Factcheck: wie fitness-selfies deelt, is niet noodzakelijk een narcist

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Mensen die fitnessfoto’s van zichzelf op sociale media posten, zijn mogelijk narcisten, zo stelt een online artikel. Het onderzoek waarop die conclusie gebaseerd is, vertoont volgens specialisten enkele tekortkomingen, en het is gedateerd. Sinds de publicatie ervan, in 2015, is het socialemedialandschap drastisch veranderd en het delen van fitness-selfies is nu een alledaags fenomeen.

‘Onderzoek: mensen die fitnessfoto’s posten hebben psychologische problemen’, luidt de titel van een artikel dat op 3 februari op de Nederlandse website Famme verscheen en meer dan 260.000 mensen bereikte.

Wat zegt het artikel?

Mensen die regelmatig foto’s van hun sportieve workouts delen via hun socialemediakanalen, hebben mogelijk last van psychologische problemen, stelt het artikel. Voor die stelling verwijst de auteur naar een onderzoek van Brunel University in Londen naar de relatie tussen iemands persoonlijkheid en wat hij of zij op sociale media post.

Mensen die fitnessfoto’s van zichzelf op sociale media posten, zouden volgens de onderzoekers narcistisch zijn. ‘Die posts leveren meer likes en comments op dan andere posts, en dat is precies waar narcisten naar op zoek zijn: aandacht en erkenning’, zegt het artikel. Een andere conclusie van het onderzoek zou zijn dat mensen met weinig zelfvertrouwen meer posts over hun geliefde plaatsen.

Wat zegt het onderzoek?

Het artikel over het onderzoek waarnaar Famme verwijst, werd gepubliceerd in ScienceDaily in mei 2015 en heeft als titel ‘Facebookstatusupdates leggen laag zelfbeeld en narcisme bloot’.

‘Mensen die op sociale media opscheppen over diëten, work-outs en prestaties zijn typisch narcisten. Socialemediagebruikers die frequent posten over hun liefdespartner, hebben dan weer meer kans om een laag zelfbeeld te hebben’, zo lezen we in de samenvatting.

In het artikel staat een link naar het volledige onderzoek dat verscheen in ScienceDirect in oktober 2015, met als titel ‘De ‘Big Five’, zelfbeeld en narcisme als voorspellers van de thema’s waarover mensen schrijven in statusupdates’.

In dit onderzoek wilden psychologen van Brunel University London inzicht krijgen in de persoonlijkheidstrekken van Facebookgebruikers en in de motieven die bepalen waarover ze posten op sociale media.

De gegevens werden verzameld bij 555 Facebookgebruikers in de Verenigde Staten, waarvan 59 procent vrouwen. De deelnemers gaven aan hoe frequent ze in hun Facebookstatusupdates schreven over 20 topics. Ze hielden ook bij hoeveel likes en commentaren hun posts gemiddeld opleverden.

De deelnemers vulden online ook vragenlijsten in waarmee de ‘Big Five’ persoonlijkheidskenmerken werden gemeten: emotionele stabiliteit, altruïsme, openheid voor ervaringen, extraversie en consciëntieusheid. De Big Five persoonlijkheidstest is gebaseerd op het Big Five persoonlijkheidsmodel van Robert McCrae en Paul Costa van het National Institutes of Health in de Verenigde Staten. Ook een laag zelfbeeld en narcisme werden gemeten.

Uit het onderzoek bleek onder meer dat narcisten frequenter updates plaatsten over hun prestaties en over hun dieet- en sportroutine en dat mensen met een lager zelfbeeld vaker statusupdates postten over hun liefdespartner.

Volgens psychologieprofessor Tara Marshall van Brunel University, een van de onderzoekers, is het geen verrassing dat Facebookposts de persoonlijkheidskenmerken van de gebruikers weerspiegelen. ‘Maar het is belangrijk om te begrijpen waarom mensen over bepaalde topics schrijven op Facebook’, schreef ze nog.

De studie ging daarom ook na of mensen die frequenter updates plaatsten over bepaalde topics, beloond werden met een groter aantal likes en comments. ‘Onze resultaten suggereren dat het opscheppen van narcisten vruchten afwerpt, aangezien het meer likes en reacties oplevert. Maar het zou ook kunnen dat hun Facebookvrienden uit beleefdheid reageren, terwijl ze stiekem een hekel hebben aan het egocentrische gedrag. Als mensen beter zouden beseffen hoe hun statusupdates worden gepercipieerd door hun vrienden, zouden ze mogelijk posts vermijden die meer irriteren dan dat ze entertainen,’ aldus nog Marshall.

