Pierre Wunsch, gouverneur van de Nationale Bank: ‘Ik deel het pessimisme over België niet’

Gouverneur van de Nationale Bank Pierre Wunsch laat zijn licht schijnen over  de stand van het land, Europa en de planeet: ‘We zullen de aarde niet redden met moraliserende argumenten: “Je mag dit niet, je mag dat niet.”’ 

‘Ik weet het: er heerst pessimisme over hoe België er economisch en financieel voor staat’, zegt Pierre Wunsch. ‘Ik deel dat pessimisme niet. Natuurlijk zijn er uitdagingen, en het grootste zorgenkind is onze begroting. Op het vlak van de overheidsfinanciën zijn we een van de slechtste leerlingen in Europa. Maar het is doenbaar om dit recht te trekken. Het is aan de politici om de prioriteiten vast te leggen.’

Als gouverneur van de Nationale Bank heeft Wunsch een uitstekend zicht op de financieel-economische toestand van ons land. Hij weet waar het om draait tijdens de regeringsonderhandelingen en is bijzonder goed geïnformeerd, maar hij laat zich niet verleiden tot rechtstreeks commentaar op het politieke gebeuren.

Vandaar dat Wunsch onze volgende vraag al beantwoordt nog voor we ze kunnen stellen: ‘Of de politici die nu onderhandelen over een nieuwe regering die moeilijke keuzes zullen maken? Ik hoop het. Tot voor kort waren we vrij uniek in Europa: de Belgische regeringsvormingen duurden erg lang. Nu zie je dat bijna overal. Ook in Nederland, Frankrijk en Duitsland was het moeilijk om werkbare meerderheden te vormen.’ 

De volgende Belgische regering heeft geen keuze: ze moet stevig saneren.

Pierre Wunsch: We hebben geen keuze om minstens twee redenen. Eén: als we niets doen, zal de kostprijs van onze schuld stijgen en zal België meer rente moeten betalen op zijn overheidsschuld. We zien dat nu al gebeuren in Frankrijk, dat soortgelijke problemen kent als België. In zeer korte tijd liep de rente die Frankrijk moet betalen hoger op. België ligt dicht bij Frankrijk. Als we niets doen, kunnen de financiële markten ook ons in het vizier krijgen en kan ook onze rente snel de hoogte ingaan.

De tweede reden: België heeft de covid- en daarna de energiecrisis goed doorstaan, omdat de overheid mensen en bedrijven heeft ondersteund. Vandaag hebben we te weinig marge om een nieuwe schok op te vangen. We moeten de overheidsfinanciën op orde brengen zodat we bredere financiële buffers kunnen aanleggen. Vroeg of laat breekt er toch weer een crisis uit en dan moet de Belgische overheid opnieuw over voldoende geld beschikken om ook die schok te kunnen opvangen. 

Aan het einde van vorige eeuw stonden opeenvolgende regeringen-Martens en -Dehaene voor een grote sanering van de overheidsfinanciën. Toen is er lang en hard bespaard. Wachten ons even stevige inspanningen en inleveringen? 

Wunsch: De grootte van de inspanning die we zullen moeten leveren is vergelijkbaar, maar we staan er wel beter voor dan toen. Toen zaten we in een economische crisis, nu niet. De Europese economie stagneert wel. België zal dit jaar een lichte economische groei kennen van ongeveer één procent. Toen was de werkloosheid hoog, nu is die laag. Er is zelfs krapte op de arbeidsmarkt.

Dat maakt de sanering van laten we zeggen 0,6 procent van het bbp per jaar gemakkelijker verteerbaar. De inspanningen die de nieuwe regering vraagt, zijn mogelijk zonder grote sociale gevolgen. Zeker als de regering de arbeidsmarkt hervormt, waardoor nog meer mensen aan de slag kunnen en de werkzaamheidsambities bereikt worden.  

Toch zijn er veel onheilsberichten over industriële bedrijven die de deuren sluiten, zoals Audi. 

Wunsch: Ooit was België een van de ­belangrijkste autoproducenten  ter wereld, vandaag zijn we twee derde van die productie kwijtgespeeld. Tot nu toe had dat weinig impact op de werkgelegenheid. Veel mensen die bij busbouwer Van Hool hun baan ­hadden verloren, vonden snel nieuw werk. Ik verwacht voor de arbeiders van Audi hetzelfde. 

Hoe komt het dat de industrie wegtrekt uit België? Zijn onze loonkosten nog altijd hoger in vergelijking met in onze buurlanden? 

Wunsch: Op een bepaald moment lagen onze loonkosten vier procent hoger dan in de ons omringende landen, maar die zijn ons aan het bijbenen. Vandaag bedraagt onze loonkostenhandicap grosso modo nog zowat de helft van toen. Dat blijft natuurlijk een handicap. De marge voor een loonsverhoging volgend jaar boven op de index zal zeer beperkt zijn. Maar de neergang van de industrie is geen Belgisch, wel een Europees fenomeen.  In Duitsland gaat het zelfs slechter dan bij ons. Kijk maar naar de ontslagen bij onder meer Volkswagen, in de staalsector enzovoort. 

Dan moet Donald Trump zijn aankondigde invoerheffingen nog lanceren, met mogelijk een handelsoorlog tot gevolg. Die zou Europa duur te staan kunnen komen? 

Wunsch: Trump is een transactionele president. Hij werkt met belonen en straffen, voor wat hoort dus wat. De verwachting is dat hij op die manier zijn America first-beleid zal uitvoeren. Het wordt een woelige rit voor Europa, vol verrassingen. 

Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), zegt dat Europa meer Amerikaanse producten moet kopen om een handelsoorlog met de Verenigde Staten te vermijden.  

Wunsch: Ja, ook wij zullen transactioneel moeten handelen en deals met Trump moeten sluiten. Je merkt dat dit besef al is doorgedrongen: vóór de verkiezing van Trump zei men in Frankrijk dat Europese defensieaankopen alleen bij Europese ­leveranciers mochten gebeuren. Na zijn verkiezing werd al snel gezegd dat het ook buiten Europa kon.  

Er zal meer geld moeten gaan naar defensie. Hoe zwaar weegt de oorlog in Oekraïne op de Belgische economie? 

Wunsch: België besteedt nu maar 1,3 procent van zijn bbp aan defensie en Trump zal zeker eisen dat we dat optrekken tot de beloofde 2 procent, wie weet zelfs tot 3 procent. Makkelijk wordt dat niet, maar bedrijven die actief zijn in defensie, zoals FN en Barco, kunnen er hun voordeel mee doen. De hamvraag is wanneer de oorlog in Oekraïne zal eindigen. We zullen goed moeten kijken naar de defensiebegroting van Rusland voor 2026. Als die daalt van 8 procent van het bbp vandaag naar ongeveer 4 procent, dan is het misschien voldoende dat België zijn defensiebudget optrekt tot 2 procent van het bbp. Maar als Rusland zijn defensiebudget op 8 procent houdt, zullen alle Europese landen en dus ook België nog meer geld voor defensie moeten uittrekken.  

Intussen rijst de vraag: telt Europa nog mee in de wereld? Stellen we economisch nog veel voor?   

Wunsch: We zijn in de Europese Unie met 27 landen en voelen ons comfortabel als de wereld traag verandert, we houden niet van disruptie, van snelle veranderingen zoals we die nu meemaken. Vandaag zit Europa geklemd tussen de dynamische VS en het goedkope China. Dat kan de indruk wekken dat Europa niet meer competitief is. 

Is dat niet zo? Het rapport dat ex-ECB-voorzitter Mario Draghi afleverde over de Europese concurrentiekracht klonk dramatisch: ‘Voor het eerst sinds de Koude Oorlog moet Europa vrezen voor zijn zelfbehoud. Als we niets doen, wordt het een lange doodsstrijd’, schrijft hij. 

Wunsch: Het Draghi-rapport was een wake-upcall voor Europa en die was ook nodig. Al vind ik dat het soms wel héél dramatisch klinkt. Kijk, twee jaar geleden was men in Europa erg optimistisch: de covidcrisis was bezworen en de economie leefde op. Ondertussen heb je de oorlog in Oekraïne, werd Trump herverkozen en nu overheerst pessimisme. Ik vind beide gemoedsgesteldheden overdreven.  

Wat vindt u van het rapport-Draghi? 

Wunsch: Als we eerlijk zijn, moeten we zeggen dat het een verzameling is van ­zowat alle voorstellen die al in Europa ­circuleerden om de Europese economie aan te vuren. Draghi schrijft dat er gigantische investeringen nodig zijn in onze economie. Hij heeft het over zo’n 800 miljard euro per jaar. Dat vind ik niet zijn beste idee. Het gaat om wel érg veel geld. En het geld van het vorige plan, Next Generation, is zelfs nog niet helemaal besteed, omdat we niet kunnen beslissen waarin we moeten investeren, omdat we de mensen niet hebben, omdat we de vergunningen niet krijgen enzovoort. Waarom nu al komen aanzetten met een nieuw plan om nog meer geld te investeren? Om de vijf jaar presenteert men in Europa een groot en ambitieus investeringsplan. Daarbij is er telkens sprake van overpromise and underdeliver. Europa maakt zijn beloftes niet waar. 

‘Ons zelfbehoud is in gevaar’: Mario Draghi vraagt 800 miljard om Europese economie te redden

Zit er niets goeds in het plan-Draghi? 

