Factcheck: thermografie is niet geschikt om borstkanker op te sporen

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op Facebook circuleren berichten waarin thermografie wordt gepromoot als methode om borstkanker op te sporen. Thermografie zou borstkanker eerder kunnen detecteren dan een mammografie, zo wordt gesteld. Het tegendeel is waar.

Op 16 januari plaatst een vrouw uit Nederland onderstaande Facebookpost. Het bericht wordt 35.000 keer gedeeld en bereikt maar liefst 5,7 miljoen mensen.

Volgens de post is thermografie een pijnloos onderzoek waarmee borstkanker eerder ontdekt zou kunnen worden dan met een mammografie. In Duitsland zouden ze dit al jaren doen, en door een mammografie zou je net borstkanker kunnen krijgen, schrijft de vrouw.

We onderzoeken of bovenstaande claims kloppen.

1) Is thermografie een geschikte techniek om borstkanker op te sporen?

Bij thermografie wordt met behulp van een infraroodcamera de temperatuur van de borsthuid in kaart gebracht. Temperatuurverschillen zouden kunnen wijzen op de aanwezigheid van een gezwel. Een mammografie is een onderzoek waarbij een vrouwenborst op kankergezwellen wordt gescreend met behulp van röntgenfoto’s.

Volgens het Facebookbericht zou je met thermografie borstkanker eerder kunnen ontdekken dan met een mammografie. Dat klopt niet, zegt Herman Depypere, professor gynaecologie en hoofd van de menopauze- en borstkliniek van het UZ Gent. ‘Het klopt dat zones die tumoren bevatten beter doorbloed en daardoor warmer zijn. Dat maakt dat je een oppervlakkige tumor, die al een zeker volume heeft, aan de hand van een temperatuurverschil zou kunnen detecteren. Maar een tumor die dieper ligt of kleiner is, zul je niet vinden met thermografie. De techniek is lang niet zo gevoelig als die van de mammografie. Precies daarom is thermografie niet geschikt voor de borstkankerscreening en wordt de techniek er ook niet voor gebruikt.’

Daarmee bevestigt professor Depypere wat professor radiologie Chantal Van Ongeval (UZ Leuven) eerder al uitlegde in een factcheck van Knack: ‘Thermografie is een oude techniek die nu weer van onder het stof wordt gehaald als alternatieve kankeropsporingsmethode. In tegenstelling tot de mammografie, die de borstkankermortaliteit effectief helpt reduceren, doet deze techniek helemaal niet wat hij zou moeten doen, namelijk kleine, gevaarlijke borstkankers opsporen.’

Ook de mammografie heeft haar beperkingen. Professor Depypere: ‘We schatten dat we ook bij een mammografie nog altijd 10 à 15 procent van de kankers missen. Maar bij thermografie moet je rekenen dat je 50 à 60 procent van de kankers niet detecteert, zeker bij denser borstweefsel en wanneer het gaat om dieperliggende tumoren. Daarom waarschuwen alle officiële instanties in de oncologie ervoor om de techniek niet te gebruiken als alternatief voor een mammografie.’

De Stichting tegen Kanker stelt inderdaad op haar website dat een thermogram niet volstaat om kanker op te sporen. Ook de Nederlandse stichting KWF Kankerbestrijding schrijft dat thermografie geen vervanging is voor een mammografie, en dat er geen wetenschappelijk bewijs bestaat dat thermografie effectief is voor screening op borstkanker. Ook de Amerikaanse voedsel- en geneesmiddelenwaakhond FDA waarschuwt dat thermografie geen effectief alternatief is voor een mammografie.

De geneeskunde is volgens professor Depypere voortdurend op zoek naar nog betere screeningstechnieken voor borstkanker. ‘Thermografie mag dan het voordeel hebben dat het niet pijnlijk is en dat er geen straling aan te pas komt, een valabel alternatief voor een mammografie is het, gezien het grote aantal valsnegatieve resultaten, dus niet.’

Reclame voor thermografie is volgens Depypere misleidend en zelfs gevaarlijk, ook al omdat de techniek vaak wordt aangeboden door mensen die niet medisch geschoold zijn en die dus slecht geplaatst zijn om de resultaten te interpreteren. ‘Er zullen vrouwen zijn die denken dat ze hun mammografie kunnen overslaan als ze een thermografie hebben gehad. Zo kunnen we (vroege) kankerdiagnoses missen en als gevolg daarvan meer overlijdens krijgen.’

2) Doen ze dit ‘al jaren in Duitsland’?

‘In Duitsland doen ze dit al jaren’, stelt de Facebookpost, waarmee de indruk wordt gewekt dat thermografie daar zou worden gezien als een algemeen aanvaarde methode voor het opsporen van borstkanker.

Ook dat klopt niet. Depypere: ‘De techniek wordt ook in Duitsland niet in een medische context gebruikt voor het opsporen van borstkanker.’ Thermografie wordt er wel aangeboden, maar de Duitse Kankerstichting bevestigde in november 2020 aan de factcheckers van AFP dat mammografiescreening in Duitsland tot dusver de enige erkende screeningsmethode was.

3) Kunnen mammografieën borstkanker veroorzaken?

‘De vraag of een mammografie kanker veroorzaakt is niet nieuw’, vertelde dokter Patrick Martens, directeur van het Centrum voor Kankeropsporing in een eerdere factcheck van Knack. ‘Mensen zijn ongerust over de screening. Röntgenfoto’s zijn geen vakantiekiekjes. Ze moeten enkel uitgevoerd worden als ze nuttig zijn. Straling is nu eenmaal schadelijk en kan het risico op kanker verhogen. Dat is grondig onderzocht, en daarom moeten we ook afdoende kwaliteit bieden.’

‘Maar’, benadrukte Martens, ‘de stralingsdosis die bij een mammografie wordt gebruikt, is streng gecontroleerd. Bovendien worden steeds vaker digitale mammografieën gemaakt, die minder straling veroorzaken dan analoge.’ Tijdens een mammografie wordt de borst ook samengedrukt, wat de stralingsdosis verlaagt maar ook kwaadaardige letsels beter zichtbaar maakt. ‘Als de borst dunner is, hoeft de X-straal een veel kortere afstand door de borst af te leggen’, verduidelijkte Martens nog.

‘Radiologische straling verhoogt de kans op kanker’, zegt ook professor Depypere. ‘Maar de mammografietoestellen van de nieuwste generatie zijn zeer gevoelig. De blootstelling aan de straling duurt zeer kort en de stralingsdosis is zeer laag.’

Hoeveel borstkankers er uitgelokt worden door die straling, valt volgens Depypere moeilijk te zeggen, omdat het oorzakelijk verband tussen de straling en de tumor heel moeilijk te bewijzen is. ‘We gaan ervan uit dat, per honderd kankers die we met een mammografie detecteren, we er door de straling één veroorzaken. Als je weet dat de kans op borstkanker 2,5 op 1000 per jaar is, dan zou je dus al 40.000 mammografieën moeten doen om één geval van borstkanker uit te lokken. De voordelen van borstkankerscreening door mammografie wegen dus op tegen het risico, vooral omdat de Belgische screeningsstrategie er rekening mee houdt dat het risico op kanker toeneemt met de leeftijd, en de meeste mammografieën in ons land worden uitgevoerd bij vrouwen vanaf 50 jaar.’