België geeft véél te weinig uit aan defensie. Minister van Defensie Theo Francken (N-VA) is op zoek naar miljarden om eindelijk aan de NAVO-afspraken te voldoen. En zelfs dat zal niet volstaan.
Tot voor kort was het vooral een Amerikaanse eis: Europa moet meer geld uitgeven aan defensie. Daar werd al op aangedrongen door de Democratische Amerikaanse presidenten Bill Clinton, Barack Obama en Joe Biden.
Ook de Republikeinse president Donald Trump was daar tijdens zijn eerste ambtstermijn duidelijk over. Op dat vlak was en is er een opmerkelijke eensgezindheid tussen de Democraten en Republikeinen: Europa doet te weinig voor zijn eigen veiligheid, de VS betalen daarvoor te veel.
Nu Trump dit zeer luid uitschreeuwt, spreekt men van een wake up-call voor Europa. Dat kan alleen maar zijn omdat Europa het voorbije decennium wel heel diep lag te slapen.
Ook druk binnen Europa
Na het uitbreken met de oorlog in Oekraïne, en zeker nu er gedacht wordt aan gesprekken om die te beëindigen, zijn het niet alleen meer de Amerikanen die aandringen op de verhoging van de defensiebudgetten.
Ook Europese landen die dicht bij Rusland liggen zoals Estland, Letland, Litouwen en Polen, en bang zijn voor een Russische invasie, dringen er bij de andere Europese landen op aan dat zij eindelijk ook de nodige inspanningen doen.
En dat slaat dan zeker op België, dat van alle Europese NAVO-lidstaten het minst aan defensie uitgeeft.
Wie nu spreekt van een wake-upcall heeft het voorbije decennium wel heel diep liggen slapen.
Even terug in de tijd: goed tien jaar geleden, in september 2014, beloofden de staatshoofden en regeringsleiders van de NAVO-lidstaten om de defensiebudgetten de komende tien jaar te verhogen tot 2 procent van het bbp. Voor ons land ging de toenmalige socialistische premier Elio Di Rupo daarmee akkoord.
Landen als Polen (4,12 procent), Estland (3,43 procent), Letland (3,15 procent) en Litouwen (2,85 procent) zitten daar vandaag ruim boven. België zit daar vandaag met 1,30 procent ver onder. Het is begrijpelijk dat na de VS (3,38 procent) nu ook de Europese landen die meer uitgeven dan 2 procent er bij de andere NAVO-lidstaten op aandringen om eindelijk hun beloftes van tien jaar geleden na te komen.
De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?
Creatieve boekhouding
In het regeerakkoord van de regering-De Wever staat dat ze het defensiebudget tot 2 procent wil optrekken tegen uiterlijk 2029. Dat is dus vijf jaar later dan afgesproken. Het zou betekenen dat er 0,7 procent van het bbp extra naar defensie gaat dan vandaag, wat neerkomt op bijna 5 miljard euro. Dat is een moeilijke oefening voor een regering die als eerste doelstelling heeft om de begroting op orde te brengen.
Er wordt met het idee gespeeld om een deel van de politie weer bij defensie onder te brengen.
Daarom is minister van Defensie Theo Francken (N-VA) op zoek naar creatieve manieren om de uitgaven voor defensie op te trekken, zonder dat de overheid dieper in de portemonnee hoeft te tasten. Het is bijvoorbeeld zo dat de uitgaven voor gemilitariseerde politiediensten, zoals de Franse gendarmerie en de Nederlandse marechaussee, daar mee in de defensiebudgetten zitten.
Nu wordt er bij ons met het idee gespeeld om een deel van de politie weer bij defensie onder te brengen, zodat de loonkosten van die mensen bij de militaire uitgaven kunnen worden gerekend.
Hetzelfde geldt voor een deel van de Staatsveiligheid, dat bij de militaire veiligheidsdienst zou kunnen worden ondergebracht.
Als dat zou doorgaan, zou dat de defensie-uitgaven voor België na de komma kunnen verhogen, zonder dat het de overheid meer geld zou kosten. Maar de beoogde tweeprocentnorm zullen we daarmee niet halen.
‘Hoeveel moet België méér aan defensie spenderen om aan de NAVO-normen te voldoen?’
Hoofdzetel
Bovendien werd tien jaar geleden nog een andere afspraak gemaakt: de landen moeten jaarlijks minstens 20 procent van hun totale defensie-uitgaven besteden aan groot militair materieel. En daar schiet België ook veel tekort: we besteden er slechts 15,1 procent aan. Canada (18,6 procent) en België zijn de enige NAVO-landen die op dat vlak de beloften niet nakwamen.
België is trouwens de enige NAVO-lidstaat die zowel de tweeprocentnorm als de afspraak om 20 procent te besteden aan zwaar militair materieel aan zijn laars lapte. En dat voor het land dat de hoofdzetel van de NAVO huisvest.
Amerikaanse bestellingen
We moeten bij dit alles niet naïef zijn: de Amerikanen willen natuurlijk dat het groot militair materieel vooral in de VS wordt aangekocht. Misschien dat de Belgische defensie-industrie haar graantje kan meepikken, maar de meeste euro’s zullen naar de andere kant van de oceaan vloeien. Dat is zeker een van de en misschien wel dé voornaamste doelstelling van Trumps donderpreken aan het adres van de Europese NAVO-lidstaten.
