden, wil de regering-De Wever een bonus-malussysteem invoeren: wie vroeger met pensioen gaat, krijgt minder pensioen (malus), wie langer blijft werken ontvangt meer pensioen (bonus). Daar zit een zekere logica in, vinden pensioenexperts: wie eerder met pensioen gaat, zal langer pensioen krijgen en dus is het logisch dat zijn pensioen wat lager zal zijn. Wie later met pensioen gaat, zal minder lang een pensioen krijgen, maar ontvangt wel iets meer. 

Maar om welke bedragen gaat het dan? In het regeerakkoord staat dat het pensioenbedrag vanaf 2026 wordt verminderd met een malus van 2 procent (tot 2030), 4 procent (tot 2040) en 5 procent (vanaf 2040) per jaar vervroegde uittreding voor de wettelijke leeftijd. De bonus werkt op dezelfde manier als de malus, met dezelfde percentages, 2, 4 en 5 procent. Waarom dat precies deze percentages zijn, is onduidelijk. Een actuaris zou precies kunnen berekenen hoeveel het kost als je eerder met pensioen gaat en hoeveel het kost als je later met pensioen gaat.

Bovendien, iemand die een laag pensioen heeft, en dat zijn meestal laaggeschoolden, en een jaar langer blijft werken, krijgt een lager bedrag dan iemand met een hoog pensioen die ook een jaar langer blijft werken, want ze krijgen allebei 2 procent (of 4 of 5 procent). Dus wie al een hoog pensioen heeft, krijgt er nog meer bij. Is en blijft dat de bedoeling?

2. Wat met ziekteperiodes?

In het regeerakkoord staat dat wie minder dan 35 jaar gewerkt heeft, met in elk jaar 156 gewerkte dagen, een malus krijgt wanneer hij of zij vervroegd met pensioen gaat. ‘Periodes van moederschapsrust en loopbaanonderbrekingen/verminderingen met zorgmotief, geboorteverlof worden hierbij gelijkgesteld met effectieve arbeidsprestaties’, zo staat ook in de tekst. 

PVDA-pensioenspecialist Kim De Witte merkte tijdens het debat in de Kamer al op dat ziekte niet in het lijstje voorkomt. Aanvankelijk antwoordde minister Jambon dat de ziekteperiode wel wordt meegerekend voor de bonus-malus, daarna moest hij zich corrigeren: ‘Voor de vrijstelling van de bonus-malus wordt ziekte dus niet meegerekend om te voldoen aan de voorwaarden van 35 gewerkte jaren.’

Dat zou dan betekenen dat iemand die halftijds werkt en één dag ziek is en dus niet meer aan 156 effectief gewerkte dagen per jaar komt, een volledig jaar op zijn of haar loopbaanteller verliest. Is dat het opzet? Waarom wordt dan precies de ziekteperiode niet meegeteld? Blijft ziekte niet meetellen voor bonus-malus in de wetteksten?

3. Partner of huwelijkspartner?

Bij het overlevingspensioen, ook bekend als weduwe- of weduwnaarspensioen, staat er een opmerkelijk woordje in het regeerakkoord, dat grote gevolgen heeft. Om vandaag in aanmerking te komen voor een overlevingspensioen moet u de huwelijkspartner van een werknemer of ambtenaar zijn of de ex-huwelijkspartner van een ambtenaar.

In het huidige regeerakkoord is geen sprake meer van ‘huwelijkspartner’, maar wel gewoon van ‘partner’. Dat zou dus betekenen dat ook mensen die wettelijk samenwonen in aanmerking komen voor een overlevingspensioen. Het gevolg is dat straks aan veel meer mensen een overlevingspensioen zal moeten worden uitbetaald. Dat zal dus een hoop geld kosten.

Het was ook de reden waarom het in het verleden alleen aan ‘huwelijkspartners’ was voorbehouden. Wordt het overlevingspensioen echt uitgebreid tot partners? Of zal het straks in de wetteksten toch alleen maar voor de huwelijkspartner gelden?

4. Wat met echtscheidingspensioen?

Als u vandaag uit de echt scheidt, hebt u misschien recht op een echtscheidingspensioen, bijvoorbeeld omdat u huisvrouw- of man was of lang voor de kinderen hebt gezorgd. Met dat echtscheidingspensioen wordt uw gewoon pensioen vermeerderd met een bepaald bedrag. Dat bedrag wordt berekend op basis van de loopbaan als werknemer van uw ex-huwelijkspartner. De federale pensioendienst berekent dat bedrag.

In het regeerakkoord staat nu dat ‘partners gestimuleerd worden om in hun huwelijkscontract of wettelijk samenlevingscontract een pensioensplit te voorzien voor het geval van een (echt)scheiding’. 

Betekent dit dat in de toekomst iedereen zelf de verdeling van de pensioenrechten in het huwelijks- of wettelijk samenlevingscontract moet regelen? Dan denken mensen als ze huwen of wettelijk gaan samenwonen het best meteen na over de verdeling van de pensioenrechten als ze ooit zouden scheiden.

In ieder geval zal dit alles de volgende jaren veel werk opleveren voor de notarissen en extra kosten met zich meebrengen voor iedereen die zijn huwelijks- of wettelijk samenlevingscontract wil aanpassen. Is dat de bedoeling en zal dat ook zo in de definitieve teksten komen?

In het regeerakkoord staat verder nog iets interessants: ‘Het gezinspensioen in het werknemers- en zelfstandigenstelsel wordt op middellange termijn afgebouwd (behalve voor de pensioenminima) en dus ook het hiervan afgeleid echtscheidingspensioen.’ Deze formulering is nogal onduidelijk, maar het gezinspensioen, belangrijk als een van de huwelijkspartners huisman of -vrouw is, wordt dus op termijn blijkbaar afgeschaft? En ook het echtscheidingspensioen wordt op termijn afgeschaft? 

5. Tegen wanneer?

In het regeerakkoord worden voor de verschillende pensioenhervormingen vaak lange overgangstijden uitgetrokken, zodat alle betrokkenen tijd hebben om zich aan te passen.

Maar voor de administratie wordt die periode een hel. De pensioenen zijn nu al een ingewikkeld kluwen, dat wordt er de volgende tijd niet beter op. Een belangrijke vraag is tegen wanneer de administratie al de hervormingen – waarover nu nog vele open vragen zijn – geïmplementeerd kan krijgen.

Alleen al het zogenaamde ‘recueil’, het overzicht van de belangrijkste wettelijke en reglementaire bepalingen over de ambtenarenpensioenen, beslaat vandaag meer dan 1600 bladzijden. En dat alleen al in de Nederlandstalige versie. De administratie kan alleen maar succes gewenst worden bij de vele aanpassingen aan de nieuwe regels.

Die aanpassingen zullen hoe dan ook tijd vergen. Dat is nog een belangrijke vraag: wanneer zullen de ambtenaren klaar zijn met dat helse karwei? En wanneer zullen u en ik dan eindelijk weten hoe het in de toekomst zit met ons pensioen? Als we al onze weg vinden in het hele kluwen. Want ook de pensioenregels worden er onder de regering-De Wever niet eenvoudiger op.

Eenvoud en transparantie was duidelijk geen uitgangspunt bij de regeringsonderhandelingen. Het gevolg is dat heel veel mensen ook straks nog met heel veel vragen zullen zitten.