Wat weet de fiscus over uw geld en beleggingen? Veel, héél veel zelfs. ‘Het vermogenskadaster bestaat de facto al voor 80 procent’, zegt professor fiscaal recht Michel Maus. ‘En straks zal dat 100 procent zijn.’
Tien jaar geleden stond er in Knack een interview dat precies voorspelde wat we vandaag meemaken. Aan het woord was Paul Huybrechts, toen voorzitter van de Vlaamse Federatie van Beleggers. Hij ontwaarde de kiem van een vermogenskadaster.
‘Bij de Nationale Bank wordt nu het Centraal Aanspreekpunt (CAP) opgezet,’ zei Huybrechts begin 2014, ‘een databank waarover de media nauwelijks hebben bericht. In 2011 verscheen in een wet dat het CAP alle rekeningen en contracten die bij de banken bestaan, zou centraliseren. Vorig jaar heeft minister van Financiën Koen Geens (CD&V) daar dan echt werk van gemaakt en op 1 mei wordt het operationeel. Vanaf dat ogenblik zijn alle bankrekeningen, kredietcontracten, contracten voor vermogensbeheer en beleggingsadvies bekend en gecentraliseerd bij de Nationale Bank. De toegang is nog beperkt, het mag alleen gebruikt worden om fraude makkelijker op te sporen. Daar kun je natuurlijk niets tegen hebben, maar ik zie in het CAP de voorbode van een vermogenskadaster.’
Vandaag is het zover. Het CAP bezit ondertussen veel meer dan alleen maar de nummers van onze bankrekeningen en financiële contracten. Sinds 2022 bevat de databank ook de saldi, het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven, van de rekeningen en de bedragen van beleggingscontracten en levensverzekeringen. De financiële instellingen moeten die tweemaal per jaar doorgeven, eind juni en eind december. Alle gegevens worden 10 jaar lang bewaard. In de laatste ‘supernota’ van formateur Bart De Wever (N-VA) staat dat ook cryptorekeningen, waar digitale munten zoals bitcoin worden beheerd, bij het CAP moeten worden aangemeld.
In de ‘supernota’ van Bart De Wever staat dat er ‘een wettelijk kader wordt gecreëerd voor datamining op het CAP’, wat betekent dat men al die gegevens kan analyseren om er nuttige informatie uit te halen.
Eerst kon alleen de fiscus het CAP raadplegen om fiscale fraude te bestrijden, maar sinds de zomer van 2020 kunnen onder anderen ook notarissen, de politie (in opdracht van justitie) en onderzoeksrechters de databank onder voorwaarden raadplegen. En straks mag ook het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) het inkijken. In de ‘supernota’ van De Wever staat dat er ‘een wettelijk kader wordt gecreëerd voor datamining op het CAP’, wat betekent dat men al die gegevens kan doorzoeken en analyseren om er nuttige informatie uit te halen.
Arbeidseconoom Stijn Baert: ‘Wat mij betreft moet er een vermogenskadaster komen’
Miljonairstaks
Zo is het CAP uitgegroeid tot een cruciaal element in de vorming van een vermogenskadaster. En zodra dat bestaat, is het maar een kleine stap naar een vermogensbelasting. Soms wordt dat ook een ‘belasting op de rijken’ of een ‘miljonairstaks’ genoemd. Die kan verschillende vormen aannemen. Het sleutelwoord is ‘vermogen’. Dat wil zeggen: alles wat een huishouden bezit.
Een echte vermogensbelasting wordt geheven op het vermogen zelf, zonder rekening te houden met de inkomsten die dat vermogen oplevert: als u een appelboom hebt, hakt een vermogensbelasting een of meerdere takken van die boom.
Soms heeft men het bij de voorstellen eerder over een vermogenswinstbelasting: de winst die dat vermogen oplevert wordt belast. Je hakt dus geen tak van de appelboom, maar de overheid ontvangt, afhankelijk van de oogst, een paar kilo’s appels. Het probleem bij een vermogenswinstbelasting is dat elk jaar voor iedereen moet worden berekend hoeveel winst men heeft gemaakt. Dat is omslachtig.
Het alternatief heet een vermogensrendementsheffing: de werkelijke winst doet er niet meer toe, de fiscus gaat er gewoon van uit dat u een bepaalde winst behaalt. Hebt u meer winst, dan is dat voordelig voor u. Hebt u minder winst, dan is dat in uw nadeel. Met andere woorden: hoeveel kilo appelen uw boom ook oplevert, u geeft een vooraf bepaald aantal appels aan de overheid.
