Factchecker: ‘Mensen zijn soms nog bij bewustzijn na medische doodverklaring’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dit lazen we onlangs op de Nederlandse nieuwssite nu.nl. Maar klopt het wel?

‘Mensen zijn soms nog bij hun volle bewustzijn nadat ze door artsen dood worden verklaard, zo blijkt uit een nieuwe studie.’ Dat opmerkelijke bericht pikten we onlangs op van de Nederlandse nieuwssite nu.nl. ‘In sommige gevallen zijn patiënten in staat om zelfs hun eigen doodverklaring te horen’, lazen we. ‘Soms zijn doodverklaarde mensen zelfs nog in staat om hun omgeving waar te nemen. Dat melden Amerikaanse onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift Resuscitation.’

Dokter Sam Parnia (Stony Brook Medical Center, New York) leidde het onderzoek, een bevraging van 140 patiënten die een hartstilstand overleefden. ’46 procent van de ondervraagden was naar eigen zeggen nog bij bewustzijn op het moment van de doodverklaring’, meldt nu.nl. ‘Drie mensen hadden heldere herinneringen aan dialogen die ze hadden gehoord en aan beelden van de artsen die om hen heen stonden.’

Uit de Britse krant The Independent citeert nu.nl hoofdonderzoeker Parnia: ‘Technisch gezien wordt de dood vastgesteld als het hart stopt met kloppen. Als dat gebeurt, stopt de bloedcirculatie, wat betekent dat de hersenen stoppen met functioneren.’ Ook de kop boven het stuk is een citaat van de dokter: ‘Mensen soms nog bij bewustzijn na medische doodverklaring’.

Kan dat?

‘Dat sommige patiënten nog iets kunnen horen terwijl de arts denkt dat ze onbewust zijn, is al duidelijk gedocumenteerd’, zegt professor neurologie Steven Laureys (UZ Luik). ‘Maar die patiënten zijn de facto dan nog niet dood.’ Laureys, een autoriteit qua bijna-doodervaringen, onderzoekt sinds de jaren 1990 comapatiënten en ontving eerder dit jaar de Francquiprijs, de belangrijkste Belgische wetenschappelijke onderscheiding.

De enige conditie die de stelling kan doen kloppen, is dat die artsen bij hun belangrijke finale diagnose een professionele fout hebben gemaakt, zegt Laureys. ‘Dat is niet onmogelijk, wel onwaarschijnlijk. Het punt is dat je niet – zoals Parnia zegt – dood bent als je hart stopt. Dood ben je pas wanneer je hersendood bent. Wanneer je brein – en dit is belangrijk: onomkeerbaar – zijn functie heeft verloren. Ook Parnia weet dat natuurlijk, maar hij verdraait de realiteit een beetje en weet zich zo van aandacht verzekerd.’

Dat gebeurde ook in de Brandpunt-reportage ‘Dokter na de dood’ over Parnia en zijn onderzoek op de Nederlandse televisie, zo leert internetresearch. Die reportage dateert van 2014, overigens hetzelfde jaar waarin het – ook door Vlaamse media recent uitgelichte – onderzoek van Parnia in Resuscitation is verschenen.

Met de komst van het beademingstoestel in de jaren 1950 en nieuwe technologieën is het ‘concept van de dood’ intussen verlegd, van de klassieke focus op het hart naar hersendood. ‘Een patiënt wordt vandaag pas doodverklaard als drie artsen – typisch een anesthesist, een neuroloog, en een neurochirurg – dat onafhankelijk van elkaar volgens geijkte tests en protocollen besluiten’, verzekert professor neurofysiologie Peter Janssen (KU Leuven).

Dood is dood. ‘En per definitie kom je daar niet van terug’, beklemtoont Laureys. ‘Het is belangrijk dat daar geen misvatting over bestaat, want die zou burgers – onterecht – kunnen afschrikken voor orgaandonatie.’

In België stierven vorig jaar 107 patiënten die in aanmerking kwamen voor orgaantransplantatie. Zij vonden niet tijdig een donor.