Wunsch: Uiteraard wel. Het is de perfecte basis voor het debat dat gevoerd moet worden. Een van de interessantste passages gaat over regelgeving waarin we te ver zijn gegaan, iets wat ik ook zeer vaak hoor in ons land. We hebben de voorbije jaren een lawine aan nieuwe Europese regels gekregen over van alles en nog wat. Die wegen zwaar op de ondernemingen. Luister, de Nationale Bank houdt toezicht op de banken en verzekeringsmaatschappijen, dus deontologisch is het niet aan mij om enige sympathie voor hen te hebben, maar ik begrijp wel dat ze klagen over de omvang van de rapportage die ze tegenwoordig moeten afleveren. Ik heb het niet over de kapitaalvereisten die de financiële instellingen na de financiële crisis kregen opgelegd, die zijn goed. Ik heb het over de administratie die ze verplicht zijn te doen. Daar is Europa te ver doorgeschoten. 

Uw spaargeld moet de Europese economie redden

Europa moet dringend regels schrappen? 

Wunsch: Regels schrappen zal niet gemakkelijk zijn, maar ze minder zwaar maken lijkt mij nodig. Ik hoor mensen die de Europese regels ‘the Brussels curse’, ‘de Brusselse vloek’ noemen. Ik sprak onlangs iemand die hier chocolade maakt en daarvoor vanuit Nicaragua cacaobonen invoert. Hij zal in de toekomst een bewijs moeten voorleggen dat die cacaobonen daar geteeld worden zonder dat het bijdraagt tot ontbossing. Hoe moet je aan zo’n papier raken? Je kunt de hele situatie vandaag samenvatten in één oneliner: Amerika innoveert, China imiteert, Europa reguleert.  

Draghi schrijft ook dat de vergroening, het verwijderen of verminderen van de CO2-uitstoot in de atmosfeer, een motor van economische groei moet worden. 

Wunsch: Ook dat wordt niet gemakkelijk. Europa heeft het klimaattransitieplan, de Green Deal die Europa klimaatneutraal moet maken tegen 2050, aan de bevolking verkocht als een grote kans. Het plan zou gepaard gaan met veel investeringen en honderdduizenden groene jobs. Die zien we vandaag niet. En niemand weet of ze er in de toekomst wel zullen komen. 

Is Europa te ambitieus op het vlak van vergroening en klimaattransitie?  

Wunsch: In elk geval ambitieuzer dan China en de VS, zeker nu Trump opnieuw aan de macht komt. Door de klimaatopwarming moeten we de CO₂-uitstoot zo snel mogelijk tot nul terugdringen. We moeten dat ambiëren, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar hoever kan Europa daarin gaan zonder dat het te veel in eigen vlees snijdt en economisch zelfmoord pleegt? Wat hebben we eraan als een bedrijf uit Europa wegtrekt omdat het hier geen CO₂ mag uitstoten en zich vervolgens in China vestigt omdat het daar wel mag? Dan blijft de CO₂-uitstoot in de wereld even groot, maar is Europa wel een bedrijf en werkgelegenheid kwijt.  

Iemand moet misschien het goede voorbeeld geven? 

Wunsch: Europa zorgt voor 7 procent van de CO₂-uitstoot in de wereld en gaat relatief snel naar 5 procent. We geven dus het goede voorbeeld. Maar moeten we de uitstoot nog meer terugdringen als de andere economische blokken weinig of niets doen? Bovendien moeten de Europese maatregelen ook breed worden gedragen door de bevolking. Politici moeten de mensen aan boord houden voor die milieumaatregelen. Dat is niet eenvoudig. Daarom pleit ik voor een meer realistisch Europees klimaatbeleid. 

Volgens veel klimaatactivisten is de opwarming van de aarde de schuld van het kapitalisme en is de oplossing degrowth: we moeten af van de economische groei. 

Wunsch: De klimaatopwarming heeft niets te maken met het kapitalisme. De USSR en andere communistische regimes presteerden véél slechter op het gebied van milieuvervuiling en CO₂-uitstoot. En we zullen in de toekomst economische groei nodig hebben, zeker als we de ontwikkelingslanden verder uit de armoede willen helpen, en als we vinden dat de mensen er ook recht hebben op bijvoorbeeld een goede gezondheidszorg en onderwijs. We zullen de aarde niet redden met moraliserende argumenten: ‘Je mag dit niet, je mag dat niet.’ Die aanpak heeft gefaald, zoals de verkiezingsnederlaag van de groene partijen heeft geïllustreerd. Maar het is natuurlijk niet omdat de groene partijen de verkiezingen hebben verloren, dat de aarde niet meer opwarmt. 

Wat zal de nodige klimaatinspanning uiteindelijk kosten? 

Wunsch: Volgens onze berekeningen zal de klimaattransitie 3 procent van het bbp kosten, gespreid over 25 à 30 jaar. Dat kost ons dus zo’n 0,1 procent groei per jaar. De inspanning die we moeten leveren is niet minder zwaar dan bij de olieschok in de jaren 1970, maar kan wel over een veel langere periode worden gespreid. Dat moet toch haalbaar zijn?