Factcheck: miljonairstaks doet schijnbaar niet veel vermogenden vertrekken maar dat zegt weinig over hoogte van kapitaalvlucht
Zoektocht naar geld
Er bestaan in ons land al heel wat vormen van vermogensbelasting, maar toch klinkt geregeld een luide roep om een vermogens(winst)belasting. Sommigen pleiten voor zo’n belasting om de voortdurende concentratie van rijkdom af te remmen. En als er gezegd wordt dat onze hoge belastingen op arbeid lager moeten, kijkt men ook naar de grote vermogens om die verlaging te compenseren.
Daarnaast voedt de slechte toestand van onze overheidsfinanciën en de grote uitdagingen in de toekomst (zoals meer overheidsgeld voor de strijd tegen de klimaatopwarming, voor defensie, voor de pensioenen) de pleidooien voor een vermogens(winst)belasting.
Vermogenskadaster
Om zo’n vermogensbelasting in te kunnen voeren, heb je een overzicht nodig van het vermogen van elk huishouden en dus een vermogenskadaster. En als dat voorhanden is, kan het ook nuttig zijn voor een andere toepassing: overheidssubsidies kunnen gekoppeld worden aan het vermogen.
Als er een vermogenskadaster is, kunnen overheidssubsidies gekoppeld worden aan het vermogen.
Zo’n koppeling gebeurt vandaag al. Wie een sociale woning wil, moet een inkomens-, middelen- en onroerende-eigendomtoets ondergaan. Eenvoudig gezegd: wie in het buitenland al een huis heeft, komt niet in aanmerking voor een sociale woning. En enkele weken geleden werd bekend dat wie rijk is, minder of helemaal niet meer zal kunnen genieten van de Vlaamse renovatiepremies. Wie renteniert en leeft van zijn beleggingen, krijgt geen subsidies meer. Met een zicht op alle inkomsten, ook uit vermogen, kan de overheid pas echt een rechtvaardig sociaal beleid voeren, zo heet het.
Het idee van een vermogenskadaster zorgt bij veel Belgen altijd voor grote opwinding, en ook bij politieke partijen. ‘En dat terwijl de overheid en de fiscus vandaag al over zo veel informatie beschikken over de inkomsten en het vermogen van de Belgen’, zegt professor fiscaal recht Michel Maus. Want we leveren zelf spontaan al heel wat gegevens aan. Andere data worden door buitenlandse administraties automatisch doorgegeven aan België. En dan is er nog de informatie die op verzoek van de fiscus moet worden aangeleverd. ‘Het vermogenskadaster bestaat de facto al voor 80 procent,’ zegt Maus, ‘en straks wordt dat 100 procent.’
‘Maak eindelijk werk van een vermogenskadaster’
Belgische rekeningen
Heel wat informatie over uw inkomen dient u spontaan te melden bij de fiscus. Zo moet u in de personenbelasting uw jaarlijks inkomen aangeven. Tegenwoordig wordt dat door uw werkgever doorgespeeld via de bekende fiscale fiches.
Als u een spaarboekje hebt, of investeert in aandelen, obligaties of beleggingsfondsen bij een Belgische bank, betaalt u daarop in principe een ‘bevrijdende roerende voorheffing’: u betaalt een belasting op de intresten en dividenden aan de financiële instelling, die dat bedrag doorstort aan de staatskas. Banken delen daarbij geen gegevens van individuele klanten, zoals rekeningnummers of namen. De roerende voorheffing is ‘bevrijdend’: u hoeft die inkomsten niet aan te geven in de personenbelasting. De fiscus heeft dus geen weet van uw inkomsten uit sparen en beleggen, maar de gegevens zitten wel in het CAP.
Daar vallen drie opmerkingen bij te maken. Eén: als u meerdere spaarboekjes hebt bij verschillende banken en de intresten daarop groter zijn dan de vrijstelling van 1020 euro in 2024, dan moet u die intresten wél aangeven en zijn ze wél bekend bij de fiscus. In de belastingaangifte van 2023 gaven 2615 Belgen zulke intresten aan.
Twee: hebt u aandelen op een rekening van een Belgische financiële instelling, dan wordt de roerende voorheffing op de dividenden automatisch afgehouden. Sinds 2018 kunt u een deel daarvan (vandaag maximaal 240 euro) via de belastingen recupereren. U moet dan het bedrag van de roerende voorheffing op uw belastingaangifte invullen en de nodige documenten kunnen voorleggen aan de fiscus. Die weet dan dat u aandelen bezit. Zo’n 600.000 Belgen vorderden vorig jaar de roerende voorheffing op dividenden terug.
