Factcheck: video over ‘neppe’ duiven maakt deel uit van satirische complottheorie

Op sociale media gaat een video rond waarin een man beweert dat duiven niet echt zouden zijn. Het gaat om satire, maar dat heeft niet iedereen door. De bewering gaat terug op een satirische complottheorie uit 2017 die stelt dat ‘vogels niet echt zijn’, maar ‘alle vogels vervangen zijn door drones’.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 13 februari postte een influencer een video met als bijschrift ‘de SCHOKKENDE waarheid over duiven’. In de video beweert hij dat duiven ‘nep’ zijn. Hij postte de video zowel op YouTube Shorts, Instagram als TikTok (hier, hier en hier gearchiveerd).

De meerderheid van de reacties beschuldigen de maker van ‘fake news’ of geloven de boodschap van de video niet.

Het lijkt alsof de maker de video ook zelf satirisch bedoeld heeft. Zo valt dit te lezen in een van de reacties op zijn video die de maker leuk vond: ‘Iedereen hapt, hahah.’ Onder de reactie van iemand die op TikTok aangeeft eerst geloofd te hebben, antwoordt de maker dan weer met een breed lachende emoji. Maar nergens in de video of in het bijschrift wordt expliciet duidelijk gemaakt dat het om satire zou gaan.

Sommige kijkers geloven de boodschap van de video wel. Dat leren we bijvoorbeeld uit de reactie van een moeder. Zij schreef onder de versie van de video op YouTube: ‘Nu denkt mijn zoon van 7 jaar dat je gelijk hebt.’

Sommige kinderen reageren ook zelf. Dat valt af te leiden uit een conversatie zoals onderstaande die in de reacties van de video op TikTok plaatsvond. 

Een andere persoon geeft toe de boodschap van de video eerst geloofd te hebben, maar dan zelf de claim te zijn gaan onderzoeken. Die persoon zegt in een reactie op TikTok: ‘Ik heb babyduiven opgezocht omdat ik dit geloofde.’

De video werd overal waar die gedeeld is geweest al veel bekeken. Op TikTok kregen al meer dan 30.000 mensen de video te zien. Ruim 2300 mensen vonden de video leuk. Op YouTube Shorts vonden maar liefst 24.000 mensen de video leuk.

Satirisch karakter lang ontkend

De theorie dat duiven of vogels in het algemeen nep zouden zijn gaat terug op de beweging Birds Aren’t Real. Dat is een satirische beweging die de complottheorie verspreidde dat alle vogels drones zouden zijn. Dat duiven drones zouden zijn, is dus als parodie bedoeld. Die moet aantonen hoe ridicuul sommige claims vandaag wel niet zijn.

De beweging werd opgericht door de student Peter McIndoe uit Little Rock in de Verenigde Staten. Tijdens een betoging in de Amerikaanse stad Memphis in 2017 wandelde hij voor de grap met een bordje rond dat niets te maken had met de boodschap van de betoging. Hij beschreef het bordje met het meest absurde dat hij op dat moment kon bedenken: ‘Vogels zijn niet echt.’ Tijdens de betoging bedacht hij dat alle vogels in de V.S. bewust vervangen zouden zijn door drones om mensen te bespieden. Hij kreeg onmiddellijk bijzonder veel aandacht.

In enkele jaren tijd groeide de theorie uit tot een succesformule. Op een bepaald moment vonden er betogingen met duizenden deelnemers plaats, zoals deze in New York City. Om aan de groeiende belangstelling tegemoet te komen, kozen McIndoe en zijn vrienden ervoor om een hele voorgeschiedenis van de beweging te fabriceren. Daarvoor publiceerden ze een filmpje op YouTube dat eruitziet alsof het gemaakt is in de jaren ’80 van de vorige eeuw.

In interviews op shows zoals The Majority Report en nieuwsuitzendingen van media zoals WREG News Channel hield McIndoe telkens vol dat dit een serieuze complottheorie was en dat hij er niet aan de oorsprong van lag. Dit leidde vaak tot ongemakkelijke situaties, maar versterkte enkel maar de populariteit van de theorie. Toen gevraagd werd naar het mogelijk satirische karakter, reageerde McIndoe telkens verbouwereerd (0:56).

Uiteindelijk toegegeven

Toen McIndoe het in 2021 welletjes vond geweest, gaf hij op de voorpagina van The New York Times toe dat het een uit de hand gelopen grap was en dat hij niet werkelijk geloofde dat vogels drones zouden zijn.

Vorige maand deed hij de eerlijke versie zijn verhaal nog eens over in een TED-talk. De lezing werd ondertussen al meer dan 800.000 keer bekeken op YouTube. Op een bepaald moment zei hij daar letterlijk: ‘Ik geloof niet echt dat vogels robots zijn, en iedereen die je op onze foto’s ziet ook niet.’ (5:08). Op het einde van de video gaat hij dieper in op wat hij geleerd heeft uit zijn tijd als ‘complotdenker’. Volgens hem is de essentie van de desinformatiecrisis eerder het gebrek aan gemeenschap dan het gebrek aan correcte informatie.

Het is onduidelijk of sommigen die aanwezig waren op de evenementen van Birds Aren’t Real effectief geloofden in de complottheorie. McIndoe vertelt in een documentaire van het Amerikaanse Vice zelf nooit iemand te zijn tegengekomen die er echt in geloofde (20:22).