Verkeerde interpretatie

‘Het artikel van Famme gaat erg kort door de bocht door te stellen dat mensen die foto’s van hun sportieve workouts op sociale media posten mogelijk narcisten zijn. Dat is niet wat in het wetenschappelijke artikel wordt geclaimd’, reageert professor sociale psychologie Koen Ponnet van de onderzoeksgroep Media, Innovation and Communication Technologies van de UGent. ‘Het wetenschappelijke artikel beschrijft wel dat, naarmate mensen hoger scoren op een schaal die peilt naar narcisme, de kans groter is dat ze foto’s van hun sportieve workouts op sociale media delen. Maar narcisme draagt volgens het onderzoek slechts voor 2,9 procent bij aan de redenen waarom mensen foto’s van hun sportieve workouts posten. Hoewel dat effect statistisch significant is, is het verband zeer klein.’

‘Anders gezegd: 97,1 procent van de redenen waarom mensen foto’s van hun workouts posten, wordt verklaard door andere factoren dan narcisme. In het licht daarvan kan men dus niet concluderen dat mensen die foto’s van hun sportieve workouts op sociale media posten mogelijk narcisten zijn.’

Dat beaamt Dr. Ini Vanwesenbeeck, assistant professor persuasieve communicatie bij het Department Communication & Cognition bij Tilburg University. Volgens Vanwesenbeeck gebeurden de metingen op een correcte manier. ‘De onderzoekers maakten bij de online vragenlijsten gebruik van gevalideerde en betrouwbare schalen, die we vaker zien terugkomen in dit soort onderzoek. Wat wel opvalt, is dat het stuk van de vragenlijst dat over fitness ging, bijzonder klein was, zeker in verhouding tot het belang dat Famme er aan hecht.’

Dat de deelnemers zelf het aantal likes en comments op hun posts moesten bijhouden en doorgeven is volgens professor Vanwesenbeeck een van de zwaktes van het onderzoek. ‘Die zelfrapportering kan tot fouten leiden. De auteurs van de studie geven dat trouwens zelf ook aan, door te stellen dat narcisten geneigd zijn zichzelf te overschatten.’

Ook professor Ponnet plaatst enkele kanttekeningen bij het onderzoek, zoals bijvoorbeeld het feit dat de studie gebruik maakte van een selecte steekproef. ‘Er werden 555 Amerikanen bevraagd, maar die werden gerekruteerd via een website. Om uitspraken te doen over een populatie, moet elke persoon evenveel kans hebben om in de steekproef terecht te komen. Dat was hier niet het geval. De conclusies gelden dus enkel voor de steekproef, en de resultaten van het onderzoek kunnen niet veralgemeend worden naar de hele Amerikaanse bevolking.’

Gedateerd

Vanwesenbeeck wijst er ook op dat de studie gedateerd is, zeker omdat het socialemedialandschap sinds de publicatie in 2015 drastisch veranderd is. ‘Instagram is explosief gegroeid, TikTok is er bij gekomen, en er was de opkomst van de ‘fitness influencers’. Dat zijn socialemediagebruikers met heel veel volgers, die dagelijks foto’s en video’s posten over hun fitnessactiviteiten, waarbij ze hun afgetrainde lijven in de kijker zetten. De populariteit van hun miljoenen posts heeft het delen van fitness-selfies genormaliseerd en aangemoedigd.’

‘Dat alle mensen die frequent hun fitnessactiviteiten posten, psychologische problemen zouden hebben, lijkt me dus sterk’, zegt Vanwesenbeeck, ‘zeker omdat het een alledaags fenomeen is geworden. Een aanzienlijk deel van deze mensen heeft ongetwijfeld ook de oprechte intentie om anderen te inspireren om gezonder te leven, ook al kunnen hun beelden van het onhaalbare ‘perfecte lichaam’ ook leiden tot teleurstelling bij hun volgers.’

‘Er zijn een aantal recentere onderzoeken’, vervolgt Vanwesenbeeck. ‘Een Duitse studie uit 2019 bekeek een aantal meta-analyses over dit onderwerp, en die vat perfect samen wat ook professor Ponnet zegt over de studie waarop Famme zich baseert: het gaat om kleine verbanden, die bovendien maar voor een heel klein stuk op fitness slaan. Mensen die hoger scoren op narcisme zouden iets vaker meer vrienden hebben en vaker aan zelfpromotie doen op sociale media, maar het effect is beperkt.’