Drie: in de laatste ‘supernota’ van formateur De Wever staat dat de bevrijdende roerende voorheffing behouden blijft, maar u zou die inkomsten in de toekomst wel op uw aangifte moeten vermelden. Dan kent de fiscus die dus zeker.
Buitenlandse rekeningen
In de personenbelasting moet u ook aanvinken of u een buitenlandse bankrekening of levensverzekering hebt. De fiscus wil ook weten in welk land, maar vraagt niet hoeveel geld op die rekening staat. Eigenlijk weet de fiscus dat al, want sinds 2017 wisselen ruim 100 landen de gegevens van bankrekeningen en verzekeringscontracten automatisch uit voor fiscale doeleinden. Ook de saldi en inkomsten die ze genereren worden daarbij meegedeeld.
Als de buitenlandse financiële instelling geen belastingen int voor de inkomsten uit die rekening (en meestal doet ze dat niet), moet u de belastbare inkomsten zelf aangeven in uw belastingaangifte. In de belastingaangifte van 2023 gaven 378.652 Belgische gezinnen aan dat ze een buitenlandse rekening hebben, 64.165 Belgische gezinnen hadden een buitenlandse verzekering.
Belgisch bankgeheim
Michel Maus: ‘Het is opmerkelijk dat de Belgische fiscus meer informatie heeft over uw buitenlands vermogen dan over uw Belgische bank- en verzekeringstegoeden. Hij krijgt automatisch alle gedetailleerde gegevens van uw buitenlandse rekeningen, maar niet van uw Belgische rekeningen. Daar krijgt hij pas toegang toe als er aanwijzingen van fraude zijn. Is dat houdbaar in een Europa met een vrij verkeer van kapitaal?’
Het Belgische bankgeheim zal vroeg of laat sneuvelen.
‘Het opheffen van het Belgische bankgeheim zou dat probleem van de baan helpen en het is een kwestie van tijd voor dit gebeurt’, vervolgt Maus. ‘Ik snap niet dat bepaalde politieke partijen zich daartegen blijven verzetten, tenzij men wil beletten dat de fiscus vragen stelt over de herkomst van het geld op de rekeningen. Maar dat verzet is niet houdbaar. Het is toch niet meer dan rechtvaardig dat iedereen de afgesproken belastingen betaalt?’
De fiscus kan trouwens in bepaalde gevallen op zoek gaan naar de herkomst van vermogen. Dat was bijvoorbeeld het geval toen de fiscus erachter kwam dat de familie van Open VLD-politicus Karel De Gucht via een vennootschap een villa in Toscane had. De Bijzonder Belastingsinspectie (BBI) vroeg zich af met welk geld die villa was aangekocht. Toen bleek dat dit gebeurd was met geld uit de verkoop van een pakket aandelen, kwam de fiscus met een bijkomende belastingaanslag. Na enkele rechtszaken werd die vernietigd.
De fiscus schuift het achterhalen van de herkomst van grote geldsommen overigens steeds vaker door naar de banken. Als er een ongebruikelijk grote som geld op uw rekening wordt gestort, is de bank bij wet verplicht om u te vragen waar dat geld vandaan komt en waar u het voor zult gebruiken. De bank kan vervolgens, zonder uw medeweten, een dossier overmaken aan de Cel voor Financiële Informatieverwerking, zeg maar de antiwitwascel.
Vastgoed
De eigen woning vormt voor de meeste Belgen het voornaamste deel van hun vermogen. De waarde van uw gezinswoning moet u niet aangeven in de personenbelasting, maar u betaalt wel jaarlijks een gewestelijke belasting, de zogenaamde onroerende voorheffing. Die is gebaseerd op het kadastraal inkomen of het fictief inkomen dat u jaarlijks zou ontvangen als u het gebouw zou verhuren.
Probleem is dat dit kadastraal inkomen vaak achterhaald is en niet overeenstemt met de realiteit. Maar er is wel een databank waarin de notarissen alle verkopen van onroerend goed moeten registreren. Op basis van die gegevens zou de werkelijke waarde van vastgoed vrij snel kunnen worden vastgesteld.