Theo Francken heeft dat al begrepen. Francken, die niet alleen minister van Defensie is maar ook van Buitenlandse Handel, heeft al een reis naar Silicon Valley gepland. Het is niet slecht om daar rechtstreeks contact op te nemen met de technologiebedrijven.
Waarom zou hij geen tussenstop maken in Texas of Arizona om enkele defensiebedrijven te bezoeken? In elk geval heeft hij al aangekondigd dat hij bijkomende F-35-gevechtsvliegtuigen zal kopen bij het Amerikaanse Lockheed Martin.
Defensiefonds
Wie naar de Belgische militaire uitgaven kijkt, moet dus niet verbaasd zijn dat de VS én ook Europese NAVO-landen er bij ons op aandringen om niet alleen meer uit te geven aan militair personeel, maar vooral aan militair materieel. Maar met welk geld zouden we dat kunnen doen? Waar denkt België die 5 miljard te halen?
Volgens de begrotingstabellen van de regering-De Wever zou 1 miljard extra worden uitgetrokken voor defensie. En dan zou er nog een defensiefonds uit de grond worden gestampt waaruit nog eens 2,4 miljard moet komen. Samen is dat 3,4 miljard, of pakweg 0,5 procent van het bbp.
Stel dat we door de verschuiving van politie- en Staatsveiligheidspersoneel naar defensie de militaire uitgaven met 0,2 procent kunnen verhogen, en dat er 0,5 procent extra geld bij komt via het defensiefonds, dan zit België aan de 0,7 procent extra die het nodig heeft om de sprong van 1,3 procent naar 2 procent van het bbp te maken.
Het defensiefonds zal vooral een eenmalige oplossing bieden, geen structurele oplossing.
Die redenering klinkt mooi, maar ze klopt niet. Want om aan de afspraken te voldoen, moet België jaarlijks 2 procent van het bbp aan defensie besteden of jaarlijks pakweg 13 miljard euro. In het defensiefonds zou geld komen te zitten van dividenden.
De dividenden van de tien grootste overheidsbedrijven waren volgens zakenkrant De Tijd over het boekjaar 2023 goed voor meer dan 1 miljard euro aan dividenden.
Maar waar moet de rest dan vandaan komen voor het defensiefonds? Van de verkoop van overheidsparticipaties zoals BNP Paribas, Belfius en Proximus. Maar als die verkocht worden, zullen die geen dividend meer opleveren. Bovendien kunnen ze maar één keer worden verkocht.
En dat terwijl die 2 procent aan defensie-uitgaven wel jaarlijks moet worden gerealiseerd. Met andere woorden, het defensiefonds zal vooral een eenmalige oplossing bieden, geen structurele oplossing.
Begroting
De structurele oplossing voor het probleem dat België te weinig uitgeeft aan defensie moet komen van de begroting. Op dit moment is die er voor 2025 nog niet, misschien komt ze er pas in mei. Daar zullen we zien welke aanzetten de regering-De Wever geeft tot de structurele oplossing om meer geld vrij te maken voor defensie, zoals onze NAVO-partners dat willen.
Er is nu sprake van om de defensie-uitgaven in Europa buiten de begroting te houden, omdat de oorlogsdreiging te uitzonderlijk ernstig is. Daar horen minstens twee opmerkingen bij.
Eén: zullen de landen al hun uitgaven voor veiligheid uit de begroting mogen houden? De Duitse minister van Financiën pleit er alvast voor om alleen de militaire uitgaven boven de 2 procent buiten de begroting te houden. België, dat nog lang niet aan de 2 procent zit, zou daarvan dus geen gebruik kunnen maken.
Het wordt voor België nog moeilijker om te voldoen aan de Europese begrotingsnormen.
Twee, en fundamenteler: ook uitgaven die buiten de begroting worden gehouden kosten geld. Met andere woorden, ook als de uitgaven voor veiligheid buiten de begroting vallen, zal Francken nog steeds op zoek moeten naar meer geld.
Als we de twee opmerkingen samen nemen, wordt de penibele situatie voor ons land duidelijk: Francken moet niet alleen op zoek naar vele miljarden, die uitgaven dreigen ook in onze begroting te moeten staan, zodat het voor België nog moeilijker wordt om te voldoen aan de Europese begrotingsnormen.
En als we niet aan de Europese begrotingsregels voldoen, is er een serieuze kans dat we gestraft zullen worden – niet alleen door Europa maar ook door de financiële markten, die ons hogere rentes zullen aanrekenen voor staatsleningen omdat we er maar niet in slagen om onze begroting op orde te brengen. En laat dat nu net de prioritaire doelstelling zijn van de regering-De Wever.
NAVO-engagement: België moet in tijden van besparingen meer geld vrijmaken voor kanonnen
Verdubbeling
De kans is dus reëel dat de regering-De Wever er niet in slaagt om de begroting op orde te brengen onder meer omdat de N-VA-minister van Defensie meer geld moet uitgeven aan defensie.
En let op, tot nu toe wordt uitgegaan van 2 procent van het bbp voor defensie, maar Trump spreekt van 5 procent. Zelfs als het straks ‘maar’ 3 procent wordt, wil dat zeggen dat er elk jaar bijna 20 miljard naar defensie moet gaan, terwijl dat vandaag 8,5 miljard is.
Dat zou dus meer dan een verdubbeling zijn. Dat zou Francken en bij uitbreiding de regering-De Wever helemaal wanhopig maken.
Voormalig NAVO-baas Willy Claes: ‘We moeten dringend weer gaan praten over ontwapening’
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier