Factcheck: van ‘poppenplaatje’ tot diplomatieke rel

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een tweet van de Sloveense premier op 14 oktober heeft een diplomatieke rel veroorzaakt tussen Nederland en Slovenië. De tweet bevat een afbeelding met ‘handpoppen van Soros’ en werd na een paar uur weer verwijderd. Knack onderzocht de oorsprong van de afbeelding.

Op 14 oktober plaatst de Sloveense premier Janez Jansa een tweet online met ’13 van de 226 handpoppen van Soros in het Europees Parlement’. De tweet bevat een afbeelding met centraal de zakenman en filantroop George Soros in een web met enkele Nederlandse politici, de Duitse sociaaldemocraat Martin Schulz, en de Belgen Mark Demesmaeker (N-VA) en Guy Verhofstadt (Open VLD).

Na enkele uren online wordt de tweet verwijderd (hier vindt u de gearchiveerde versie). Slovenië is momenteel de voorzitter van de Raad van de Europese Unie. Mede daardoor veroorzaakt de tweet van Jansa heel wat opschudding.

We bekijken in deze factcheck de inhoud van de tweet (1), de gevolgen ervan (2), we achterhalen de oorsprong van de afbeelding (3) en we onderzoeken waarop de afbeelding is gebaseerd (4).

1) Wat stond er in de tweet?

De afbeelding van Jansa zou 13 ‘handpoppen van Soros’ bevatten, maar we zien slechts 10 politici. Een deel van de afbeelding werd er blijkbaar afgesneden. Het zou gaan over leden van het Europees Parlement, maar dat klopt in de meeste gevallen niet. Alleen Agnes Jongerius, Sophie in’t Veld en Guy Verhofstadt zetelen momenteel nog in het Europees Parlement. De andere 7 deden dat wel in een vorige zittingsperiode maar zijn momenteel geen EU-parlementslid. Eén persoon op de afbeelding, de VVD’er Hans van Baalen, is overleden. Het plaatje lijkt dus gedateerd.

Bij de Nederlandse politica Sophie in’t Veld staat een rode pijl. Jansa wil blijkbaar vooral op haar de aandacht vestigen. Bovendien bevat de tweet ook nog een andere foto van haar met daaronder in het Sloveens de tekst ‘Ostajamo nepritranski‘ (‘Wij blijven onpartijdig’).

De foto toont haar tijdens een recent interview als voorzitter van een delegatie van Europese Parlementsleden die van 13 tot en met 15 oktober een bezoek brachten aan de Sloveense hoofdstad Ljubljana. Dat bezoek vond plaats om te onderzoeken of de Europese waarden, zoals de persvrijheid en de rechtsstaat, in Slovenië voldoende gerespecteerd worden. De parlementsleden spraken onder meer met journalisten, academici en middenveldorganisaties om de persvrijheid en de anticorruptiemaatregelen te beoordelen.

De verwijderde tweet van Jansa lijkt een aanval op dit bezoek en een poging om de voorzitter van de delegatie in diskrediet te brengen.

2) Reacties op de tweet

Jansa’s tweet veroorzaakt een diplomatieke rel tussen Slovenië en Nederland. De Nederlandse ontslagnemende premier Mark Rutte (VVD) reageert op de ‘onsmakelijke tweet’ en ontbiedt de Sloveense ambassadeur in Den Haag.

Jansa reageert op die tweet met een verwijzing naar de moord op de Nederlandse misdaadjournalist Peter R. De Vries.

De voorzitter van het Europees Parlement David Sassoli roept Jansa vervolgens op te stoppen met ‘het provoceren van parlementsleden’. Volgens Sassoli is ‘de rol van roterend voorzitter van de Raad gebaseerd op wederzijds vertrouwen en respect’.

3) Waar komt de afbeelding vandaan?

Het was niet de eerste keer dat Jansa de afbeelding deelde op Twitter. In maart deelde hij ook al een tweet van iemand anders waarin dezelfde afbeelding te zien viel. Waar komt de afbeelding oorspronkelijk vandaan?

We laden de afbeelding op in de zoekmachine TinEye en vinden zo de oudste versie.

Op die manier ontdekken we dat een bestand met de titel ‘soros.puppets.jpg’ al in 2019 op de blog Eunmask stond. Als we via Google zoeken naar ‘Soros’ op die site, dan vinden we inderdaad de bewuste afbeelding terug in een artikel van 16 april 2019.

Volgens HoaxWiki is Eunmask een ‘paranoïde en radicale haatblog’ die complottheorieën over Bilderberg, de New World Order, Illuminati en chemtrails verspreidt.

4) Waar komen de ‘poppenspelers’ vandaan?

Rest de vraag waarom net deze mensen zogezegd ‘de poppen’ van George Soros zijn. We googelen Mark Demesmaeker en George Soros.

Zo komen we bij een artikel van De Standaard van 4 mei 2019. Daarin lezen we volgende paragraaf: ‘Een uitgelekt lijstje met namen van Europese Parlementsleden die ‘betrouwbare bondgenoten’ zouden zijn voor OSF (Open Society Foundations, de filantrope organisatie van George Soros, nvdr.), opgesteld door een extern consultancybureau, wordt gebruikt op de sociale mediasite Twitter als munitie om aan te tonen wie er in de zak zit van de stichting. Al blijkt dat niet veel om het lijf hebben. Bijvoorbeeld Mark Demesmaeker (N-VA) had tot voor kort zelfs geen idee dat hij op dat lijstje staat als “kan mogelijk op gerekend worden voor fundamentele rechten en mediazaken”.’

Die uitgelekte lijst vinden we als we in Google zoeken naar pdf-documenten met de tekst ‘betrouwbare bondgenoten’ en Open Society Foundations.

Het document met als titel ‘Betrouwbare bondgenoten in het Europees Parlement (2014-2019)’ zou opgesteld zijn door het consultancybureau Kumquat voor Open Society Foundations (OSF). De oorsprong van het document kunnen we niet achterhalen, maar er is geen aanwijzing om aan de echtheid te twijfelen. Behalve De Standaard berichtte ook The Daily Mail in 2018 al over de lijst.

In het document van Kumquat vinden we terug dat er ‘226 parlementsleden bewezen of wellicht bondgenoten zijn van Open Society’. Er wordt OSF aangeraden om deze mensen ‘met een open geest te benaderen’ en dat ze ‘waarschijnlijk het werk van Open Society steunen’.

De 13 mensen op de afbeelding van Jansa staan ook met hun contactgegevens in deze lange lijst met parlementsleden. Dat het hier zou gaan om mensen die Soros ‘als een handpop’ kan bedienen, blijkt volgens ons onderzoek nergens uit. Het zou wel gaan om mensen die ‘mogelijk de waarden van Open Society steunen tijdens de legislatuur 2014-2019’, en ‘wellicht Open Society’s werk’.

De dag nadat Jansa de afbeelding tweette en verwijderde, postte hij zelf ook een link naar het document dat wellicht aan de basis lag van het ‘poppenplaatje’: ‘Bespreking van aanhangers van miljardair George Soros in Europees Parlement is geen samenzweringstheorie, want de lijst is in opdracht van en gepubliceerd door Soros’ Open Society Foundations. Kijk zelf maar.’