Vastgoed dat u in België verhuurt, moet u in de personenbelasting aangeven. U wordt niet belast op de werkelijke huurinkomsten, maar op basis van het kadastraal inkomen. Nochtans zou het voor de overheid makkelijk zijn om de werkelijke huurinkomsten te kennen, want in ons land bestaat er een verplichte registratie van een huurovereenkomst voor een appartement, woning, studentenkamer, tweede verblijf en noem maar op.
Als u eigenaar bent van een huis, appartement of lapje grond in het buitenland moet u de ‘actuele normale verkoopwaarde’ van dat onroerend goed aangeven in uw belastingaangifte. Dankzij de automatische gegevensuitwisseling tussen EU-landen weet de fiscus ook wanneer u vastgoed koopt of verkoopt in het buitenland.
Stel dat u een huis verhuurt via AirBnb, dan weet de fiscus dat, want sinds 2023 moeten ook de exploitanten van digitale platformen die inkomsten doorspelen. Vanaf 2026 geldt dat ook voor de cryptoplatformen. De fiscus zal dan ook alles weten over uw beleggingen in bijvoorbeeld bitcoin.
Vennootschappen en kunst
Volgens de Europese antiwitwasregelgeving zijn alle vennootschappen en vzw’s verplicht hun uiteindelijke begunstigden te registreren via het UBO-register (‘Ultimate Beneficial Owners’). Iedereen die meer dan 25 procent van de aandelen of stemrechten heeft in een vennootschap moet dat daar melden. Dat register is vrij toegankelijk voor de overheid.
Om de waarde van bijvoorbeeld uw kunstcollectie te bepalen zou er een beroep kunnen worden gedaan op de verzekeringspolissen die u ervoor afsluit.
Een ander verhaal zijn kunstwerken, juwelen, oldtimers enzovoort. Op dit moment weet niemand hoeveel die bijdragen tot uw vermogen. Alhoewel. Om de waarde te bepalen zou er een beroep kunnen worden gedaan op de verzekeringspolissen die u voor zo’n waardevolle bezitting afsluit. Dat gebeurt vandaag al als het gaat om een erfenis. De overheid vraagt dan bij de verzekeringsmaatschappij weleens na voor welk bedrag een kunstwerk verzekerd is.
Erfenissen en schenkingen
‘Er is één moment in het leven dat er een foto van het vermogen wordt gemaakt,’ zegt Michel Maus, ‘en dat is bij het overlijden. Dan moeten de banken alle financiële gegevens en de inhoud van de bankkluis doorgeven, het onroerend goed wordt opnieuw geschat enzovoort. Allemaal om de waarde van de erfenis en de verschuldigde erfenisbelasting zo juist mogelijk te bepalen. Dan krijgt de overheid dus een goed beeld van uw vermogen op dat moment.’
‘Ook schenkingen die via de notaris gebeuren worden geregistreerd’, vervolgt Maus. ‘Voor vastgoed is dat altijd het geval en vaak ook als er geld wordt geschonken. Alleen de handgiften blijven buiten het gezichtsveld van de overheid.’
Slotsom
Eigenlijk weten de overheid en de fiscus dus al héél veel over uw vermogen. Maus: ‘Er worden steeds meer stapjes gezet richting meer transparantie en een vermogenskadaster. Het Belgische bankgeheim is in dat opzicht vandaag nog een probleem, maar dat zal vroeg of laat sneuvelen. De gegevens worden nu ook nog te verspreid geregistreerd, maar het is een koud kunstje om die allemaal samen te brengen in het CAP.’
‘Om echt te kunnen spreken van een vermogenskadaster zou uw vermogen elk jaar opnieuw gewaardeerd moeten worden’, vervolgt Maus, ‘Dat is geen probleem voor de gegevens die de financiële instellingen hebben: de banken doen nu al het werk voor de fiscus. Een groter probleem is bijvoorbeeld de waarde van het onroerend goed, dat dan jaarlijks moet worden bepaald. Maar met artificiële intelligentie wordt dat makkelijker. Ik ben er dan ook van overtuigd: het vermogenskadaster is straks een feit.’
Tot slot nog dit. Het is de bedoeling van een vermogens(winst)belasting om de Belgen met een groot vermogen meer belastingen te laten betalen. Van de tien rijkste Belgen die op de website derijkstebelgen.be prijken, zijn er zeker drie die daaraan zullen ontsnappen omdat ze in het buitenland wonen: Eric Wittouck verblijft in Monaco, Alexandre Van Damme in Zwitserland en de familie De Mévius in Londen. Vraag is of dat aantal na de invoering van een vermogens(winst)belasting zal toenemen.
